Giả mạo di chúc là hành vi gian dối nhằm chiếm đoạt tài sản trái với ý chí của người để lại di sản, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của những người thừa kế hợp pháp. Nếu hành vi ở mức nhẹ, người vi phạm sẽ bị xử phạt hành chính theo quy định. Trường hợp nghiêm trọng, hành vi đủ yếu tố cấu thành tội phạm, họ sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự với khung hình phạt nặng.
1. Giả mạo di chúc bị xử phạt hành chính như thế nào?
Điểm c khoản 1 Điều 15 Nghị định 144/2021/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 15. Vi phạm quy định về gây thiệt hại đến tài sản của tổ chức, cá nhân khác
1. Phạt tiền từ 2.000.000 đồng đến 3.000.000 đồng đối với một trong những hành vi sau đây:
...
c) Dùng thủ đoạn gian dối hoặc bỏ trốn để chiếm đoạt tài sản hoặc đến thời điểm trả lại tài sản do vay, mượn, thuê tài sản của người khác hoặc nhận được tài sản của người khác bằng hình thức hợp đồng, mặc dù có điều kiện, khả năng nhưng cố tình không trả;
...
Đồng thời Điều 621 Bộ luật Dân sự 2015 quy định như sau:
Điều 621. Người không được quyền hưởng di sản
1. Những người sau đây không được quyền hưởng di sản:
...
d) Người có hành vi lừa dối, cưỡng ép hoặc ngăn cản người để lại di sản trong việc lập di chúc; giả mạo di chúc, sửa chữa di chúc, huỷ di chúc, che giấu di chúc nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ di sản trái với ý chí của người để lại di sản.
2. Những người quy định tại khoản 1 Điều này vẫn được hưởng di sản, nếu người để lại di sản đã biết hành vi của những người đó, nhưng vẫn cho họ hưởng di sản theo di chúc.
Việc giả mạo di chúc - dù là làm giả toàn bộ hay chỉnh sửa một phần để thay đổi nội dung chia tài sản - được coi là thủ đoạn gian dối để chiếm đoạt tài sản. Trong trường hợp giá trị tài sản hoặc tình tiết vụ việc chưa đủ để cấu thành tội phạm hình sự, cơ quan chức năng sẽ xử lý dưới dạng vi phạm hành chính. Mức phạt tiền từ 2 đến 3 triệu đồng tuy không lớn, nhưng kèm theo đó, bản di chúc giả sẽ bị vô hiệu hóa, và quyền thừa kế của người vi phạm sẽ bị tước bỏ. Ngoài ra, tài sản sẽ được phân chia lại theo di chúc hợp pháp (nếu có) hoặc theo quy định pháp luật về thừa kế.
Tình huống giả định
- Ông Lâm sửa di chúc của người thân
Ngày 15/4/2025, ông Trần Văn Lâm, trú tại phường Vinh Phú, tỉnh Nghệ An, phát hiện bản di chúc viết tay của người bác ruột đã mất vẫn còn lưu giữ trong tủ gỗ tại nhà. Thay vì giữ nguyên, ông Lâm đã lén sửa tên người được hưởng mảnh đất 100m² từ con gái của bác sang tên mình. - Ông Lâm tiếp tục phủ nhận hành vi
Khi gia đình tổ chức họp để công bố di chúc, một số thành viên nghi ngờ chữ viết đã bị chỉnh sửa. Người em họ của ông Lâm đề nghị dừng buổi họp và báo sự việc lên tổ dân phố. Dù được khuyên can, ông Lâm vẫn khẳng định mình không sửa di chúc và yêu cầu công nhận quyền thừa kế. -
Công an phường xác minh và xử phạt
Lực lượng Công an phường Hà Huy Tập phối hợp cùng Văn phòng công chứng tiến hành kiểm tra bản di chúc gốc và xác định có dấu hiệu chỉnh sửa chữ viết, bút tích không đồng nhất. Do giá trị tài sản chưa được định giá và hành vi chưa đủ yếu tố cấu thành tội hình sự, Công an phường lập biên bản và xử phạt vi phạm hành chính ông Lâm số tiền 3.000.000 đồng theo điểm c khoản 1 Điều 15 Nghị định 144/2021/NĐ-CP.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Khi nào hành vi giả mạo di chúc bị truy cứu trách nhiệm hình sự?
Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định như sau:
Điều 174. Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản
1. Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt tài sản mà còn vi phạm;
b) Đã bị kết án về tội này hoặc về một trong các tội quy định tại các điều 168, 169, 170, 171, 172, 173, 175 và 290 của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
c) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;
d) Tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ; tài sản là kỷ vật, di vật, đồ thờ cúng có giá trị đặc biệt về mặt tinh thần đối với người bị hại.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
a) Có tổ chức;
b) Có tính chất chuyên nghiệp;
c) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;
d) Tái phạm nguy hiểm;
đ) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;
e) Dùng thủ đoạn xảo quyệt;
g) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
b) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;
c) Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh.
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá 500.000.000 đồng trở lên;
b) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;
c) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp.
5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
Khi hành vi giả mạo di chúc nhằm chiếm đoạt tài sản có giá trị đáng kể, hoặc đi kèm tình tiết nghiêm trọng như phạm tội có tổ chức, mang tính chuyên nghiệp, tái phạm nguy hiểm hay lợi dụng hoàn cảnh đặc biệt, pháp luật sẽ xử lý hình sự theo Điều 174 BLHS. Khung hình phạt quy định từ cải tạo không giam giữ đến tù chung thân, tùy giá trị tài sản và mức độ nguy hiểm của hành vi. Ngoài hình phạt chính, người phạm tội còn có thể bị áp dụng các biện pháp bổ sung như phạt tiền, tịch thu tài sản hoặc cấm đảm nhiệm chức vụ.
Tình huống giả định
- Ông Bình giả mạo di chúc để chiếm nhà trị giá hàng tỷ đồng
Ngày 8/3/2025, ông Phạm Văn Bình, trú tại phường Trường Vinh, tỉnh Nghệ An, đã nộp một bản di chúc công chứng tới Văn phòng đăng ký đất đai để làm thủ tục sang tên căn nhà 3 tầng trị giá khoảng 4,5 tỷ đồng. Bản di chúc thể hiện toàn bộ quyền sở hữu căn nhà được để lại cho ông Bình, người cháu gọi người lập di chúc là bác ruột. - Gia đình phát hiện bất thường
Khi nhận tin, con gái ruột của người để lại di sản đã đối chiếu và phát hiện bản di chúc được nộp không giống với bản gốc lưu tại gia đình. Chữ ký và nét bút trong bản di chúc này có nhiều điểm khác biệt, giấy tờ cũng không trùng với loại giấy mà người cha từng sử dụng để viết di chúc. Gia đình lập tức gửi đơn tố cáo đến Công an thành phố Vinh, kèm theo bản di chúc gốc để đối chứng. -
Cơ quan điều tra khởi tố vụ án
Kết quả giám định chữ viết và chữ ký từ Phòng Kỹ thuật hình sự Công an tỉnh Nghệ An xác định bản di chúc ông Bình nộp là giả, được sao chép và chỉnh sửa từ bản gốc. Cơ quan điều tra xác định hành vi này nhằm chiếm đoạt tài sản trị giá trên 500 triệu đồng, thuộc Khoản 4 Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), khung hình phạt từ 12 năm tù đến tù chung thân. Ngoài hình phạt tù, ông Bình còn có thể bị phạt tiền bổ sung và tịch thu một phần tài sản.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Giả mạo di chúc là hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng, xâm hại trực tiếp đến ý chí của người để lại di sản và quyền lợi của những người thừa kế. Nếu vi phạm ở mức nhẹ, người thực hiện sẽ bị xử phạt hành chính với mức phạt từ 2 – 3 triệu đồng và mất quyền hưởng di sản. Nếu vi phạm nghiêm trọng, hành vi sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự, có thể phải chịu án tù lên đến 20 năm hoặc tù chung thân, kèm theo các hình phạt bổ sung.
