Việc hỏi cung bị can là một bước quan trọng trong quá trình điều tra hình sự, ảnh hưởng trực tiếp đến tính hợp pháp và khách quan của toàn bộ vụ án. Trong một số trường hợp, kiểm sát viên có thể được phép tham gia hỏi cung bị can nhằm giám sát hoạt động điều tra. Tuy nhiên, việc kiểm sát viên lạm dụng quyền hạn để bức cung, ép cung là hành vi bị nghiêm cấm và có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
1. Kiểm sát viên có được tham gia hỏi cung bị can không?
Khoản 1 Điều 183 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 183. Hỏi cung bị can
1. Việc hỏi cung bị can do Điều tra viên tiến hành ngay sau khi có quyết định khởi tố bị can. Có thể hỏi cung bị can tại nơi tiến hành điều tra hoặc tại nơi ở của người đó. Trước khi hỏi cung bị can, Điều tra viên phải thông báo cho Kiểm sát viên và người bào chữa thời gian, địa điểm hỏi cung. Khi xét thấy cần thiết, Kiểm sát viên tham gia việc hỏi cung bị can.
…
Việc hỏi cung bị can vẫn là trách nhiệm chính của Điều tra viên. Tuy nhiên, pháp luật cho phép Kiểm sát viên có thể tham gia vào quá trình này nếu thấy cần thiết. Điều này nhằm đảm bảo sự giám sát chặt chẽ hoạt động điều tra, phòng ngừa hành vi vi phạm tố tụng hoặc ép cung, đồng thời giúp kiểm sát viên đánh giá trực tiếp chất lượng chứng cứ.
Sự hiện diện của kiểm sát viên trong buổi hỏi cung cũng góp phần nâng cao tính minh bạch, khách quan và bảo vệ quyền lợi của bị can. Tuy nhiên, kiểm sát viên không được tùy tiện can thiệp hay điều hành việc hỏi cung mà chỉ tham gia trên tinh thần giám sát và phối hợp khi có lý do hợp pháp.
Tình huống giả định
-
Nguyễn Quốc Khánh được hỏi cung có sự tham gia của Kiểm sát viên tại Huế
Nguyễn Quốc Khánh (SN 1993) bị khởi tố vì hành vi “Cố ý gây thương tích” xảy ra tại phường Vỹ Dạ, tỉnh Thừa Thiên Huế. Ngay sau khi ra quyết định khởi tố, Cơ quan Cảnh sát điều tra đã mời Khánh lên làm việc để tiến hành hỏi cung theo đúng trình tự thủ tục tố tụng. Trước khi tổ chức buổi hỏi cung, Điều tra viên đã gửi thông báo cho Kiểm sát viên và luật sư bào chữa theo đúng quy định.
-
Kiểm sát viên tham gia giám sát hỏi cung để bảo đảm tính khách quan
Do nhận thấy trong hồ sơ vụ án còn nhiều điểm chưa làm rõ, đặc biệt liên quan đến lời khai ban đầu của bị can, Kiểm sát viên Trần Đức Huy quyết định tham gia trực tiếp buổi hỏi cung. Mục đích là để giám sát việc hỏi cung được thực hiện khách quan, hợp pháp và hỗ trợ đảm bảo các tình tiết quan trọng không bị bỏ sót trong quá trình điều tra.
-
Kiểm sát viên không trực tiếp hỏi cung mà phối hợp giám sát theo đúng vai trò tố tụng
Tại buổi làm việc, Điều tra viên là người trực tiếp hỏi cung bị can. Kiểm sát viên giữ vai trò giám sát, ghi nhận và phối hợp trong quá trình hỏi cung, bảo đảm không vi phạm quyền của bị can và đúng quy trình tố tụng hình sự. Việc có mặt của Kiểm sát viên cũng giúp tăng tính khách quan và là cơ sở quan trọng để đánh giá chứng cứ sau này trong quá trình truy tố.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Kiểm sát viên có được bức cung bị can để lấy lời khai không?
Khoản 5 Điều 183 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 183. Hỏi cung bị can
...
5. Điều tra viên, Cán bộ điều tra, Kiểm sát viên, Kiểm tra viên bức cung, dùng nhục hình đối với bị can thì phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật hình sự.
...
Quy định trên khẳng định rõ: bức cung, dùng nhục hình trong hoạt động hỏi cung là hành vi vi phạm nghiêm trọng quyền con người, xâm phạm danh dự, nhân phẩm và sự an toàn thân thể của bị can. Pháp luật không chỉ cấm Điều tra viên thực hiện hành vi này, mà cả Kiểm sát viên, người có chức năng giám sát cũng không được thực hiện hành vi trái pháp luật như vậy.
Việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với Kiểm sát viên nếu có hành vi bức cung thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật. Ngoài hình phạt theo Bộ luật Hình sự, người vi phạm còn có thể bị kỷ luật, cách chức, buộc thôi việc tùy theo mức độ vi phạm.
Tình huống giả định
-
Bị can kêu oan, Kiểm sát viên bị xác minh hành vi bức cung tại Tây Ninh
Phan Văn Lĩnh (SN 1990), bị can trong một vụ án “Trộm cắp tài sản” xảy ra tại phường Trường Hòa, tỉnh Tây Ninh, được triệu tập lên cơ quan điều tra để tham gia buổi hỏi cung. Ngay từ đầu buổi làm việc, Lĩnh liên tục kêu oan, khẳng định mình không thực hiện hành vi trộm cắp như bị cáo buộc trong hồ sơ vụ án.
-
Kiểm sát viên có dấu hiệu vi phạm nghiêm trọng trong quá trình hỏi cung
Do nóng vội trong việc hoàn tất hồ sơ, Kiểm sát viên Đỗ Hữu Quang đã có hành vi vượt quá giới hạn chức năng tố tụng: liên tục gây áp lực tâm lý, quát mắng và đe dọa tinh thần bị can. Trước sức ép đó, Lĩnh rơi vào trạng thái hoảng loạn và buộc phải khai nhận theo định hướng của người hỏi cung, dù nội dung khai báo không đúng sự thật.
-
Viện kiểm sát tỉnh vào cuộc xác minh, chuyển hồ sơ xử lý trách nhiệm hình sự
Sau khi luật sư của bị can gửi đơn khiếu nại kèm theo các tài liệu ghi âm, ghi hình làm bằng chứng, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Tây Ninh đã vào cuộc xác minh. Kết quả điều tra ban đầu cho thấy có dấu hiệu rõ ràng của hành vi “bức cung” trong quá trình tố tụng. Hồ sơ vụ việc đã được chuyển đến Cơ quan điều tra thuộc Viện kiểm sát nhân dân tối cao để xử lý trách nhiệm hình sự của Kiểm sát viên Đỗ Hữu Quang theo quy định của Bộ luật Hình sự.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc hỏi cung bị can là một bước quan trọng trong quá trình điều tra, cần được thực hiện đúng quy định và công bằng. Kiểm sát viên có thể được phép tham gia hỏi cung bị can khi thấy cần thiết. Tuy nhiên, nếu kiểm sát viên có hành vi bức cung, ép cung thì sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật.
