Trong thời đại số, mã QR được sử dụng phổ biến trong thanh toán và xác thực thông tin. Tuy nhiên, một số đối tượng đã lợi dụng sự tiện lợi này để đánh tráo mã QR nhằm chiếm đoạt tài sản, gây thiệt hại cho người dùng và ảnh hưởng đến trật tự xã hội.
1. Mã QR là gì và có thể chứa những thông tin nào?
Mã QR (Quick Response Code – mã phản hồi nhanh) là loại mã vạch được phát triển từ năm 1994 bởi công ty Denso Wave (Nhật Bản). Với khả năng mã hóa thông tin linh hoạt, mã QR đã trở thành công cụ phổ biến trong thanh toán điện tử, xác minh hóa đơn, truy xuất nguồn gốc…
Bên trong mã QR có thể chứa:
-
Đường dẫn website
-
Thông tin sản phẩm hoặc sự kiện
-
Số điện thoại, địa chỉ liên hệ
-
Tin nhắn văn bản
-
Tọa độ bản đồ, vị trí...
Việc quét mã QR sẽ dẫn đến hành động tương ứng như truy cập link, gửi tin nhắn, mở app…
Tình huống giả định:
Quét nhầm mã QR giả tại cửa hàng cà phê
Tháng 5/2025, cửa hàng Café Bình Minh tại Quận 3, TP.HCM liên tục phản ánh việc bị thất thu dù lượng khách ổn định. Sau kiểm tra, chủ quán Nguyễn Thị Bích Thảo phát hiện mã QR dán tại quầy thanh toán đã bị đánh tráo. Mã mới dẫn đến một tài khoản cá nhân tên Lê Văn Trường, thay vì tài khoản ngân hàng chính thức của quán.
Công an phường 7, Quận 3 vào cuộc điều tra. Qua trích xuất camera, lực lượng chức năng xác định Trường đã giả dạng khách hàng, lén thay mã QR dán trên quầy bằng một bản in giống hệt nhưng có đường dẫn tới tài khoản ngân hàng cá nhân. Chỉ trong 3 ngày, Trường đã chiếm đoạt hơn 15 triệu đồng tiền chuyển khoản từ khách.
Khi bị triệu tập, Trường khai nhận đã tải sẵn mã QR dẫn tới tài khoản của mình từ ứng dụng tạo mã miễn phí, rồi in ra dán đè lên mã cũ. Công an giải thích: Mã QR là dạng mã vạch 2 chiều, có thể chứa nhiều loại dữ liệu khác nhau như địa chỉ URL, thông tin tài khoản ngân hàng, số điện thoại, nội dung văn bản, dữ liệu định danh, v.v. Do đó, việc thay mã QR là hành vi có chủ ý để đánh lừa người dùng – không đơn giản chỉ là “dán giấy”.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo)
2. Đánh tráo mã QR để chiếm đoạt tiền bị phạt bao nhiêu?
Hành vi đánh tráo mã QR để chiếm đoạt tiền của người khác là một hành vi vi phạm pháp luật. Mức phạt cho hành vi này được quy định tại Điều 15 của Nghị định 144/2021/NĐ-CP:
Điều 15. Vi phạm quy định về gây thiệt hại đến tài sản của tổ chức, cá nhân khác
1. Phạt tiền từ 2.000.000 đồng đến 3.000.000 đồng đối với một trong những hành vi sau đây:
a) Trộm cắp tài sản, xâm nhập vào khu vực nhà ở, kho bãi hoặc địa điểm khác thuộc quản lý của người khác nhằm mục đích trộm cắp, chiếm đoạt tài sản;
b) Công nhiên chiếm đoạt tài sản;
c) Dùng thủ đoạn gian dối hoặc bỏ trốn để chiếm đoạt tài sản hoặc đến thời điểm trả lại tài sản do vay, mượn, thuê tài sản của người khác hoặc nhận được tài sản của người khác bằng hình thức hợp đồng, mặc dù có điều kiện, khả năng nhưng cố tình không trả;
d) Không trả lại tài sản cho người khác do vay, mượn, thuê tài sản của người khác hoặc nhận được tài sản của người khác bằng hình thức hợp đồng nhưng sử dụng tài sản đó vào mục đích bất hợp pháp dẫn đến không có khả năng trả lại tài sản;
đ) Thiếu trách nhiệm gây thiệt hại đến tài sản của Nhà nước, cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp.
2. Phạt tiền từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng đối với một trong những hành vi sau đây:
a) Hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản của cá nhân, tổ chức, trừ trường hợp vi phạm quy định tại điểm b khoản 3 Điều 21 Nghị định này;
b) Dùng thủ đoạn hoặc tạo ra hoàn cảnh để buộc người khác đưa tiền, tài sản;
c) Gian lận hoặc lừa đảo trong việc môi giới, hướng dẫn giới thiệu dịch vụ mua, bán nhà, đất hoặc các tài sản khác;
d) Mua, bán, cất giữ hoặc sử dụng tài sản của người khác mà biết rõ tài sản đó do vi phạm pháp luật mà có;
đ) Sử dụng, mua, bán, thế chấp, cầm cố trái phép hoặc chiếm giữ tài sản của người khác;
e) Cưỡng đoạt tài sản nhưng không bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
3. Hình thức xử phạt bổ sung:
a) Tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm hành chính đối với hành vi quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 và các điểm a, b, c và đ khoản 2 Điều này;
b) Trục xuất người nước ngoài có hành vi vi phạm hành chính quy định tại các khoản 1 và 2 Điều này.
