Việc trích xuất người đang bị tạm giữ, tạm giam là một hoạt động diễn ra phổ biến trong quá trình điều tra, xét xử và thi hành án. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ trích xuất là gì và hoạt động này được thực hiện trên cơ sở pháp lý nào. Để đảm bảo đúng quy định, cần xác định rõ thế nào là trích xuất và trong những trường hợp nào cơ quan có thẩm quyền được phép đưa người bị giam giữ ra khỏi nơi giam giữ trong thời gian nhất định.
1. Trích xuất người bị tạm giữ, tạm giam là gì?
Khoản 5 Điều 3 Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam 2015 quy định:
Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam 2015
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
5. Trích xuất là việc đưa người bị tạm giữ, người bị tạm giam ra khỏi cơ sở giam giữ trong thời gian nhất định theo lệnh, quyết định của cơ quan, người có thẩm quyền để thực hiện các hoạt động tố tụng hình sự, khám bệnh, chữa bệnh, thăm gặp, tiếp xúc lãnh sự, thực hiện quyền, nghĩa vụ khác do luật định.
...
“Trích xuất” là việc cơ quan chức năng ra quyết định đưa một người đang bị tạm giữ hoặc tạm giam rời khỏi nơi giam giữ trong thời gian ngắn để phục vụ cho các mục đích hợp pháp. Đây không phải là việc thả người hay chuyển trạng thái giam giữ, mà chỉ là tạm thời đưa họ ra khỏi cơ sở giam giữ theo kế hoạch hoặc yêu cầu cụ thể.
Các hoạt động có thể liên quan đến trích xuất bao gồm tham gia phiên tòa, làm việc với cơ quan điều tra, khám chữa bệnh tại cơ sở y tế, tiếp xúc với luật sư hoặc thân nhân, tiếp xúc lãnh sự nếu là người nước ngoài, hoặc thực hiện các quyền và nghĩa vụ khác. Việc trích xuất luôn gắn với yếu tố “có thời hạn” và “có mục đích rõ ràng”, không được tùy tiện thực hiện.
Việc đảm bảo người bị tạm giữ, tạm giam vẫn được quản lý, bảo vệ và giữ nguyên quyền lợi trong suốt thời gian trích xuất cũng là trách nhiệm bắt buộc của cơ quan thi hành lệnh. Nếu sai phạm trong quá trình trích xuất, người thực hiện có thể bị xử lý kỷ luật hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự tùy mức độ.
Tình huống giả định:
Nguyễn Văn Đạt được trích xuất để tham gia phiên tòa sơ thẩm
Nguyễn Văn Đạt bị tạm giam tại Trại tạm giam Công an tỉnh Bình Dương do liên quan đến vụ án cố ý gây thương tích. Sau quá trình điều tra, Viện kiểm sát ra cáo trạng truy tố và vụ án được đưa ra xét xử tại Tòa án nhân dân TP. Thuận An. Để phục vụ cho hoạt động xét xử, Tòa án ban hành lệnh trích xuất Nguyễn Văn Đạt trong 3 ngày liên tiếp để tham gia phiên tòa sơ thẩm.
Căn cứ vào lệnh hợp pháp này, cán bộ trại tạm giam phối hợp với lực lượng dẫn giải đưa Đạt từ nơi giam giữ đến Tòa án theo đúng thời gian quy định. Sau mỗi phiên làm việc trong ngày, Đạt được đưa trở lại trại tạm giam để tiếp tục chấp hành lệnh giam. Trong suốt quá trình này, anh vẫn thuộc quyền quản lý của cơ sở giam giữ và không bị thay đổi tư cách pháp lý.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Khi nào được trích xuất người bị tạm giữ, tạm giam?
Khoản 1 Điều 20 Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam 2015 quy định:
Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam 2015
Điều 20. Thực hiện trích xuất người bị tạm giữ, người bị tạm giam
1. Việc trích xuất người bị tạm giữ, người bị tạm giam chỉ được thực hiện khi có lệnh trích xuất của người có thẩm quyền theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự, Luật thi hành án hình sự và Luật này, trong trường hợp sau đây:
a) Để phục vụ cho hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án;
b) Đưa đi khám bệnh, chữa bệnh, giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần;
c) Gặp thân nhân, người bào chữa hoặc người đại diện hợp pháp để thực hiện một số quyền, nghĩa vụ do luật định;
d) Người nước ngoài bị tạm giữ, tạm giam tiếp xúc lãnh sự hoặc tiếp xúc với các tổ chức nhân đạo theo quy định tại điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên hoặc theo sự thỏa thuận giữa Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam với nước có người bị tạm giữ, người bị tạm giam hoặc vì lý do đối ngoại đối với từng trường hợp cụ thể.
...
Trích xuất người đang bị tạm giữ hoặc tạm giam là hoạt động hạn chế và được kiểm soát chặt chẽ về mặt pháp lý. Điều đầu tiên và bắt buộc là phải có lệnh trích xuất hợp pháp, được ban hành bởi người có thẩm quyền theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật Thi hành án hình sự hoặc Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam.
Các trường hợp được phép trích xuất được quy định cụ thể, không cho phép áp dụng mở rộng tùy ý. Trường hợp phổ biến nhất là để phục vụ điều tra, truy tố, xét xử hoặc thi hành án, khi người bị giam giữ cần có mặt tại cơ quan tiến hành tố tụng hoặc cơ quan thi hành án. Ngoài ra, các trường hợp cần thiết vì lý do y tế như khám, chữa bệnh, giám định pháp y, giám định tâm thần cũng được xem xét trích xuất.
Một số tình huống đặc biệt khác cũng được pháp luật cho phép, như người bị giam gặp luật sư, thân nhân, người đại diện hợp pháp để thực hiện các quyền về bào chữa, khiếu nại hoặc bảo vệ quyền lợi hợp pháp khác. Đối với người nước ngoài, còn được trích xuất để tiếp xúc với cơ quan lãnh sự, tổ chức nhân đạo, theo điều ước quốc tế hoặc thỏa thuận giữa Việt Nam với nước họ.
Tình huống giả định:
Nguyễn Minh Trí được trích xuất đi giám định pháp y tâm thần
Nguyễn Minh Trí đang bị tạm giam tại Nhà tạm giữ Công an quận 7 (TP.HCM) với cáo buộc cố ý gây thương tích. Trong quá trình điều tra, luật sư và người thân cung cấp hồ sơ y tế cho thấy Trí có tiền sử bệnh tâm thần. Trên cơ sở đó, Cơ quan điều tra Công an TP.HCM ban hành lệnh trích xuất Trí để đưa đi giám định pháp y tâm thần tại Trung tâm Giám định pháp y tâm thần TP.HCM.
Lệnh được gửi đến Nhà tạm giữ kèm theo kế hoạch dẫn giải cụ thể. Trong ngày thực hiện trích xuất, Trí được cán bộ trại tạm giữ phối hợp với cảnh sát dẫn giải áp tải đến địa điểm giám định, sau đó đưa trở lại nơi giam giữ trong cùng ngày. Mọi hoạt động đều được ghi nhận trong hồ sơ trích xuất và có chữ ký xác nhận của các bên liên quan.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Kết luận
Trích xuất là việc đưa người đang bị tạm giữ hoặc tạm giam ra khỏi nơi giam giữ trong thời gian nhất định theo quyết định của người có thẩm quyền. Hoạt động này chỉ được thực hiện trong các trường hợp được pháp luật quy định rõ ràng như phục vụ điều tra, xét xử, khám chữa bệnh, thăm gặp hoặc tiếp xúc lãnh sự.
