Trong quá trình điều tra hình sự, có những tình huống bắt buộc phải áp dụng biện pháp giữ người ngay lập tức nhằm ngăn chặn việc bỏ trốn, tiêu hủy chứng cứ hoặc tiếp tục phạm tội. Pháp luật cho phép thực hiện giữ người trong một số trường hợp cụ thể khi có đủ căn cứ xác đáng. Việc áp dụng biện pháp này phải đúng căn cứ và đúng thẩm quyền, không được tùy tiện.
Khi nào thì được giữ người trong trường hợp khẩn cấp?
Khoản 1 Điều 110 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 110. Giữ người trong trường hợp khẩn cấp
1. Khi thuộc một trong các trường hợp khẩn cấp sau đây thì được giữ người:
a) Có đủ căn cứ để xác định người đó đang chuẩn bị thực hiện tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng;
b) Người cùng thực hiện tội phạm hoặc bị hại hoặc người có mặt tại nơi xảy ra tội phạm chính mắt nhìn thấy và xác nhận đúng là người đã thực hiện tội phạm mà xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn;
c) Có dấu vết của tội phạm ở người hoặc tại chỗ ở hoặc nơi làm việc hoặc trên phương tiện của người bị nghi thực hiện tội phạm và xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn hoặc tiêu hủy chứng cứ.
...
Cơ quan có thẩm quyền chỉ được phép giữ người nếu có căn cứ rõ ràng cho thấy người đó đang chuẩn bị phạm tội nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng. Ngoài ra, có thể giữ người ngay khi có người làm chứng tận mắt xác nhận hoặc phát hiện dấu vết tội phạm trên người, nơi ở, nơi làm việc hoặc phương tiện của người bị nghi ngờ. Tuy nhiên, việc giữ người không được tùy tiện mà phải nhằm mục đích cụ thể như ngăn chặn bỏ trốn hoặc tiêu hủy chứng cứ.
Tình huống giả định
-
Sự việc xảy ra
Tối 05/6/2025, tại phường Tân Ngãi (tỉnh Vĩnh Long), anh Trần Văn Lâm bị công an giữ lại khi rời khỏi một ngôi nhà hoang ven sông, nơi phát hiện nhiều tang vật nghi liên quan đến trộm cắp. -
Diễn biến
Camera an ninh ghi lại cảnh anh Lâm và một người khác cắt khóa đột nhập kho. Trên người anh Lâm có kìm cộng lực, găng tay; nhân chứng xác nhận thấy anh lục lọi bên trong. -
Kết quả
Lực lượng chức năng quyết định giữ người trong trường hợp khẩn cấp để ngăn chặn việc bỏ trốn hoặc tiêu hủy vật chứng, đúng trình tự pháp luật. -
Cơ sở pháp lý
Khoản 1 Điều 110 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Ai có quyền ra lệnh giữ người trong trường hợp khẩn cấp?
Khoản 2 Điều 110 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 110. Giữ người trong trường hợp khẩn cấp
...
2. Những người sau đây có quyền ra lệnh giữ người trong trường hợp khẩn cấp:
a) Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra các cấp;
b) Thủ trưởng đơn vị độc lập cấp trung đoàn và tương đương, Đồn trưởng Đồn biên phòng, Chỉ huy trưởng Biên phòng Cửa khẩu cảng, Chỉ huy trưởng Bộ đội biên phòng tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, Cục trưởng Cục trinh sát biên phòng Bộ đội biên phòng, Cục trưởng Cục phòng, chống ma túy và tội phạm Bộ đội biên phòng, Đoàn trưởng Đoàn đặc nhiệm phòng, chống ma túy và tội phạm Bộ đội biên phòng; Tư lệnh vùng lực lượng Cảnh sát biển, Cục trưởng Cục Nghiệp vụ và pháp luật lực lượng Cảnh sát biển, Đoàn trưởng Đoàn đặc nhiệm phòng, chống tội phạm ma túy lực lượng Cảnh sát biển; Chi cục trưởng Chi cục Kiểm ngư vùng;
c) Người chỉ huy tàu bay, tàu biển khi tàu bay, tàu biển đã rời khỏi sân bay, bến cảng.
...
Pháp luật liệt kê cụ thể từng đối tượng có thẩm quyền ban hành lệnh giữ người trong trường hợp khẩn cấp, nhằm đảm bảo việc sử dụng biện pháp cưỡng chế này đúng thẩm quyền, hạn chế việc lạm dụng quyền lực. Ngoài các thủ trưởng và phó thủ trưởng cơ quan điều tra, một số chức danh quân sự – an ninh có tính đặc thù như chỉ huy trong lực lượng biên phòng, kiểm ngư, cảnh sát biển cũng được trao quyền này. Đặc biệt, trong điều kiện đặc biệt như trên tàu bay, tàu biển, người chỉ huy cũng có quyền ra lệnh giữ người nếu đã rời khỏi cảng, sân bay – nhằm xử lý các tình huống khẩn cấp ngay tại chỗ.
Tình huống giả định
-
Sự việc xảy ra
Tháng 4/2025, trên chuyến bay VN8920 từ Hà Nội đi Đài Bắc, hành khách Nguyễn Bá Phúc có hành vi gây rối nghiêm trọng sau khi máy bay cất cánh được 40 phút. -
Diễn biến
Phúc liên tục mở khoang hành lý, đập phá thiết bị và tìm cách tiếp cận cửa thoát hiểm. Tổ bay can thiệp và báo cáo cơ trưởng để xử lý. -
Kết quả
Cơ trưởng quyết định giữ người trong cabin riêng dưới sự giám sát của tiếp viên, bảo đảm an toàn chuyến bay đến khi hạ cánh và bàn giao cho nhà chức trách Đài Loan. -
Cơ sở pháp lý
Khoản 2 Điều 110 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp là một biện pháp nghiêm ngặt trong tố tụng hình sự, chỉ được áp dụng khi có căn cứ rõ ràng và đúng thẩm quyền. Cá nhân chỉ bị giữ khẩn cấp nếu đang chuẩn bị phạm tội nghiêm trọng, có người tận mắt xác nhận, hoặc có dấu vết tội phạm cần ngăn chặn việc bỏ trốn hoặc tiêu hủy chứng cứ. Lệnh giữ người chỉ được ban hành bởi các chức danh có thẩm quyền được quy định cụ thể trong Bộ luật Tố tụng hình sự.