4. Biện pháp khắc phục hậu quả:
a) Buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm quy định tại các điểm c, d và đ khoản 2 Điều này;
b) Buộc trả lại tài sản do chiếm giữ trái phép đối với hành vi vi phạm quy định tại các điểm đ và e khoản 2 Điều này;
c) Buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu đối với hành vi vi phạm quy định tại điểm a khoản 2 Điều này.
Khi một đối tượng cố ý thay đổi mã QR trên hóa đơn, bảng giá, biển hiệu thanh toán... nhằm làm người khác quét nhầm và chuyển tiền đến tài khoản của mình, hành vi đó cấu thành thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản.
Mức phạt đối với cá nhân là từ 2–3 triệu đồng, tổ chức vi phạm sẽ bị phạt gấp đôi mức này theo khoản 2 Điều 4 Nghị định 144/2021/NĐ-CP. Ngoài ra, còn có thể bị tịch thu tang vật, bị trục xuất nếu là người nước ngoài.
Ví dụ thực tế:
Cảnh báo chiêu lừa dán đè mã QR giả mạo tại quầy thu viện phí
Cuối tháng 11/2023, Sở Y tế Hà Nội phát hiện nhiều bệnh viện lớn và cơ sở khám chữa bệnh cho bệnh nhân thanh toán viện phí không dùng tiền mặt thông qua mã QR đã bị đối tượng xấu tự tạo mã giả, dán đè lên mã thật. Khi bệnh nhân quét, tiền viện phí chảy vào tài khoản kẻ lừa đảo. Trước tình trạng này, Sở Y tế đã yêu cầu các bệnh viện rà soát, kiểm tra toàn bộ mã QR, phối hợp với công an địa phương để phát hiện, xử lý kịp thời. Đồng thời, đề nghị lực lượng thu ngân nhắc nhở người bệnh kiểm tra kỹ thông tin trên màn hình trước khi xác nhận thanh toán và tăng cường tuần tra an ninh quanh khu vực thu viện phí.
Nguồn: Báo Bắc Giang
3. Hành vi đánh tráo mã QR có thể bị phạt tù không?
Ngoài việc bị xử phạt hành chính, hành vi đánh tráo mã QR để chiếm đoạt tiền của người khác còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi năm 2017):
Điều 174. Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản
1. Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt tài sản mà còn vi phạm;
b) Đã bị kết án về tội này hoặc về một trong các tội quy định tại các điều 168, 169, 170, 171, 172, 173, 175 và 290 của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
c) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;
d) Tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ; tài sản là kỷ vật, di vật, đồ thờ cúng có giá trị đặc biệt về mặt tinh thần đối với người bị hại.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
a) Có tổ chức;
b) Có tính chất chuyên nghiệp;
c) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;
d) Tái phạm nguy hiểm;
đ) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;
e) Dùng thủ đoạn xảo quyệt;
g) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
b) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;
c) Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh.
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá 500.000.000 đồng trở lên;
b) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;
c) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp.
5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
Nếu hành vi đánh tráo mã QR dẫn đến việc chiếm đoạt tiền của nhiều người, hoặc với giá trị lớn, hoặc thực hiện có tổ chức, thì người vi phạm có thể bị truy cứu hình sự.
Mức án tù phụ thuộc vào số tiền chiếm đoạt và tính chất hành vi. Ví dụ:
-
Từ 2–50 triệu đồng → tù từ 6 tháng đến 3 năm.
-
Từ 50–200 triệu đồng → 2–7 năm.
-
Trên 500 triệu đồng → tù 12–20 năm hoặc tù chung thân.
Ví dụ thực tế:
Đối tượng dán mã QR giả lên mã thật để chiếm đoạt gần 24 triệu đồng
Công an thị xã Việt Yên (Bắc Giang) đã bắt giữ Lê Văn L. (sinh năm 2002, trú tại phường Tự Lạn) về hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Từ ngày 15/1 đến 7/5/2024, L. đã dán mã QR của mình đè lên mã QR thanh toán tại nhiều cơ sở kinh doanh như cửa hàng tạp hóa, quán thịt heo, cửa hàng photocopy. Khi khách hàng quét mã để thanh toán, tiền sẽ chuyển vào tài khoản của L. Tổng số tiền chiếm đoạt lên tới 23.791.382 đồng. Công an khuyến cáo người dân và chủ cơ sở kinh doanh cần thường xuyên kiểm tra mã QR để tránh bị kẻ gian lợi dụng.
Nguồn: Báo Sài Gòn Giải Phóng
4. Kết luận
Hành vi đánh tráo mã QR có thể gây hậu quả nghiêm trọng về tài sản và uy tín. Theo quy định pháp luật, người thực hiện hành vi này có thể bị xử phạt hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự, tùy theo mức độ vi phạm. Vì vậy, người dân và doanh nghiệp cần chủ động kiểm tra kỹ mã QR trước khi thực hiện bất kỳ giao dịch nào để tránh rủi ro pháp lý không đáng có.
