Khi nào gây thiệt hại trong lúc bắt giữ người phạm tội không bị xem là tội phạm?

1. Khi nào gây thiệt hại trong lúc bắt giữ người phạm tội không bị xem là tội phạm?

Điều 24 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định:

Bộ luật Hình sự 2015

Điều 24. Gây thiệt hại trong khi bắt giữ người phạm tội

1. Hành vi của người để bắt giữ người thực hiện hành vi phạm tội mà không còn cách nào khác là buộc phải sử dụng vũ lực cần thiết gây thiệt hại cho người bị bắt giữ thì không phải là tội phạm.

2. Trường hợp gây thiệt hại do sử dụng vũ lực rõ ràng vượt quá mức cần thiết, thì người gây thiệt hại phải chịu trách nhiệm hình sự.

Tình huống giả định:

• Nguyễn Văn Hùng phát hiện hành vi cướp giật túi xách
  Khi đang lưu thông trên đường Nguyễn Thị Minh Khai TP. Hồ Chí Minh, Nguyễn Văn Hùng nhìn thấy một người đàn ông giật túi xách của phụ nữ đi bộ phía trước. Anh lập tức tri hô và đuổi theo cùng một số người dân khác để chặn đối tượng.

• Nguyễn Văn Hùng dùng vũ lực để khống chế đối tượng có vũ khí
  Khi bị bao vây, người cướp rút dao đe dọa. Trước tình huống nguy hiểm, anh Hùng dùng gậy gỗ gần đó đánh rơi con dao và khống chế đối tượng khiến người này bị thương nhẹ ở tay trong lúc giằng co.

• Công an xác định hành vi của Nguyễn Văn Hùng là chính đáng
  Công an phường kết luận hành động của anh Hùng là cần thiết và hợp lý để ngăn chặn tội phạm, bảo vệ người khác nên anh không bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)

2. Nguyên tắc xử lý đối với người phạm tội được quy định ra sao?

Điều 3 Bộ luật Hình sự năm 2015 (được sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định:

Bộ luật Hình sự 2015

Điều 3. Nguyên tắc xử lý

1. Đối với người phạm tội:

a) Mọi hành vi phạm tội do người thực hiện phải được phát hiện kịp thời, xử lý nhanh chóng, công minh theo đúng pháp luật;

b) Mọi người phạm tội đều bình đẳng trước pháp luật, không phân biệt giới tính, dân tộc, tín ngưỡng, tôn giáo, thành phần, địa vị xã hội;

c) Nghiêm trị người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy, ngoan cố chống đối, côn đồ, tái phạm nguy hiểm, lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội;

d) Nghiêm trị người phạm tội dùng thủ đoạn xảo quyệt, có tổ chức, có tính chất chuyên nghiệp, cố ý gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.

Khoan hồng đối với người tự thú, đầu thú, thành khẩn khai báo, tố giác đồng phạm, lập công chuộc tội, tích cực hợp tác với cơ quan có trách nhiệm trong việc phát hiện tội phạm hoặc trong quá trình giải quyết vụ án, ăn năn hối cải, tự nguyện sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại gây ra;

đ) Đối với người lần đầu phạm tội ít nghiêm trọng, thì có thể áp dụng hình phạt nhẹ hơn hình phạt tù, giao họ cho cơ quan, tổ chức hoặc gia đình giám sát, giáo dục;

e) Đối với người bị phạt tù thì buộc họ phải chấp hành hình phạt tại các cơ sở giam giữ, phải lao động, học tập để trở thành người có ích cho xã hội; nếu họ có đủ điều kiện do Bộ luật này quy định, thì có thể được xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt, tha tù trước thời hạn có điều kiện;

g) Người đã chấp hành xong hình phạt được tạo điều kiện làm ăn, sinh sống lương thiện, hòa nhập với cộng đồng, khi có đủ điều kiện do luật định thì được xóa án tích.

2. Đối với pháp nhân thương mại phạm tội:

a) Mọi hành vi phạm tội do pháp nhân thương mại thực hiện phải được phát hiện kịp thời, xử lý nhanh chóng, công minh theo đúng pháp luật;

b) Mọi pháp nhân thương mại phạm tội đều bình đẳng trước pháp luật, không phân biệt hình thức sở hữu và thành phần kinh tế;

c) Nghiêm trị pháp nhân thương mại phạm tội dùng thủ đoạn tinh vi, có tính chất chuyên nghiệp, cố ý gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng;

d) Khoan hồng đối với pháp nhân thương mại tích cực hợp tác với cơ quan có trách nhiệm trong việc phát hiện tội phạm hoặc trong quá trình giải quyết vụ án, tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại gây ra, chủ động ngăn chặn hoặc khắc phục hậu quả xảy ra.

Tình huống giả định:

• Nguyễn Hoàng Nam bị phát hiện trộm điện thoại tại cửa hàng điện máy
  Tháng 8/2025, Nguyễn Hoàng Nam (22 tuổi, trú tại tỉnh Đồng Nai) lấy trộm một chiếc điện thoại trị giá 5 triệu đồng tại cửa hàng điện máy. Sau khi bị phát hiện qua camera, Nam đến công an trình diện và giao nộp lại tài sản.

• Cơ quan điều tra ghi nhận thái độ hợp tác của Nguyễn Hoàng Nam
  Trong quá trình làm việc Nam thành khẩn khai báo, thừa nhận hành vi và bày tỏ mong muốn khắc phục hậu quả. Chủ cửa hàng cũng có đơn xin giảm nhẹ vì thiệt hại đã được bồi thường đầy đủ.

• Tòa án xét xử áp dụng nguyên tắc khoan hồng
  Tòa án nhân dân tỉnh Đồng Nai tuyên phạt Nam 6 tháng cải tạo không giam giữ, giao cho chính quyền địa phương giám sát vì đây là lần đầu phạm tội, mức độ ít nghiêm trọng và có thái độ hối lỗi.

(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)

3. Kết luận

Việc gây thiệt hại trong khi bắt giữ người phạm tội chỉ được xem là không phạm tội khi hành vi sử dụng vũ lực là cần thiết và hợp lý để ngăn chặn tội phạm. Đồng thời, việc xử lý người phạm tội luôn dựa trên nguyên tắc công bằng, nghiêm minh và nhân đạo đồng thời tạo cơ hội cho họ sửa chữa lỗi lầm và hòa nhập xã hội.