Nhận dạng là biện pháp điều tra được áp dụng để xác định chính xác người, vật hoặc hình ảnh liên quan đến vụ án. Để bảo đảm tính minh bạch và đúng thủ tục trong quá trình nhận dạng, pháp luật yêu cầu có sự giám sát chặt chẽ từ cơ quan kiểm sát. Kiểm sát viên đóng vai trò giám sát khách quan để đảm bảo mọi hoạt động nhận dạng được tiến hành đúng pháp luật, không làm sai lệch kết quả.
1. Kiểm sát viên có cần kiểm sát hoạt động nhận dạng không?
Khoản 1 Điều 190 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 190. Nhận dạng
Khi cần thiết, Điều tra viên có thể đưa người, ảnh hoặc vật cho người làm chứng, bị hại hoặc bị can nhận dạng.
Số người, ảnh hoặc vật đưa ra để nhận dạng ít nhất phải là ba và bề ngoài phải tương tự nhau, trừ trường hợp nhận dạng tử thi.
Trước khi tiến hành nhận dạng, Điều tra viên phải thông báo cho Viện kiểm sát có thẩm quyền để cử Kiểm sát viên kiểm sát việc nhận dạng. Kiểm sát viên phải có mặt để kiểm sát việc nhận dạng. Nếu Kiểm sát viên vắng mặt thì ghi rõ vào biên bản nhận dạng.
...
Sự có mặt của kiểm sát viên trong hoạt động nhận dạng là yêu cầu bắt buộc, trừ khi có lý do khách quan. Vai trò của kiểm sát viên là theo dõi toàn bộ quá trình nhận dạng để bảo đảm không có hành vi gian lận, sắp đặt hoặc dẫn dắt người nhận dạng. Đây là một trong những cơ chế pháp lý nhằm củng cố tính khách quan của kết quả nhận dạng và đảm bảo chứng cứ thu được là hợp pháp.
Trong trường hợp kiểm sát viên không thể có mặt, biên bản nhận dạng phải ghi rõ lý do để chứng minh rằng việc vắng mặt là bất khả kháng chứ không phải do vi phạm thủ tục. Nếu không ghi rõ lý do hoặc không có mặt mà không có căn cứ chính đáng, kết quả nhận dạng có thể bị đánh giá là không hợp lệ trong quá trình tố tụng.
Tình huống giả định
-
Buổi nhận dạng có kiểm sát viên giám sát giúp đảm bảo tính khách quan trong vụ án tại Quảng Trị
Nguyễn Văn Lực (SN 1990) bị tình nghi là người trực tiếp gây thương tích trong một vụ xô xát xảy ra tại phường An Đôn, tỉnh Quảng Trị. Một nhân chứng là Trịnh Thị Mỹ Linh khai rằng đã nhìn thấy người gây án nhưng không thể nhớ rõ khuôn mặt do sự việc diễn ra quá nhanh và trong điều kiện ánh sáng kém.
-
Cơ quan điều tra tổ chức nhận dạng có kiểm sát viên giám sát
Để làm rõ lời khai của nhân chứng, Cơ quan Cảnh sát điều tra tổ chức buổi nhận dạng theo đúng quy trình. Ba người có đặc điểm ngoại hình tương tự, trong đó có Nguyễn Văn Lực, được bố trí để nhân chứng tiến hành nhận diện. Trước khi thực hiện, cơ quan điều tra gửi thông báo đến Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Trị.
-
Kiểm sát viên tham gia giám sát, buổi nhận dạng diễn ra minh bạch, đúng quy định
Kiểm sát viên Nguyễn Thái Bảo được phân công đã có mặt tại buổi nhận dạng, giám sát toàn bộ quá trình làm việc để đảm bảo không có dấu hiệu dẫn dắt hay vi phạm quy trình tố tụng. Việc nhận dạng được tiến hành công khai, trung thực và được ghi nhận đầy đủ trong biên bản, có chữ ký của người làm chứng và cán bộ tiến hành tố tụng. Kết quả này sau đó trở thành một trong những căn cứ quan trọng được sử dụng trong quá trình điều tra để củng cố hồ sơ vụ án.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Những ai phải tham gia nhận dạng?
Khoản 2 Điều 190 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 190. Nhận dạng
...
2. Những người sau đây phải tham gia việc nhận dạng:a) Người làm chứng, bị hại hoặc bị can;
b) Người chứng kiến.
...
Việc nhận dạng phải có sự tham gia trực tiếp của người đưa ra lời khai (người làm chứng, bị hại hoặc bị can) để xác định lại người, vật hoặc hình ảnh liên quan đến vụ án. Ngoài ra, cần có người chứng kiến để đảm bảo tính công khai, minh bạch và giám sát quá trình nhận dạng. Người chứng kiến đóng vai trò khách quan, bảo đảm rằng việc nhận dạng không bị can thiệp hoặc sai lệch.
Sự có mặt của đầy đủ các chủ thể trong buổi nhận dạng là điều kiện cần thiết để kết quả nhận dạng có giá trị pháp lý. Nếu thiếu người chứng kiến hoặc thiếu người có trách nhiệm nhận dạng, biên bản lập ra có thể không đủ căn cứ để sử dụng trong hồ sơ vụ án.
Tình huống giả định
-
Bị hại nhận dạng đúng nghi phạm trong vụ cướp giật tại Đắk Lắk, đảm bảo đủ thành phần tố tụng
Võ Thanh Hải (SN 1993), là bị hại trong vụ án “Cướp giật tài sản” xảy ra tại phường Tân Lợi, tỉnh Đắk Lắk. Sau quá trình điều tra, Cơ quan Cảnh sát điều tra đã triệu tập một số đối tượng nghi vấn và mời anh Hải đến trụ sở để thực hiện thủ tục nhận dạng nhằm xác định người thực hiện hành vi phạm tội.
-
Buổi nhận dạng có kiểm sát viên giám sát và người chứng kiến tham dự đầy đủ
Tại buổi nhận dạng, ba người có đặc điểm ngoại hình tương tự nhau được bố trí theo đúng quy định. Ngoài sự có mặt của anh Hải và điều tra viên, cơ quan chức năng còn mời một người đại diện tổ dân phố nơi xảy ra vụ việc tham dự với tư cách người chứng kiến. Đồng thời, Kiểm sát viên được phân công đã có mặt để giám sát toàn bộ buổi làm việc, bảo đảm hoạt động tố tụng diễn ra khách quan, không có dấu hiệu dẫn dắt hay vi phạm thủ tục.
-
Kết quả nhận dạng được ghi nhận đúng quy định, trở thành chứng cứ quan trọng trong hồ sơ vụ án
Anh Hải xác nhận được một trong ba người chính là đối tượng đã giật ví của mình. Kết quả nhận dạng được ghi chép chi tiết trong biên bản, có đầy đủ chữ ký của bị hại, người chứng kiến, điều tra viên và kiểm sát viên. Do tuân thủ đúng trình tự và bảo đảm đủ thành phần theo quy định pháp luật, biên bản nhận dạng được đưa vào hồ sơ vụ án như một chứng cứ quan trọng phục vụ cho quá trình truy tố sau này.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Nhận dạng là bước điều tra quan trọng để xác minh người, vật hoặc hình ảnh có liên quan đến vụ án hình sự. Kiểm sát viên có trách nhiệm kiểm sát hoạt động nhận dạng để đảm bảo tính khách quan và đúng quy trình. Người làm chứng, bị hại hoặc bị can cùng với người chứng kiến là những thành phần bắt buộc phải tham gia vào hoạt động này để bảo đảm tính hợp pháp của kết quả nhận dạng.
