Khi cuộc sống hôn nhân không còn hạnh phúc, một trong hai người vợ hoặc chồng có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết ly hôn. Trong trường hợp chỉ một bên yêu cầu, pháp luật gọi đó là ly hôn đơn phương. Để được chấp nhận yêu cầu, người khởi kiện phải đáp ứng điều kiện nhất định và thực hiện đúng thủ tục theo quy định của pháp luật.
1. Điều kiện để có thể đơn phương ly hôn?
Căn cứ vào Điều 56 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định cụ thể như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 56. Ly hôn theo yêu cầu của một bên
1. Khi vợ hoặc chồng yêu cầu ly hôn mà hòa giải tại Tòa án không thành thì Tòa án giải quyết cho ly hôn nếu có căn cứ về việc vợ, chồng có hành vi bạo lực gia đình hoặc vi phạm nghiêm trọng quyền, nghĩa vụ của vợ, chồng làm cho hôn nhân lâm vào tình trạng trầm trọng, đời sống chung không thể kéo dài, mục đích của hôn nhân không đạt được.2. Trong trường hợp vợ hoặc chồng của người bị Tòa án tuyên bố mất tích yêu cầu ly hôn thì Tòa án giải quyết cho ly hôn.
3. Trong trường hợp có yêu cầu ly hôn theo quy định tại khoản 2 Điều 51 của Luật này thì Tòa án giải quyết cho ly hôn nếu có căn cứ về việc chồng, vợ có hành vi bạo lực gia đình làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe, tinh thần của người kia.
Theo quy định trên, Tòa chỉ chấp nhận ly hôn đơn phương khi: hôn nhân thật sự trầm trọng, không thể tiếp tục; một trong các bên vi phạm nghiêm trọng quyền, nghĩa vụ vợ chồng; hoặc một bên có hành vi bạo lực gia đình. Trường hợp đặc biệt khác là người còn lại bị tuyên bố mất tích, hoặc mắc bệnh tâm thần không thể nhận thức nhưng có hành vi gây tổn hại cho người yêu cầu ly hôn. Điều kiện quan trọng là Tòa án đã tổ chức hòa giải nhưng không thành.
Tình huống giả định
Chị Lê Thị Mai cư trú tại TP. Vinh, kết hôn với anh Nguyễn Văn Cường từ năm 2016. Trong những năm gần đây, anh Cường thường xuyên say xỉn, xúc phạm và đánh đập vợ con. Tháng 3/2025, chị Mai nhập viện với nhiều vết bầm, có giấy xác nhận thương tích và biên bản làm việc với công an phường. Sau đó, chị Mai nộp đơn yêu cầu ly hôn đơn phương tại Tòa án nhân dân TP. Vinh. Tòa đã tổ chức hòa giải nhưng không thành do anh Cường phủ nhận toàn bộ.
Sau khi thu thập đủ tài liệu, chứng cứ về hành vi bạo lực gia đình, Tòa án nhận thấy hôn nhân giữa hai người đã trầm trọng, mục đích hôn nhân không còn. Căn cứ Điều 56 Luật Hôn nhân và gia đình 2014, Tòa án đã chấp thuận cho chị Mai ly hôn đơn phương, đồng thời giao con chung cho chị nuôi dưỡng.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Thủ tục đơn phương ly hôn được thực hiện như thế nào?
Căn cứ vào điểm a khoản 1 Điều 35, điểm a khoản 1 Điều 39, khoản 1 Điều 190, khoản 1 Điều 203 Bộ luật tố tung dân sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Điều 35. Thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp huyện
1. Tòa án nhân dân cấp huyện có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm những tranh chấp sau đây:
a) Tranh chấp về dân sự, hôn nhân và gia đình quy định tại Điều 26 và Điều 28 của Bộ luật này, trừ tranh chấp quy định tại khoản 7 Điều 26 của Bộ luật này;
...
Điều 39. Thẩm quyền của Tòa án theo lãnh thổ
1. Thẩm quyền giải quyết vụ án dân sự của Tòa án theo lãnh thổ được xác định như sau:a) Tòa án nơi bị đơn cư trú, làm việc, nếu bị đơn là cá nhân hoặc nơi bị đơn có trụ sở, nếu bị đơn là cơ quan, tổ chức có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm những tranh chấp về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động quy định tại các điều 26, 28, 30 và 32 của Bộ luật này;
...
