Khai thác thủy sản là hoạt động thiết yếu, góp phần phát triển kinh tế biển, nhưng phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định của pháp luật về vùng biển, ngư trường và phạm vi đánh bắt. Việc xác định hành vi đánh bắt thủy sản sai vùng biển giúp nhận diện rõ những hành vi bị cấm trong thực tế. Mức xử lý pháp lý đối với hành vi này sẽ làm rõ trách nhiệm của ngư dân và các biện pháp chế tài theo quy định pháp luật.
1. Hành vi đánh bắt thủy sản sai vùng biển được hiểu như thế nào?
Điểm b Khoản 1 Điều 60 Luật Thủy sản 2019 quy định cụ thể:
Điều 60. Khai thác thủy sản bất hợp pháp
1. Hành vi được coi là khai thác thủy sản bất hợp pháp bao gồm:
...
b) Khai thác thủy sản trong vùng cấm khai thác, trong thời gian cấm khai thác; khai thác, vận chuyển thủy sản cấm khai thác; khai thác loài thủy sản có kích thước nhỏ hơn quy định; sử dụng nghề, ngư cụ khai thác bị cấm;
...
Tổ chức và cá nhân khi khai thác thủy sản phải tuân thủ đúng phạm vi không gian biển được phân vùng, bao gồm vùng nội thủy, vùng biển ven bờ, vùng biển lộng, vùng biển khơi và vùng đặc dụng. Mỗi loại tàu, loại nghề và từng chủ tàu đều phải được cấp phép khai thác tương ứng với vùng hoạt động cụ thể.
Ngoài ra, luật cũng cấm khai thác thủy sản ở các khu vực bảo tồn biển, khu vực đang cấm khai thác để tái tạo nguồn lợi, khu vực quân sự và vùng đang có lệnh cấm tạm thời theo mùa vụ. Ngư dân hoặc chủ tàu nếu không xác định rõ tọa độ, không theo dõi thông tin phân vùng hoặc cố tình vượt quá ranh giới vùng được cấp phép, đều có thể bị xử lý tùy theo mức độ vi phạm.
Việc đánh bắt thủy sản sai vùng không chỉ ảnh hưởng đến an toàn hàng hải và chủ quyền quốc gia, mà còn làm cạn kiệt nguồn lợi thủy sản, phá vỡ hệ sinh thái biển.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Văn Quý, ngư dân tại huyện Bình Đại (Bến Tre), sở hữu tàu cá công suất nhỏ, được cấp phép hoạt động trong vùng biển ven bờ khu vực miền Tây. Tháng 4/2024, do nghe thông tin có nhiều cá nổi ở vùng khơi gần Côn Đảo, anh Quý đã điều khiển tàu vượt giới hạn vùng khai thác cho phép gần 40 hải lý để thả lưới. Khi đang hoạt động tại vùng biển khơi, tàu của anh bị lực lượng kiểm ngư phát hiện và yêu cầu dừng hoạt động để kiểm tra.
Qua xác minh, giấy phép khai thác chỉ cho phép tàu hoạt động trong phạm vi không quá 12 hải lý tính từ bờ. Việc đưa tàu ra xa hơn, dù không gây thiệt hại cho tổ chức nước ngoài hay khai thác vùng cấm đặc biệt, vẫn được xác định là hành vi khai thác sai vùng biển theo quy định của pháp luật Việt Nam.
Anh Quý bị lập biên bản vi phạm hành chính, tạm giữ giấy phép khai thác và bị buộc quay về vùng biển được cấp phép. Tàu cá bị đình chỉ hoạt động 2 tháng, đồng thời bị xử phạt với lý do xâm phạm vùng không được phép hoạt động, bất chấp việc khai thác chưa gây hậu quả nghiêm trọng.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Hành vi đánh bắt cá sai vùng biển bị xử lý như thế nào?
Khoản 2 Điều 7 Nghị định 38/2024/NĐ-CP quy định cụ thể:
Điều 7. Vi phạm quy định về khai thác thủy sản trong khu vực cấm
...
