Đương sự có quyền yêu cầu thay đổi thẩm phán và pháp luật cũng quy định cụ thể các trường hợp bắt buộc phải thay đổi để bảo đảm tính khách quan trong xét xử.
Trong quá trình giải quyết vụ án dân sự, tính công bằng và vô tư của người tiến hành tố tụng là yếu tố then chốt để bảo đảm quyền lợi của các đương sự. Pháp luật trao cho đương sự quyền yêu cầu thay đổi thẩm phán khi có căn cứ hợp pháp. Đồng thời, Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 cũng quy định rõ các trường hợp buộc phải thay đổi thẩm phán.
1. Đương sự có được yêu cầu thay đổi thẩm phán không?
Căn cứ theo khoản 14 Điều 70 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015:
Điều 70. Quyền, nghĩa vụ của đương sự
...
14. Yêu cầu thay đổi người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng theo quy định của Bộ luật này;
...
Quy định này khẳng định rằng đương sự không chỉ có quyền trình bày, đưa ra chứng cứ hay kháng cáo mà còn có quyền yêu cầu thay đổi thẩm phán, kiểm sát viên hoặc những người tiến hành tố tụng khác. Đây là một cơ chế pháp lý quan trọng nhằm ngăn ngừa sự thiên vị, bảo đảm quyền được xét xử công bằng.
Tình huống giả định
-
Nguyên đơn nghi ngờ tính vô tư của thẩm phán
Ngày 12/8/2024, tại Phường Bến Thành, TP. Hồ Chí Minh, ông Nguyễn Văn Lâm là nguyên đơn trong vụ án tranh chấp hợp đồng mua bán. Trong phiên họp, ông Lâm phát hiện thẩm phán thụ lý vụ án là anh ruột của bị đơn. -
Đương sự yêu cầu thay đổi
Ông Lâm lập tức nộp đơn yêu cầu thay đổi thẩm phán với lý do có thể ảnh hưởng đến tính khách quan trong việc xét xử. -
Tòa án chấp nhận yêu cầu
Căn cứ Điều 52 và Điều 70 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, Tòa án nhân dân khu vực 1 – TP. Hồ Chí Minh đã chấp nhận yêu cầu thay đổi, phân công một thẩm phán khác thụ lý vụ án.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Trường hợp nào thì phải đổi thẩm phán?
Căn cứ theo Điều 52 và Điều 53 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015:
Điều 52. Những trường hợp phải từ chối hoặc thay đổi người tiến hành tố tụng
Người tiến hành tố tụng phải từ chối tiến hành tố tụng hoặc bị thay đổi trong những trường hợp sau đây:1. Họ đồng thời là đương sự, người đại diện, người thân thích của đương sự;
2. Họ đã tham gia tố tụng với tư cách là người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, người làm chứng, người giám định, người phiên dịch trong cùng vụ việc đó;
3. Có căn cứ rõ ràng cho rằng họ có thể không vô tư trong khi làm nhiệm vụ.
Điều 53. Thay đổi Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân
Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân phải từ chối tiến hành tố tụng hoặc bị thay đổi trong những trường hợp sau đây:
1. Thuộc một trong những trường hợp quy định tại Điều 52 của Bộ luật này;
2. Họ cùng trong một Hội đồng xét xử và là người thân thích với nhau; trong trường hợp này, chỉ có một người được tiến hành tố tụng;
3. Họ đã tham gia giải quyết theo thủ tục sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm hoặc tái thẩm vụ việc dân sự đó và đã ra bản án sơ thẩm, bản án, quyết định phúc thẩm, quyết định giám đốc thẩm hoặc tái thẩm, quyết định giải quyết việc dân sự, quyết định đình chỉ giải quyết vụ việc, quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự, trừ trường hợp là thành viên của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, Ủy ban Thẩm phán Tòa án nhân dân cấp tỉnh thì vẫn được tham gia giải quyết vụ việc đó theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm;
4. Họ đã là người tiến hành tố tụng trong vụ việc đó với tư cách là Thẩm tra viên Tòa án, Thư ký Tòa án, Kiểm sát viên, Kiểm tra viên.
Như vậy, các trường hợp bắt buộc phải thay đổi thẩm phán bao gồm khi họ là người thân thích của đương sự, đã tham gia vụ việc ở giai đoạn trước, hoặc có căn cứ cho thấy thiếu khách quan. Đây là cơ chế nhằm bảo đảm tính công minh, vô tư và niềm tin của xã hội vào hoạt động xét xử.
Tình huống giả định
-
Thẩm phán từng giải quyết vụ việc ở cấp sơ thẩm
Ngày 5/9/2022, tại Phường Tân Định, TP. Hồ Chí Minh, bà Phạm Thị Hoa là bị đơn trong vụ án tranh chấp quyền sở hữu nhà đất. Khi vụ án được đưa ra xét xử phúc thẩm, bà Hoa phát hiện một thẩm phán trong Hội đồng phúc thẩm chính là người đã ra bản án sơ thẩm trước đó. -
Đương sự phản ánh
Bà Hoa lập tức đề nghị thay đổi thẩm phán vì lo ngại sẽ không bảo đảm tính khách quan. -
Tòa án quyết định thay đổi
Hội đồng xét xử chấp nhận yêu cầu và phân công một thẩm phán khác căn cứ theo Điều 52 và Điều 53 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Đương sự có quyền yêu cầu thay đổi thẩm phán khi có căn cứ hợp pháp để bảo đảm tính khách quan trong xét xử. Đồng thời, pháp luật cũng quy định rõ các trường hợp bắt buộc phải thay đổi thẩm phán theo Điều 52 và Điều 53 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015. Những cơ chế này góp phần xây dựng nền tư pháp công bằng, minh bạch và bảo vệ quyền lợi chính đáng của các bên.
