Lời khai của người làm chứng có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình điều tra, truy tố và xét xử trong vụ án hình sự. Trong một số trường hợp nhất định, pháp luật cho phép kiểm sát viên được quyền lấy lời khai để bảo đảm tính khách quan và hợp pháp của chứng cứ. Bên cạnh đó, khi lấy lời khai, cơ quan tiến hành tố tụng cần hỏi rõ mối quan hệ giữa người làm chứng và bị can nhằm đánh giá tính độc lập của lời khai.
1. Kiểm sát viên có được lấy lời khai của người làm chứng không?
Khoản 5 Điều 186 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 186. Lấy lời khai người làm chứng
...
5. Trường hợp xét thấy việc lấy lời khai của Điều tra viên không khách quan hoặc có vi phạm pháp luật hoặc xét cần làm rõ chứng cứ, tài liệu để quyết định việc phê chuẩn hoặc không phê chuẩn quyết định tố tụng của Cơ quan điều tra hoặc để quyết định việc truy tố thì Kiểm sát viên có thể lấy lời khai người làm chứng. Việc lấy lời khai người làm chứng được tiến hành theo quy định tại Điều này.
...
Pháp luật không trao quyền lấy lời khai người làm chứng cho kiểm sát viên một cách tùy tiện, mà chỉ áp dụng trong các trường hợp cụ thể như: có dấu hiệu sai phạm trong quá trình lấy lời khai của điều tra viên, cần làm rõ chứng cứ để ra quyết định phê chuẩn tố tụng, hoặc cân nhắc truy tố. Đây là cơ chế giám sát độc lập, giúp hạn chế việc làm sai lệch hồ sơ và đảm bảo tính khách quan cho quá trình tố tụng.
Việc kiểm sát viên trực tiếp lấy lời khai cũng là một trong những biện pháp bảo vệ quyền lợi của người làm chứng, đồng thời giúp kiểm sát viên đánh giá toàn diện hồ sơ trước khi ra quyết định có ý nghĩa pháp lý quan trọng như phê chuẩn khởi tố hay truy tố bị can.
Tình huống giả định
-
Phạm Thị Bảo Ngân được lấy lại lời khai sau nghi vấn chỉnh sửa biên bản tại Đồng Nai
Phạm Thị Bảo Ngân (SN 2001), là nhân viên phục vụ tại một quán cà phê trên địa bàn phường Tân Phong, tỉnh Đồng Nai. Trong một buổi tối, Ngân tình cờ chứng kiến một vụ xô xát giữa hai nhóm thanh niên ngay trước quán, và sau đó được cơ quan điều tra mời đến làm việc với tư cách người làm chứng chính của vụ việc.
-
Người làm chứng nghi ngờ biên bản lời khai bị chỉnh sửa, luật sư đề nghị kiểm tra
Sau buổi làm việc, Ngân cho rằng nội dung trong biên bản lời khai không phản ánh đúng những gì cô đã trình bày, và bày tỏ nghi ngờ lời khai bị chỉnh sửa. Vấn đề này được luật sư bào chữa của một bị can trong vụ việc phát hiện và gửi đơn yêu cầu Viện kiểm sát vào cuộc xác minh nhằm đảm bảo tính khách quan của chứng cứ.
-
Kiểm sát viên tổ chức làm việc lại, giúp xác minh rõ tình tiết trước khi khởi tố
Kiểm sát viên Hồ Văn Tâm được phân công giải quyết đã trực tiếp mời Phạm Thị Bảo Ngân đến trụ sở Viện kiểm sát để ghi lại lời khai lần hai. Việc ghi lời khai được thực hiện công khai, khách quan, có ghi biên bản đầy đủ. Nội dung mới được xác lập chi tiết hơn và có giá trị làm rõ nhiều tình tiết quan trọng của vụ án, từ đó hỗ trợ quá trình xem xét quyết định phê chuẩn khởi tố bị can đúng người, đúng tội, đúng pháp luật.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Có cần phải hỏi về mối quan hệ giữa người làm chứng và bị can trước khi lấy lời khai không?
Khoản 4 Điều 186 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 186. Lấy lời khai người làm chứng
...
4. Trước khi hỏi về nội dung vụ án, Điều tra viên phải hỏi về mối quan hệ giữa người làm chứng với bị can, bị hại và những tình tiết khác về nhân thân của người làm chứng. Điều tra viên yêu cầu người làm chứng trình bày hoặc tự viết một cách trung thực và tự nguyện những gì họ biết về vụ án, sau đó mới đặt câu hỏi.
...
Trình tự lấy lời khai bắt buộc phải bắt đầu bằng việc xác minh mối quan hệ giữa người làm chứng với các bên liên quan như bị can, bị hại. Đây là bước quan trọng giúp đánh giá tính khách quan, độc lập của lời khai, đồng thời phát hiện nguy cơ thiên vị hoặc xung đột lợi ích nếu có.
Ngoài mối quan hệ cá nhân, việc xác định các tình tiết về nhân thân như tuổi, nghề nghiệp, trình độ học vấn... cũng có ý nghĩa trong việc đánh giá mức độ hiểu biết và khả năng ghi nhớ sự việc của người làm chứng. Sau bước xác minh này, điều tra viên mới yêu cầu người làm chứng tự trình bày những gì mình biết rồi mới được phép đặt câu hỏi, để đảm bảo nội dung lời khai không bị dẫn dắt.
Tình huống giả định
-
Lời khai của nhân chứng bị đánh giá thiếu khách quan do không xác minh quan hệ với bị can tại Thái Nguyên
Lưu Minh Tường (SN 1986) được Cơ quan Cảnh sát điều tra tại phường Trưng Vương, tỉnh Thái Nguyên, triệu tập với tư cách người làm chứng trong một vụ án “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản”. Ngay từ đầu buổi làm việc, Điều tra viên bắt đầu hỏi ngay về sự việc mà không xác minh trước mối quan hệ giữa Tường và các bên liên quan.
-
Người làm chứng tiết lộ mối quan hệ thân thích sau khi đã khai xong
Chỉ đến khi hoàn tất phần lời khai, Tường mới chủ động thông báo rằng mình là anh họ của bị can trong vụ án. Do việc này không được hỏi và ghi nhận từ đầu, cơ quan điều tra không đánh giá được tính khách quan, độc lập của lời khai ngay tại thời điểm tiếp nhận.
-
Lời khai ban đầu bị ảnh hưởng giá trị, cơ quan điều tra phải thực hiện lại đúng quy trình
Nhận thấy thiếu sót về mặt tố tụng, Cơ quan điều tra đã quyết định tiến hành lấy lại lời khai theo đúng trình tự. Trong lần làm việc sau, điều tra viên đã ghi rõ mối quan hệ giữa người làm chứng và bị can, đồng thời ghi nhận việc người làm chứng khai báo tự nguyện, không bị ép buộc hay định hướng. Lời khai mới đảm bảo đầy đủ giá trị pháp lý và được xem xét hợp lệ trong hồ sơ vụ án.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc lấy lời khai người làm chứng là một phần quan trọng của quá trình điều tra, cần được thực hiện đúng trình tự để đảm bảo giá trị pháp lý. Kiểm sát viên có thể trực tiếp lấy lời khai nếu có căn cứ cho thấy điều tra viên làm không khách quan hoặc cần làm rõ chứng cứ trước khi phê chuẩn tố tụng. Đồng thời, khi lấy lời khai, phải hỏi rõ mối quan hệ giữa người làm chứng và bị can để đánh giá tính độc lập và độ tin cậy của lời khai.
