Trong quá trình điều tra, truy tố và xét xử vụ án hình sự, một trong những biện pháp cưỡng chế được áp dụng là kê biên tài sản. Biện pháp này được áp dụng đối với bị can, bị cáo trong một số trường hợp nhất định theo quy định của pháp luật. Đồng thời, việc kê biên cũng phải tuân thủ nguyên tắc giới hạn rõ ràng về phạm vi, giá trị và cách bảo quản tài sản nhằm đảm bảo công bằng, minh bạch.
Kê biên tài sản trong tố tụng hình sự được áp dụng với đối tượng nào?
Khoản 1 Điều 128 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 128. Kê biên tài sản
1. Kê biên tài sản chỉ áp dụng đối với bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật hình sự quy định hình phạt tiền hoặc có thể bị tịch thu tài sản hoặc để bảo đảm bồi thường thiệt hại.
...
Không phải bất kỳ cá nhân nào cũng có thể bị kê biên tài sản, mà chỉ giới hạn ở những người đang là bị can hoặc bị cáo trong vụ án hình sự. Ngoài ra, điều kiện cần thiết để áp dụng là tội danh bị truy tố phải có hình phạt tiền, có thể bị tịch thu tài sản hoặc có nghĩa vụ bồi thường. Cách làm này giúp cơ quan tố tụng chủ động phong tỏa tài sản để sau này có thể đảm bảo thi hành án dân sự hoặc thi hành các hình phạt bổ sung.
Đồng thời, việc kê biên đúng đối tượng còn là bước quan trọng để hạn chế việc xâm phạm tài sản của người không liên quan đến vụ án.
Tình huống giả định
-
Nguyễn Văn Minh bị khởi tố vì lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản
Cuối tháng 4/2025, Công an tỉnh Quảng Ninh ra quyết định khởi tố bị can đối với Nguyễn Văn Minh (SN 1985, cư trú tại phường Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh) về tội “Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản” theo Điều 175 Bộ luật Hình sự. Minh bị tố cáo vay tiền của nhiều người để kinh doanh, nhưng sau đó chiếm đoạt và bỏ trốn khỏi địa phương.
-
Cơ quan điều tra phát hiện tài sản có giá trị đứng tên Nguyễn Văn Minh
Trong quá trình bắt giữ và điều tra, công an xác định Nguyễn Văn Minh đang sở hữu một căn nhà đứng tên chính chủ tại phường Cẩm Phả, trị giá khoảng 1,3 tỷ đồng. Do có dấu hiệu bị cáo sẽ bị buộc bồi thường thiệt hại, cơ quan điều tra đã lập hồ sơ và xin ý kiến Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ninh để thực hiện kê biên ngôi nhà.
-
Vụ án được xử lý theo hướng đảm bảo thi hành án dân sự
Việc kê biên được thực hiện để ngăn chặn nguy cơ tẩu tán tài sản và đảm bảo có tài sản thi hành án nếu bản án sau này xác định bị cáo phải bồi thường cho các bị hại. Hồ sơ vụ án đang được hoàn tất để chuyển sang truy tố theo quy định.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Việc kê biên tài sản trong tố tụng hình sự cần tuân theo nguyên tắc nào?
Khoản 3 Điều 128 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 128. Kê biên tài sản
...
3. Chỉ kê biên phần tài sản tương ứng với mức có thể bị phạt tiền, bị tịch thu hoặc phải bồi thường thiệt hại. Tài sản bị kê biên được giao cho chủ tài sản hoặc người quản lý hợp pháp hoặc người thân thích của họ bảo quản. Người được giao bảo quản mà có hành vi tiêu dùng, chuyển nhượng, đánh tráo, cất giấu, hủy hoại tài sản bị kê biên thì phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật hình sự.
...
Biện pháp kê biên tài sản chỉ được áp dụng đối với phần tài sản có giá trị phù hợp với hậu quả pháp lý mà bị can hoặc bị cáo có thể phải gánh chịu. Cụ thể, nếu hành vi phạm tội có thể bị phạt tiền, tịch thu tài sản hoặc phải bồi thường thiệt hại, thì cơ quan tố tụng chỉ được kê biên số tài sản tương ứng với mức nghĩa vụ đó. Đây là nguyên tắc giúp hạn chế tình trạng kê biên quá mức gây ảnh hưởng đến quyền tài sản.
Ngoài ra, tài sản bị kê biên sẽ được giao cho người có trách nhiệm bảo quản rõ ràng. Người này phải cam kết không sử dụng, tẩu tán hay hủy hoại tài sản, nếu vi phạm sẽ bị xử lý hình sự.
Tình huống giả định
-
Trần Thị Lan bị khởi tố vì lừa bán đất nền không có thật
Đầu tháng 3/2025, Cơ quan Cảnh sát điều tra tỉnh Nghệ An đã khởi tố Trần Thị Lan (SN 1978, cư trú tại phường Lê Lợi, tỉnh Nghệ An) về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” theo Điều 174 Bộ luật Hình sự. Kết quả điều tra ban đầu xác định Lan đã dựng lên các dự án đất nền “ma”, qua đó chiếm đoạt hơn 600 triệu đồng từ nhiều người dân.
-
Phát hiện tài sản lớn, cơ quan điều tra tiến hành kê biên
Trong giai đoạn điều tra, lực lượng chức năng xác định bị can Lan sở hữu một xe ô tô đứng tên chính chủ, có giá trị thị trường khoảng 700 triệu đồng. Cơ quan điều tra đã tiến hành lập biên bản kê biên tài sản, nhằm ngăn chặn hành vi tẩu tán và bảo đảm có tài sản thi hành án nếu bị tuyên bồi thường.
-
Tài sản được giao cho người thân hợp pháp bảo quản
Sau khi rà soát nhân thân và hoàn cảnh, cơ quan điều tra phát hiện Lan có một người con gái trưởng thành đang cùng sinh sống. Chiếc xe sau đó được bàn giao cho người con này bảo quản, kèm theo cam kết không chuyển nhượng, không sử dụng sai mục đích và chịu trách nhiệm nếu tài sản bị hư hỏng hoặc thất lạc. Việc xử lý tài sản được thực hiện đúng quy định, đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ tố tụng liên quan.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Kê biên tài sản là một biện pháp cưỡng chế quan trọng trong tố tụng hình sự nhằm ngăn ngừa việc tẩu tán tài sản và bảo đảm thi hành án. Kê biên tài sản chỉ được áp dụng đối với bị can, bị cáo khi có dấu hiệu bị xử phạt tiền, bị tịch thu tài sản hoặc phải bồi thường thiệt hại. Việc kê biên phải tuân thủ nguyên tắc chỉ áp dụng cho phần tài sản tương ứng và giao đúng người có thẩm quyền bảo quản.
