Khi nào được bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất?

Khi Nhà nước thực hiện thu hồi đất, nội dung về quyền được bồi thường là một trong những vấn đề được quy định chặt chẽ. Pháp luật hiện nay quy định rõ các trường hợp được bồi thường kể cả những trường hợp đặc biệt do Chính phủ hướng dẫn cụ thể. Đồng thời, cũng nêu rõ những trường hợp không được bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất.

Căn cứ Khoản 3 Điều 95 Luật Đất đai 2024 và Điều 5 Nghị định 88/2024/NĐ-CP quy định:

Luật Đất đai 2024

Điều 95. Điều kiện được bồi thường về đất khi Nhà nước thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng

...

3. Chính phủ quy định trường hợp khác được bồi thường về đất và điều kiện được bồi thường về đất.

Nghị định 88/2024/NĐ-CP

Điều 5. Các trường hợp khác được bồi thường về đất và điều kiện được bồi thường về đất quy định tại khoản 3 Điều 95 của Luật Đất đai

1. Hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng đất không có giấy tờ về quyền sử dụng đất mà đủ điều kiện cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất (sau đây gọi là Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất) theo quy định tại các khoản 1, 2, 3, 4, 5 và 6 Điều 138 của Luật Đất đai.

2. Hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng đất có vi phạm pháp luật về đất đai trước ngày 01 tháng 7 năm 2014 mà đã sử dụng đất ổn định, thuộc các trường hợp được xem xét cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo quy định tại khoản 1, điểm a và điểm c khoản 2, khoản 3, khoản 4 Điều 139 của Luật Đất đai.

3. Hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng đất được giao không đúng thẩm quyền theo quy định của pháp luật về đất đai tại thời điểm được giao hoặc sử dụng đất do mua, nhận thanh lý, hóa giá, phân phối nhà ở, công trình xây dựng gắn liền với đất không đúng quy định của pháp luật nhưng đã sử dụng đất ổn định trước ngày ngày 01 tháng 7 năm 2014.

Đối với trường hợp đất được giao không đúng thẩm quyền từ ngày 01 tháng 7 năm 2014 đến trước ngày Luật Đất đai có hiệu lực thi hành có giấy tờ chứng minh đã nộp tiền để được sử dụng đất.

4. Hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng đất có giấy tờ về quyền sử dụng đất mà loại đất xác định trên giấy tờ đã cấp khác với phân loại đất theo quy định tại Điều 9 của Luật Đất đai hoặc khác với hiện trạng sử dụng đất thì bồi thường theo loại đất sau khi được xác định lại theo quy định tại khoản 2 Điều 10 của Luật Đất đai.

5. Hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp đang sử dụng đất nông nghiệp mà đất đó đã sử dụng ổn định trước ngày 01 tháng 7 năm 2004 nhưng không đủ điều kiện cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.

Người sử dụng đất được bồi thường khi Nhà nước thu hồi nếu đất đang sử dụng là hợp pháp hoặc đủ điều kiện được công nhận quyền sử dụng. Trường hợp đất không có giấy tờ nhưng sử dụng ổn định, không tranh chấp hoặc được giao không đúng thẩm quyền trước ngày 01/7/2014 vẫn có thể được xem xét bồi thường. Ngoài ra, người sử dụng đất có sai lệch giữa loại đất ghi trên giấy tờ và thực tế sử dụng cũng được bồi thường theo loại đất xác định lại. Đối với hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp nếu đã sử dụng đất ổn định từ trước ngày 01/7/2004 thì vẫn có thể được hưởng chính sách bồi thường dù chưa đủ điều kiện cấp Giấy chứng nhận. 

Tình huống giả định:

• Ông Nguyễn Văn Minh sinh sống tại tỉnh Nghệ An
  Ông Minh mua lại bằng giấy viết tay một thửa đất nông nghiệp của người quen trong xã. Từ đó, ông trồng cây lâu năm, canh tác ổn định, không xảy ra tranh chấp và đều đặn nộp thuế sử dụng đất hàng năm.

• Khu đất của ông Minh nằm trong dự án mở rộng tuyến đường liên xã
  Sau khi tiến hành kiểm tra, cơ quan chức năng xác định ông Minh đã sử dụng đất ổn định từ nhiều năm, đất không có tranh chấp và không vi phạm quy hoạch.

• Hội đồng bồi thường tiến hành xem xét và quyết định chi trả tiền bồi thường cho ông Minh
  Ông được bồi thường giá trị quyền sử dụng đất cùng tài sản gắn liền với đất theo giá hiện hành giúp ổn định đời sống sau khi bàn giao mặt bằng.

