Trộm cắp là hành vi vi phạm pháp luật phổ biến, nhưng khi người thực hiện là người chưa đủ 16 tuổi, việc xử lý sẽ được pháp luật xem xét theo độ tuổi và mức độ nghiêm trọng. Trong một số trường hợp, người dưới 16 tuổi vẫn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu hành vi thuộc loại rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng. Ngoài ra, tùy tính chất vi phạm, người chưa đủ 16 tuổi còn có thể bị áp dụng các biện pháp xử lý hành chính như giáo dục bắt buộc tại xã, phường hoặc bị đưa vào trường giáo dưỡng.
1. Hành vi trộm cắp của người dưới 16 tuổi có bị xử lý hình sự không?
Căn cứ theo Điều 12, Điều 173 Bộ luật Hình sự 2015 (được sửa đổi bổ sung bởi khoản 3 Điều 1 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017):
Điều 12. Tuổi chịu trách nhiệm hình sự
1. Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm, trừ những tội phạm mà Bộ luật này có quy định khác.
2. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng quy định tại một trong các điều 123, 134, 141, 142, 143, 144, 150, 151, 168, 169, 170, 171, 173, 178, 248, 249, 250, 251, 252, 265, 266, 286, 287, 289, 290, 299, 303 và 304 của Bộ luật này....
Điều 173. Tội trộm cắp tài sản
1. Người nào trộm cắp tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt tài sản mà còn vi phạm;
b) Đã bị kết án về tội này hoặc về một trong các tội quy định tại các điều 168, 169, 170, 171, 172, 174, 175 và 290 của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
c) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;
d) Tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ; tài sản là kỷ vật, di vật, đồ thờ cúng có giá trị đặc biệt về mặt tinh thần đối với người bị hại.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
a) Có tổ chức;
b) Có tính chất chuyên nghiệp;
c) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;
d) Dùng thủ đoạn xảo quyệt, nguy hiểm;
đ) Hành hung để tẩu thoát;
e) Trộm cắp tài sản trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;
g) Tái phạm nguy hiểm.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
b) Trộm cắp tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;
c) Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh.
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá 500.000.000 đồng trở lên;
b) Trộm cắp tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;
c) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp.
5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng.
Người từ đủ 16 tuổi trở lên sẽ bị xử lý hình sự như người trưởng thành đối với mọi tội phạm. Tuy nhiên, đối với nhóm người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi, chỉ một số loại tội phạm nhất định mới có thể bị xử lý hình sự, trong đó có tội trộm cắp tài sản (quy định tại Điều 173 Bộ luật Hình sự).
Tuy nhiên, không phải cứ trộm cắp là bị truy cứu. Hành vi phải đủ cấu thành tội phạm rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng thì mới xử lý hình sự người dưới 16 tuổi. Tội phạm rất nghiêm trọng là những tội có hình phạt từ 7 năm đến dưới 15 năm tù, còn đặc biệt nghiêm trọng là từ 15 năm đến tử hình. Như vậy, nếu hành vi trộm cắp chỉ ở mức nhẹ, giá trị tài sản không lớn hoặc không gây hậu quả nghiêm trọng, thì người dưới 16 tuổi sẽ không bị truy cứu trách nhiệm hình sự, mà có thể bị xử lý hành chính hoặc áp dụng các biện pháp giáo dục.
Ngược lại, nếu hành vi trộm cắp của người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi có dấu hiệu lập kế hoạch, gây thiệt hại lớn, tái phạm, có tổ chức, hoặc giá trị tài sản bị chiếm đoạt vượt ngưỡng rất nghiêm trọng, thì vẫn có thể bị xử lý hình sự theo đúng quy định pháp luật.
Tình huống giả định:
Hai thiếu niên trộm xe máy tại TPHCM bị xử lý hình sự
-
Mất trộm xe máy lúc nửa đêm
Khoảng 23 giờ ngày 4/7/2025, ông Trần Văn Thống để xe máy trước nhà mà không khóa cổ. Hai thiếu niên là Nguyễn Quang Hậu (15 tuổi) và Trần Minh Khang (14 tuổi 10 tháng) đi ngang, thấy sơ hở nên đã rủ nhau lấy trộm xe mang đi cầm cố. -
Camera ghi lại toàn bộ sự việc
Sáng hôm sau, ông Thống trình báo công an. Qua trích xuất camera và xác minh từ người dân, công an xác định danh tính hai thiếu niên và triệu tập làm việc. Cả hai thừa nhận hành vi, khai rằng đã chuẩn bị từ trước để trộm xe bán lấy tiền chơi game. Chiếc xe trị giá khoảng 40 triệu đồng. -
Cơ quan chức năng khởi tố vụ án hình sự
Công an xác định hành vi có tổ chức, tính chất lén lút và giá trị tài sản bị chiếm đoạt vượt ngưỡng rất nghiêm trọng. Do đó, Nguyễn Quang Hậu (15 tuổi) bị khởi tố về tội trộm cắp tài sản theo Điều 173 Bộ luật Hình sự. Riêng Trần Minh Khang chưa đủ 14 tuổi nên không bị xử lý hình sự, mà được lập hồ sơ xử lý theo diện giáo dục tại xã.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Người dưới 16 tuổi phạm pháp có thể bị đưa vào trường giáo dưỡng khi nào?