Điều 190. Gửi đơn khởi kiện đến Tòa án
1. Người khởi kiện gửi đơn khởi kiện kèm theo tài liệu, chứng cứ mà mình hiện có đến Tòa án có thẩm quyền giải quyết vụ án bằng các phương thức sau đây:a) Nộp trực tiếp tại Tòa án;
b) Gửi đến Tòa án theo đường dịch vụ bưu chính;
c) Gửi trực tuyến bằng hình thức điện tử qua Cổng thông tin điện tử của Tòa án (nếu có).
...
Điều 203. Thời hạn chuẩn bị xét xử
1. Thời hạn chuẩn bị xét xử các loại vụ án, trừ các vụ án được xét xử theo thủ tục rút gọn hoặc vụ án có yếu tố nước ngoài, được quy định như sau:a) Đối với các vụ án quy định tại Điều 26 và Điều 28 của Bộ luật này thì thời hạn là 04 tháng, kể từ ngày thụ lý vụ án;
b) Đối với các vụ án quy định tại Điều 30 và Điều 32 của Bộ luật này thì thời hạn là 02 tháng, kể từ ngày thụ lý vụ án.
Đối với vụ án có tính chất phức tạp hoặc do sự kiện bất khả kháng, trở ngại khách quan thì Chánh án Tòa án có thể quyết định gia hạn thời hạn chuẩn bị xét xử nhưng không quá 02 tháng đối với vụ án thuộc trường hợp quy định tại điểm a khoản này và không quá 01 tháng đối với vụ án thuộc trường hợp quy định tại điểm b khoản này.
Trường hợp có quyết định tạm đình chỉ việc giải quyết vụ án thì thời hạn chuẩn bị xét xử được tính lại kể từ ngày quyết định tiếp tục giải quyết vụ án của Tòa án có hiệu lực pháp luật.
...
Theo đó, người khởi kiện yêu cầu ly hôn cần đem hồ sơ bao gồm đơn xin ly hôn theo mẫu, giấy đăng ký kết hôn bản chính (hoặc bản sao, trích lục nếu mất), CMND/CCCD và hộ khẩu của hai vợ chồng; giấy khai sinh con (nếu có con chung); chứng cứ chứng minh lý do ly hôn (biên bản công an, giấy khám thương...); tài liệu về tài sản nếu có yêu cầu chia tài sản, đến nộp Tòa án nhân dân cấp huyện nơi bị đơn cư trú hoặc làm việc. Sau khi nhận hồ sơ, Tòa yêu cầu người nộp đóng tạm ứng án phí. Trong thời hạn 5 ngày, Tòa thụ lý vụ án. Tòa tổ chức hòa giải. Nếu hòa giải không thành, Tòa mở phiên xét xử sơ thẩm. Thời gian trung bình từ 4–6 tháng, tùy vào độ phức tạp của vụ việc.
Tình huống giả định
Anh Trần Văn Bình sống tại huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai, làm đơn yêu cầu ly hôn đơn phương với vợ là chị Phạm Thị Hiền do chị thường xuyên bỏ nhà đi, không chăm lo cho con cái, gia đình lục đục kéo dài hơn hai năm. Anh Bình nộp đơn tại Tòa án nhân dân huyện Tân Phú kèm các giấy tờ như giấy đăng ký kết hôn, giấy khai sinh của con, giấy tờ tùy thân và đơn tường trình hành vi vi phạm nghĩa vụ làm vợ của chị Hiền.
Tòa án tiến hành thụ lý hồ sơ, yêu cầu anh Bình nộp tạm ứng án phí, sau đó triệu tập cả hai bên để hòa giải. Tuy nhiên, chị Hiền không có mặt dù đã nhận giấy triệu tập hợp lệ. Tòa án lập biên bản hòa giải không thành và mở phiên xử sơ thẩm vắng mặt bị đơn. Kết thúc phiên tòa, anh Bình được giải quyết ly hôn theo yêu cầu, được quyền trực tiếp nuôi con và không yêu cầu chia tài sản chung.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Việc đơn phương ly hôn chỉ được chấp thuận nếu có căn cứ pháp lý phù hợp như bạo lực gia đình, vi phạm nghĩa vụ vợ chồng hoặc mất tích. Bên yêu cầu phải thực hiện đầy đủ thủ tục pháp lý từ hồ sơ đến quy trình tại Tòa án. Hiểu đúng điều kiện và thủ tục sẽ giúp người yêu cầu bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình trong quá trình ly hôn.
