Trong hoạt động tố tụng hình sự, hỏi cung bị can là một bước quan trọng cần được thực hiện đúng quy trình để đảm bảo tính hợp pháp và minh bạch. Pháp luật quy định rõ mỗi lần hỏi cung đều phải lập biên bản nhằm ghi nhận trung thực, đầy đủ diễn biến buổi làm việc. Bên cạnh đó, sau khi kết thúc, biên bản hỏi cung cần được đọc lại hoặc để bị can tự đọc, có ký xác nhận để tránh sửa chữa, thêm bớt nội dung trái pháp luật.
1. Hỏi cung bị can có cần lập biên bản không?
Khoản 1 Điều 184 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 184. Biên bản hỏi cung bị can
Mỗi lần hỏi cung bị can đều phải lập biên bản.
Biên bản hỏi cung bị can được lập theo quy định tại Điều 178 của Bộ luật này; phải ghi đầy đủ lời trình bày của bị can, các câu hỏi và câu trả lời. Nghiêm cấm Điều tra viên, Cán bộ điều tra tự mình thêm, bớt hoặc sửa chữa lời khai của bị can.
...
Nguyên tắc bắt buộc trong hoạt động hỏi cung nhằm đảm bảo tính chính xác, trung thực và làm căn cứ pháp lý quan trọng trong suốt quá trình điều tra, truy tố, xét xử. Mỗi biên bản hỏi cung không chỉ phản ánh nội dung trao đổi giữa bị can và người tiến hành tố tụng, mà còn là cơ sở chứng minh diễn biến tố tụng khách quan, hạn chế nguy cơ ép cung, mớm cung hoặc sửa chữa lời khai.
Việc không lập biên bản hoặc lập biên bản không đúng quy định có thể khiến chứng cứ bị loại khỏi hồ sơ vụ án, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến kết quả điều tra. Do đó, điều tra viên hoặc cán bộ điều tra có nghĩa vụ tuyệt đối tuân thủ quy định này và chịu trách nhiệm nếu vi phạm.
Tình huống giả định
-
Nguyễn Văn Lâm được loại trừ lời khai vì vi phạm thủ tục hỏi cung tại Ninh Bình
Nguyễn Văn Lâm (SN 1986), bị khởi tố trong vụ án “Cố ý gây thương tích” xảy ra tại phường Đông Thành, tỉnh Ninh Bình. Trong quá trình điều tra, Lâm nhiều lần được mời lên trụ sở công an để làm việc. Tuy nhiên, thay vì lập biên bản theo đúng quy định, Điều tra viên lại tiến hành hỏi cung không ghi chép, với lý do “chỉ hỏi sơ bộ” để “nắm tình hình trước”.
-
Nội dung biên bản chính thức bị phản ánh không đúng với lời khai thực tế
Đến thời điểm lập biên bản hỏi cung chính thức, Điều tra viên đã ghi lại nội dung dựa trên trí nhớ chủ quan, không trùng khớp với lời khai thực tế của bị can. Những nội dung này được đưa vào hồ sơ vụ án mà không có ghi âm, ghi hình hoặc chữ ký xác nhận đầy đủ của Nguyễn Văn Lâm tại các lần làm việc trước đó.
-
Viện kiểm sát xác minh vi phạm và loại bỏ lời khai khỏi hồ sơ vụ án
Sau khi luật sư của bị can gửi đơn kiến nghị, Viện kiểm sát tiến hành xác minh và kết luận việc hỏi cung không lập biên bản là vi phạm nghiêm trọng quy định về trình tự tố tụng hình sự. Hành vi này khiến cho các lời khai không bảo đảm tính khách quan và hợp pháp. Do đó, Viện kiểm sát đã ra quyết định loại bỏ toàn bộ nội dung lời khai này khỏi hồ sơ, không xem đây là chứng cứ buộc tội trong vụ án.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Biên bản hỏi cung có cần đọc lại cho bị can nghe không?
Khoản 2 Điều 184 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 184. Biên bản hỏi cung bị can
...
2. Sau khi hỏi cung, Điều tra viên, Cán bộ điều tra phải đọc biên bản cho bị can nghe hoặc để bị can tự đọc. Trường hợp bổ sung, sửa chữa biên bản thì Điều tra viên, Cán bộ điều tra và bị can cùng ký xác nhận. Nếu biên bản có nhiều trang thì bị can ký vào từng trang biên bản. Trường hợp bị can viết bản tự khai thì Điều tra viên, Cán bộ điều tra và bị can cùng ký xác nhận vào bản tự khai đó.
...
Tính minh bạch và trung thực trong việc ghi nhận nội dung hỏi cung phải được đảm bảo, đồng thời là cơ chế pháp lý quan trọng giúp bị can kiểm tra chính xác lời khai được ghi nhận. Việc đọc lại hoặc để bị can tự đọc là bước bắt buộc nhằm đảm bảo rằng mọi nội dung trong biên bản phản ánh đúng những gì đã diễn ra.
Nếu bị can phát hiện điểm chưa chính xác, có quyền yêu cầu sửa chữa hoặc bổ sung nội dung, đồng thời cả hai bên cùng xác nhận việc điều chỉnh. Biên bản không được đọc lại, không có chữ ký đầy đủ theo quy định có thể bị coi là vi phạm tố tụng, làm mất giá trị chứng cứ của tài liệu này trong hồ sơ vụ án.
Tình huống giả định
-
Lê Thị Ánh Tuyết được loại trừ biên bản lời khai vì nội dung ghi sai
Lê Thị Ánh Tuyết (SN 1991), bị can trong vụ án “Chiếm đoạt tài sản” xảy ra tại phường Minh Khai, tỉnh Hưng Yên, đã tham gia buổi hỏi cung theo trình tự tố tụng tại cơ quan điều tra. Tuy nhiên, trong buổi làm việc, Điều tra viên sau khi ghi biên bản đã không đọc lại nội dung cho Tuyết nghe, cũng không để cô tự đọc lại như quy định bắt buộc.
-
Bị can ký biên bản trong trạng thái căng thẳng, không biết nội dung bị ghi sai
Vì tâm lý lo lắng và áp lực khi làm việc tại cơ quan điều tra, Tuyết đã ký vào biên bản ghi lời khai mà không được kiểm tra nội dung bên trong. Chỉ đến khi luật sư đối chiếu hồ sơ, Tuyết mới phát hiện nhiều chi tiết trong biên bản không đúng với những gì cô đã trình bày trong buổi làm việc.
-
Viện kiểm sát xác minh vi phạm và loại bỏ biên bản khỏi hồ sơ buộc tội
Sau khi luật sư gửi đơn khiếu nại, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Hưng Yên đã tiến hành xác minh và kết luận rằng Điều tra viên đã vi phạm quy định tại Bộ luật Tố tụng hình sự khi không thực hiện thủ tục đọc lại hoặc để bị can tự đọc lời khai trước khi ký. Do vi phạm trình tự tố tụng, biên bản ghi lời khai không đủ điều kiện để làm chứng cứ buộc tội và đã bị loại khỏi hồ sơ vụ án.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo
Kết luận
Biên bản hỏi cung bị can là tài liệu tố tụng quan trọng, cần được lập đúng quy định để đảm bảo tính hợp pháp. Mỗi lần hỏi cung bị can đều phải lập biên bản ghi rõ nội dung trao đổi và nghiêm cấm sửa chữa trái phép. Sau khi lập xong, biên bản phải được đọc lại hoặc để bị can tự đọc, có chữ ký xác nhận để bảo đảm tính xác thực của lời khai.