Căn cứ tại Điều 92 Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012, sửa đổi bổ sung năm 2020:
Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012
Điều 92. Đối tượng áp dụng biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng
1. Người từ đủ 12 tuổi đến dưới 14 tuổi thực hiện hành vi có dấu hiệu của một tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do cố ý quy định tại Bộ luật hình sự.
2. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi thực hiện hành vi có dấu hiệu của một tội phạm rất nghiêm trọng do vô ý quy định tại Bộ luật hình sự.
3. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi thực hiện hành vi có dấu hiệu của một tội phạm nghiêm trọng do cố ý quy định tại Bộ luật hình sự mà trước đó đã bị áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn.
4. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi 02 lần trở lên trong 06 tháng thực hiện hành vi trộm cắp, lừa đảo, đánh bạc, gây rối trật tự công cộng mà chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự và trước đó đã bị áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn.
5. Không áp dụng biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng đối với các trường hợp sau đây:
a) Người không có năng lực trách nhiệm hành chính;
b) Người đang mang thai có chứng nhận của bệnh viện;
c) Phụ nữ hoặc người duy nhất đang nuôi con nhỏ dưới 36 tháng tuổi được Ủy ban nhân dân cấp xã nơi người đó cư trú xác nhận
Trường giáo dưỡng là một trong những biện pháp xử lý hành chính đặc thù dành cho người chưa thành niên có hành vi vi phạm lặp lại, mang tính nghiêm trọng nhưng chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc chưa đủ tuổi bị truy cứu.
Cụ thể, người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi sẽ bị đưa vào trường giáo dưỡng nếu có hành vi vi phạm nghiêm trọng (như trộm cắp, đánh bạc, gây rối…) mà trước đó đã bị xử lý bằng hình thức giáo dục tại địa phương nhưng vẫn tiếp tục vi phạm. Nếu hành vi lần sau có dấu hiệu tội phạm (nhưng chưa đến mức truy tố hoặc chưa đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự), thì đủ điều kiện để áp dụng biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng.
Tình huống giả định:
Thiếu niên liên tục trộm cắp vặt tại Đồng Tháp bị đưa vào trường giáo dưỡng
-
Bị lập hồ sơ giáo dục sau nhiều lần trộm vặt
Từ tháng 2 đến tháng 4/2025, Lê Tuấn Đạt (15 tuổi, cư trú tại tỉnh Đồng Tháp) bị công an lập biên bản 2 lần vì hành vi trộm cắp vặt tài sản của người dân tại chợ và khu dân cư. Mỗi vụ việc đều có giá trị nhỏ, không đủ yếu tố để xử lý hình sự, nên Đạt bị áp dụng biện pháp giáo dục tại địa phương. -
Tiếp tục tái phạm dù đã bị giáo dục
Tháng 6/2025, Đạt tiếp tục cùng bạn trộm hơn 3 triệu đồng từ cửa hàng tạp hóa. Dù chưa đủ tuổi truy cứu trách nhiệm hình sự, nhưng công an xác định hành vi mang tính lập lại trong thời gian ngắn, có dấu hiệu tội phạm nghiêm trọng do cố ý. -
Chuyển hồ sơ đề xuất đưa vào trường giáo dưỡng
Đến tháng 7/2025, UBND tỉnh Đồng Tháp ra quyết định áp dụng biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng đối với Lê Tuấn Đạt trong thời hạn 12 tháng. Việc này được thực hiện sau khi xác định Đạt tái phạm liên tục dù đã được giáo dục tại địa phương và hành vi mới có dấu hiệu tội phạm theo luật.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Người dưới 16 tuổi vẫn có thể bị xử lý hình sự nếu hành vi trộm cắp thuộc loại rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng theo quy định. Trong trường hợp vi phạm lặp lại, có dấu hiệu phạm tội và đã từng bị giáo dục tại địa phương nhưng không tiến bộ, các em còn có thể bị áp dụng biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng để quản lý và rèn luyện tập trung.