2. Phạt tiền đối với hành vi khai thác thủy sản trong khu vực cấm khai thác hoặc khu vực cấm khai thác có thời hạn mà chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự theo các mức phạt sau:
a) Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 15.000.000 đồng đối với trường hợp sử dụng tàu cá có chiều dài lớn nhất từ 06 mét đến dưới 12 mét;
b) Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với trường hợp sử dụng tàu cá có chiều dài lớn nhất từ 12 mét đến dưới 15 mét;
c) Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 40.000.000 đồng đối với trường hợp sử dụng tàu cá có chiều dài lớn nhất từ 15 mét đến dưới 24 mét;
d) Phạt tiền từ 40.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với trường hợp sử dụng tàu cá có chiều dài lớn nhất từ 24 mét trở lên.
...
Điểm b Khoản 1 Điều 242 Bộ luật Hình sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 242. Tội hủy hoại nguồn lợi thủy sản
1. Người nào vi phạm các quy định về bảo vệ nguồn lợi thủy sản thuộc một trong các trường hợp sau đây, gây thiệt hại nguồn lợi thủy sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc thủy sản thu được trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong những hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
...
b) Khai thác thủy sản trong khu vực cấm, khu vực cấm có thời hạn theo quy định của pháp luật;
...
Hành vi đánh bắt thủy sản sai vùng biển, tùy vào tính chất vi phạm, mức độ nguy hiểm và hậu quả gây ra, có thể bị xử lý bằng các biện pháp hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định pháp luật.
Nếu chưa đến mức bị truy cứu trách nhiệm hình sự, người vi phạm sẽ bị xử phạt hành chính theo Nghị định 38/2024/NĐ-CP. Mức phạt tiền đối với hành vi đánh bắt thủy sản sai vùng biển có thể dao động từ 10 triệu đồng đến 50 triệu đồng, được xác định dựa trên kích thước tàu cá mà người vi phạm sử dụng. Hình phạt sẽ nặng hơn nếu tàu khai thác tại vùng biển cấm, khu bảo tồn, hoặc có hành vi tái phạm.
Trong trường hợp người khai thác thủy sản vượt quá ranh giới vùng biển Việt Nam, xâm phạm vùng biển nước ngoài hoặc gây ảnh hưởng đến trật tự an ninh trên biển, hành vi này có thể bị xem xét xử lý hình sự theo Điều 242 Bộ luật Hình sự 2015 về tội hủy hoại hoặc khai thác trái phép tài nguyên thủy sản. Nếu việc khai thác gây hậu quả nghiêm trọng, tái diễn nhiều lần hoặc được thực hiện có tổ chức, người vi phạm có thể bị phạt tù đến 5 năm, kèm theo các hình phạt bổ sung như cấm hành nghề hoặc tịch thu phương tiện.
Tình huống giả định
Tàu cá số hiệu BD-92929 do ông Phạm Văn Hưng làm thuyền trưởng được cấp phép khai thác tại vùng biển khơi thuộc tỉnh Bình Định. Thế nhưng vào tháng 2/2024, nhằm tranh thủ mùa cá, ông Hưng đã chỉ đạo tàu vượt hơn 100 hải lý vào khu vực bảo tồn biển thuộc tỉnh Khánh Hòa để thả lưới trái phép vào ban đêm. Để qua mặt cơ quan chức năng, ông cố tình ngắt thiết bị giám sát hành trình, khiến tàu “mất tín hiệu” trong nhiều giờ.
Khi đang khai thác gần đảo Hòn Mun, tàu bị lực lượng kiểm ngư phát hiện, truy đuổi và áp giải về cảng Hòn Rớ để làm rõ. Qua xác minh, ông Hưng bị xác định xâm phạm vùng cấm, vô hiệu hóa hệ thống giám sát nhằm che giấu lộ trình — những hành vi bị nghiêm cấm theo Luật Thủy sản.
Kết quả, ông Hưng bị xử phạt hành chính 50 triệu đồng, tước quyền sử dụng giấy phép khai thác trong 6 tháng, tịch thu toàn bộ ngư cụ, đồng thời bị ghi nhận vi phạm trọng yếu trong hồ sơ ngành thủy sản.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Đánh bắt thủy sản sai vùng biển là hành vi vi phạm pháp luật, có thể gây hậu quả nghiêm trọng đến tài nguyên biển và an ninh quốc gia. Hành vi này được hiểu là việc khai thác, đánh bắt vượt quá phạm vi, ngư trường hoặc khu vực được phép theo quy định. Người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính, truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc buộc bồi thường thiệt hại tùy theo tính chất, mức độ vi phạm và hậu quả thực tế.