(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)

2. Những trường hợp nào không được bồi thường về đất?

Căn cứ Điều 101 Luật Đất đai 2024:

Luật Đất đai 2024

Điều 96. Bồi thường về đất khi Nhà nước thu hồi đất nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân

1. Hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng đất nông nghiệp khi Nhà nước thu hồi đất, nếu có đủ điều kiện được bồi thường quy định tại Điều 95 của Luật này thì được bồi thường bằng đất nông nghiệp hoặc bằng tiền hoặc bằng đất có mục đích sử dụng khác với loại đất thu hồi hoặc bằng nhà ở.

2. Hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng đất nông nghiệp khi Nhà nước thu hồi đất thì việc bồi thường về đất nông nghiệp được quy định như sau:

a) Diện tích đất nông nghiệp được bồi thường bao gồm diện tích trong hạn mức quy định tại Điều 176 và Điều 177 của Luật này và diện tích đất do được nhận thừa kế;

b) Đối với diện tích đất nông nghiệp do nhận chuyển quyền sử dụng đất vượt hạn mức trước ngày 01 tháng 7 năm 2014 thì việc bồi thường, hỗ trợ được thực hiện theo quy định của Chính phủ.

3. Đối với đất nông nghiệp đã sử dụng trước ngày 01 tháng 7 năm 2004 mà người sử dụng đất là hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp nhưng không đủ điều kiện để được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất theo quy định của Luật này thì việc bồi thường được thực hiện theo quy định của Chính phủ.

...

Điều 101. Trường hợp không được bồi thường về đất khi Nhà nước thu hồi đất

1. Các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 107 của Luật này.

2. Đất do cơ quan, tổ chức của Nhà nước quản lý quy định tại Điều 217 của Luật này.

3. Đất thu hồi trong các trường hợp quy định tại Điều 81, khoản 1 và khoản 2 Điều 82 của Luật này.

4. Trường hợp không đủ điều kiện cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất theo quy định của Luật này, trừ trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 96 của Luật này.

Người sử dụng đất sẽ không được bồi thường nếu việc sử dụng đất không hợp pháp hoặc không đủ điều kiện được công nhận quyền sử dụng đất. Cụ thể, đất bị Nhà nước thu hồi do vi phạm pháp luật về đất đai (như lấn chiếm, sử dụng sai mục đích, không đưa đất vào sử dụng theo thời hạn quy định) sẽ không được bồi thường. Ngoài ra, đất do cơ quan, tổ chức Nhà nước đang quản lý hoặc các trường hợp bị thu hồi để chấp hành bản án, quyết định xử lý vi phạm hành chính cũng không thuộc diện được bồi thường. Với các trường hợp đất không đủ điều kiện cấp Giấy chứng nhận, người dân chỉ được xem xét hỗ trợ một phần nếu đáp ứng điều kiện tại khoản 3 Điều 96 còn lại sẽ không được bồi thường về đất.

Tình huống giả định:

• Bà Lê Thị Hương sinh sống tại tỉnh Quảng Ngãi
  Bà Hương tự mở rộng khu vườn của gia đình bằng cách lấn thêm phần đất nằm trong hành lang bảo vệ đường quốc lộ để trồng cây ăn quả. Diện tích đất này không có giấy tờ hợp pháp và đã nhiều lần được chính quyền địa phương nhắc nhở.

• Nhà nước triển khai dự án mở rộng tuyến quốc lộ đi qua khu vực này
  Khi tiến hành kiểm đếm, cơ quan chức năng xác định phần đất bà Hương đang sử dụng thuộc phạm vi hành lang an toàn giao thông và thuộc diện lấn chiếm đất công.

• Chính quyền địa phương ra thông báo thu hồi phần đất và không xem xét bồi thường
  Do phần đất sử dụng vi phạm pháp luật, bà Hương không được bồi thường về đất và chỉ được hỗ trợ di dời cây trồng hợp lý theo quy định.

(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)

ChatGPT đã nói:

3. Kết luận

Quy định về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất giúp bảo đảm quyền lợi hợp pháp của người sử dụng đất và tạo sự minh bạch trong quá trình quản lý đất đai. Người dân được bồi thường khi đáp ứng đủ điều kiện theo Luật Đất đai 2024 và các nghị định hướng dẫn kể cả trong những trường hợp đặc biệt do Chính phủ quy định. Ngược lại, các trường hợp vi phạm, lấn chiếm hoặc không đủ điều kiện cấp Giấy chứng nhận sẽ không được bồi thường.