Hạn chế năng lực hành vi dân sự là tình trạng khi Tòa án tuyên bố người nghiện ma túy, chất kích thích gây phá tán tài sản cần có đại diện quản lý.
Trong đời sống xã hội, không phải cá nhân nào cũng có đầy đủ khả năng nhận thức và làm chủ hành vi của mình. Trong những trường hợp cá nhân có hành vi gây nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng đến tài sản, Tòa án có thể tuyên bố họ bị hạn chế năng lực hành vi dân sự. Cơ chế này vừa nhằm bảo vệ quyền lợi gia đình, vừa góp phần giữ gìn trật tự, ổn định trong cộng đồng.
1. Hạn chế năng lực hành vi dân sự là gì?
Khoản 1 Điều 24 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định như sau:
Điều 24. Hạn chế năng lực hành vi dân sự
1. Người nghiện ma túy, nghiện các chất kích thích khác dẫn đến phá tán tài sản của gia đình thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án có thể ra quyết định tuyên bố người này là người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự.
Tòa án quyết định người đại diện theo pháp luật của người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự và phạm vi đại diện.
...
Hạn chế năng lực hành vi dân sự là một cơ chế pháp lý nhằm bảo vệ gia đình và xã hội trước những hành vi có nguy cơ gây thiệt hại do người nghiện ma túy, chất kích thích thực hiện. Trong trường hợp này, cá nhân vẫn có năng lực hành vi dân sự nhưng bị giới hạn một phần, chủ yếu liên quan đến việc quản lý, sử dụng tài sản.
Tình huống giả định
-
Phát sinh tình trạng
Ngày 12/7/2025, ông Trần Văn Bình (trú tại tỉnh Ninh Bình) bị phát hiện thường xuyên sử dụng ma túy và mang tài sản gia đình đi cầm cố, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống gia đình. -
Yêu cầu Tòa án
Ngày 20/7/2025, gia đình ông Bình gửi đơn đến Tòa án nhân dân tỉnh, đề nghị xem xét và tuyên bố ông là người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự để ngăn chặn việc phá tán tài sản. -
Quyết định của Tòa
Ngày 25/8/2025, căn cứ hồ sơ và chứng cứ, Tòa án ra quyết định tuyên bố ông Bình bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, đồng thời chỉ định vợ ông là người đại diện theo pháp luật để quản lý, bảo vệ khối tài sản chung.
Tình huống trên là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Cơ quan nào có thẩm quyền hủy bỏ quyết định tuyên bố hạn chế năng lực hành vi dân sự?
Khoản 3 Điều 24 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định như sau:
Điều 24. Hạn chế năng lực hành vi dân sự
...
3. Khi không còn căn cứ tuyên bố một người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự thì theo yêu cầu của chính người đó hoặc của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố hạn chế năng lực hành vi dân sự.
Thẩm quyền hủy bỏ quyết định thuộc về Tòa án – cơ quan duy nhất có quyền xác lập hoặc hủy bỏ tình trạng pháp lý này. Khi người bị tuyên bố hạn chế năng lực hành vi dân sự đã cai nghiện thành công hoặc không còn nguy cơ phá tán tài sản, họ hoặc người có quyền lợi liên quan có thể yêu cầu Tòa án xem xét. Việc hủy bỏ quyết định sẽ khôi phục đầy đủ năng lực hành vi dân sự cho cá nhân, cho phép họ tự mình tham gia vào các giao dịch và quản lý tài sản.
Tình huống giả định
-
Cải thiện tình trạng
Ngày 15/9/2026, sau một năm cai nghiện thành công và có việc làm ổn định, ông Trần Văn Bình được gia đình xác nhận không còn tái phạm, sinh hoạt bình thường. -
Yêu cầu Tòa án
Ngày 20/9/2026, vợ ông Bình gửi đơn đề nghị Tòa án nhân dân tỉnh xem xét hủy bỏ quyết định hạn chế năng lực hành vi dân sự trước đó để khôi phục quyền lợi cho ông. -
Quyết định của Tòa
Ngày 10/10/2026, sau khi thẩm tra hồ sơ và xác minh thực tế, Tòa án ra quyết định chấm dứt tình trạng hạn chế, khôi phục toàn bộ năng lực hành vi dân sự cho ông Bình.
Tình huống trên là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
3. Kết luận
Hạn chế năng lực hành vi dân sự là một biện pháp pháp lý đặc thù, được áp dụng khi cá nhân gây rủi ro trong quản lý tài sản. Quyền xác định và hủy bỏ tình trạng này thuộc thẩm quyền Tòa án, đảm bảo sự công bằng và khách quan. Qua đó, pháp luật dung hòa lợi ích giữa cá nhân, gia đình và xã hội, đồng thời tạo cơ hội để người bị hạn chế có thể phục hồi năng lực khi điều kiện thay đổi.
