Trong hoạt động điều tra vụ án hình sự, lời khai của các đương sự có thể không đồng nhất, thậm chí mâu thuẫn nhau về bản chất sự việc. Khi các biện pháp điều tra khác không thể làm rõ mâu thuẫn, việc đối chất trở thành một thủ tục cần thiết để xác định sự thật. Đây là bước tiến hành trực tiếp giữa các bên liên quan, dưới sự chứng kiến của kiểm sát viên, nhằm đối chiếu và làm rõ các chi tiết còn chưa thống nhất trong hồ sơ.
1. Khi nào cần phải đối chất trong vụ án hình sự?
Khoản 1 Điều 189 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 189. Đối chất
Trường hợp có mâu thuẫn trong lời khai giữa hai người hay nhiều người mà đã tiến hành các biện pháp điều tra khác nhưng chưa giải quyết được mâu thuẫn thì Điều tra viên tiến hành đối chất. Trước khi tiến hành đối chất, Điều tra viên phải thông báo cho Viện kiểm sát có thẩm quyền để cử Kiểm sát viên kiểm sát việc đối chất. Kiểm sát viên phải có mặt để kiểm sát việc đối chất. Nếu Kiểm sát viên vắng mặt thì ghi rõ vào biên bản đối chất.
...
Đối chất được sử dụng như một phương tiện điều tra trực tiếp nhằm làm rõ những điểm mâu thuẫn còn tồn tại giữa các lời khai. Khi những phương pháp như đối chiếu chứng cứ, thực nghiệm điều tra hoặc lấy thêm lời khai vẫn không thể giải quyết mâu thuẫn, thì đối chất là lựa chọn bắt buộc để củng cố hồ sơ vụ án.
Buổi đối chất phải có sự giám sát của kiểm sát viên, nhằm bảo đảm trình tự tố tụng và tính khách quan trong quá trình làm việc. Nếu kiểm sát viên không thể có mặt, điều này phải được ghi nhận rõ trong biên bản để đảm bảo hồ sơ vẫn hợp lệ và minh bạch về mặt thủ tục.
Tình huống giả định
-
Đối chất giữa bị hại và người bị tình nghi giúp làm rõ mâu thuẫn lời khai tại Bắc Ninh
Trong một vụ án “Cố ý gây thương tích” xảy ra tại phường Suối Hoa, tỉnh Bắc Ninh, anh Hoàng Văn Nhật người bị hại khai rằng mình bị một người mặc áo đen tấn công bất ngờ từ phía sau. Trong khi đó, Nguyễn Văn Thắng, người bị tình nghi – lại khẳng định mình chỉ đứng xem, hoàn toàn không tham gia vào cuộc xô xát.
-
Lời khai mâu thuẫn, nhân chứng không thống nhất khiến khó xác định sự thật
Một số nhân chứng được mời đến làm việc đã đưa ra các lời khai không đồng nhất về vị trí và hành vi của Thắng tại thời điểm xảy ra vụ việc. Trong khi đó, các biện pháp điều tra thông thường như trích xuất camera, xác minh dấu vết vẫn chưa đủ để kết luận ai đúng, ai sai.
-
Cơ quan điều tra tổ chức đối chất, có kiểm sát viên tham dự để giám sát khách quan
Nhằm làm rõ các mâu thuẫn trọng yếu trong lời khai, Cơ quan Cảnh sát điều tra quyết định tổ chức buổi đối chất giữa anh Nhật và Nguyễn Văn Thắng. Trước khi thực hiện, Điều tra viên đã thông báo cho Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Bắc Ninh. Kiểm sát viên được cử đến đã trực tiếp giám sát toàn bộ quá trình đối chất để đảm bảo tính hợp pháp, khách quan. Buổi đối chất góp phần quan trọng trong việc xác minh sự thật, là căn cứ để tiếp tục xử lý vụ án đúng người, đúng tội.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Điều tra viên có thể hỏi thêm sau khi đối chất không?
Khoản 3 Điều 189 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 189. Đối chất
...
3. Khi bắt đầu đối chất, Điều tra viên hỏi về mối quan hệ giữa những người tham gia đối chất, sau đó hỏi họ về những tình tiết cần làm sáng tỏ. Sau khi nghe đối chất, Điều tra viên có thể hỏi thêm từng người.
...
Sau khi các bên trình bày xong phần đối chất, điều tra viên có quyền tiếp tục đặt câu hỏi để làm rõ thêm các điểm còn mâu thuẫn hoặc chưa thống nhất. Việc hỏi thêm này được thực hiện riêng từng người, bảo đảm không gây ảnh hưởng đến sự độc lập trong lời khai và quá trình làm việc.
Việc điều tra viên chủ động hỏi thêm sau đối chất là cần thiết nhằm làm rõ logic diễn biến vụ việc, xác minh lại các nội dung mới phát sinh hoặc để kiểm tra tính nhất quán của lời khai sau khi đối chất. Đây là bước quan trọng giúp củng cố chứng cứ và hoàn thiện hồ sơ vụ án một cách đầy đủ, chính xác.
Tình huống giả định
-
Đối chất giữa hai bị can giúp làm rõ vai trò chính trong vụ trộm tại Điện Biên
Trong vụ án “Trộm cắp tài sản” xảy ra tại phường Nam Thanh, tỉnh Điện Biên, hai bị can Nguyễn Hữu Tài và Trần Minh Hoàng đều bị khởi tố vì liên quan đến hành vi đột nhập nhà dân. Tuy nhiên, trong quá trình lấy lời khai, cả hai đưa ra thông tin không thống nhất, đều phủ nhận việc mình là người trực tiếp thực hiện hành vi đột nhập, đồng thời đổ lỗi cho nhau.
-
Cơ quan điều tra tổ chức buổi đối chất nhưng hai bên vẫn giữ nguyên quan điểm
Nhằm làm rõ vai trò cụ thể của từng bị can, cơ quan điều tra đã tổ chức buổi đối chất theo đúng trình tự pháp luật. Tại buổi làm việc, cả Tài và Hoàng đều giữ nguyên lời khai ban đầu, không ai thừa nhận hành vi trực tiếp trộm cắp mà tiếp tục đưa ra cáo buộc về phía người còn lại.
-
Điều tra viên hỏi cung riêng sau đối chất, phát hiện mâu thuẫn và điểm trùng khớp với hiện trường
Sau phần đối chất, Điều tra viên tiến hành hỏi riêng từng bị can để khai thác sâu hơn các chi tiết như: tuyến đường di chuyển, thời điểm cụ thể trong đêm xảy ra vụ việc và liên hệ với vật chứng thu được tại hiện trường. Thông qua quá trình đối chiếu lời khai với chứng cứ khách quan, cơ quan điều tra xác định lời khai của Nguyễn Hữu Tài trùng khớp với dữ liệu tại hiện trường, từ đó xác lập vai trò chính của Tài trong vụ trộm.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Đối chất là biện pháp điều tra được sử dụng khi có mâu thuẫn trong lời khai mà các biện pháp khác không thể làm rõ. Việc đối chất được thực hiện dưới sự giám sát của kiểm sát viên để bảo đảm đúng trình tự và khách quan. Sau khi đối chất, điều tra viên có thể hỏi thêm từng người để làm rõ những tình tiết liên quan nhằm phục vụ quá trình điều tra và hoàn thiện chứng cứ.
