Trong thời đại mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, thông tin lan truyền chỉ trong vài giây. Tuy nhiên, không phải ai cũng ý thức được rằng việc chia sẻ thông tin sai lệch – đặc biệt là trong thời điểm nhạy cảm như dịch bệnh – có thể gây hậu quả nghiêm trọng và bị xử lý theo quy định pháp luật. Vậy hành vi đăng tin giả về dịch bệnh có thể bị phạt tù hay không?
Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ các mức xử phạt khi lan truyền thông tin sai sự thật về dịch bệnh và những tình huống nào có thể dẫn đến truy cứu trách nhiệm hình sự.
1. Người đăng tin giả về dịch bệnh có bị xử phạt hành chính hoặc phạt tù không?
Việc tung tin sai sự thật về dịch bệnh không chỉ gây hoang mang trong cộng đồng mà còn cản trở công tác phòng, chống dịch của Nhà nước. Tùy theo mức độ nghiêm trọng và hậu quả gây ra, người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính, hoặc bị truy tố theo Bộ luật Hình sự.
Điều 101. Vi phạm các quy định về trách nhiệm sử dụng dịch vụ mạng xã hội
Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau:
a) Cung cấp, chia sẻ thông tin giả mạo, thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân;
...
Điều 288. Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông
Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 285 của Bộ luật này, thì bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Đưa lên mạng máy tính, mạng viễn thông những thông tin trái với quy định của pháp luật nhằm thu lợi bất chính, gây dư luận xấu, làm giảm uy tín của cơ quan, tổ chức, cá nhân
....Phạm tội có tổ chức, có tính chất chuyên nghiệp hoặc gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.
...
Hành vi đăng tải thông tin sai sự thật về dịch bệnh có thể bị xử lý theo hai cấp độ:
-
Cấp độ 1 – Xử phạt hành chính: Nếu người vi phạm chỉ đăng tin sai mà chưa gây hậu quả nghiêm trọng, họ sẽ bị xử phạt theo Nghị định 15/2020/NĐ-CP. Mức phạt dao động từ 10 đến 20 triệu đồng và buộc gỡ bỏ nội dung sai sự thật. Đây là mức xử lý phổ biến đối với những người “vô tình” chia sẻ thông tin sai từ mạng xã hội.
-
Cấp độ 2 – Truy cứu trách nhiệm hình sự: Nếu việc đăng tin giả về dịch bệnh gây hậu quả nghiêm trọng, làm ảnh hưởng đến uy tín của tổ chức, gây hoang mang trong xã hội, hoặc thu lợi bất chính (ví dụ bán thuốc giả, hàng kém chất lượng), người vi phạm sẽ bị truy tố hình sự theo Điều 288 Bộ luật Hình sự. Hình phạt có thể từ cải tạo không giam giữ đến 3 năm, hoặc tù từ 6 tháng đến 7 năm tùy mức độ.
Dù hành vi này được thực hiện trên mạng xã hội, nhưng pháp luật không xem nhẹ. Những tin sai sự thật về dịch bệnh có kéo theo những hệ luỵ nghiêm trọng: khiến cộng đồng hoảng loạn, người dân đổ xô đi mua thuốc, đồ ăn tích trữ, gây rối loạn thị trường và phá vỡ kế hoạch phòng, chống dịch của Nhà nước.
Tình huống giả định
Tháng 9/2023, trong lúc TP.HCM đang kiểm soát chặt dịch sốt xuất huyết, anh Phạm Văn Huy – 32 tuổi, chủ một tiệm tạp hóa tại quận Bình Tân – đăng bài lên Facebook cá nhân với nội dung: “Khu phố 4 có hơn 50 ca tử vong do sốt xuất huyết, chính quyền đang giấu tin. Ai cần thuốc đặc trị inbox mình, nhà mình nhập từ Thái Lan, cực mạnh luôn nha!”
Thông tin trên lập tức lan truyền rộng khắp các hội nhóm, khiến người dân địa phương hoảng loạn, đổ xô đi mua thuốc từ anh Huy với giá gấp 4 lần bình thường. Sau khi nhận phản ánh, Sở Y tế xác minh không có bất kỳ ca tử vong nào như tin đồn. Cơ quan chức năng đã vào cuộc điều tra và xác định anh Huy đã bán hơn 500 hộp “thuốc đặc trị” với tổng số tiền thu lợi bất chính lên đến 150 triệu đồng.
Anh Huy bị khởi tố theo Điều 288 Bộ luật Hình sự, lĩnh án 2 năm tù giam vì hành vi sử dụng mạng xã hội để đăng tin sai sự thật, trục lợi cá nhân và gây ảnh hưởng đến công tác chống dịch. Ngoài ra, toàn bộ số tiền thu được cũng bị tịch thu, và anh buộc phải công khai xin lỗi cộng đồng.
(Các tình huống nêu trên là giả định, được xây dựng nhằm minh họa cho quy định pháp luật.)
2. Người dân cần lưu ý gì khi đăng thông tin liên quan đến dịch bệnh?
Mỗi người dùng mạng xã hội đều có trách nhiệm với nội dung mình đăng tải. Trong bối cảnh dịch bệnh, một dòng trạng thái sai sự thật có thể gây hậu quả nghiêm trọng, thậm chí khiến người đăng phải chịu trách nhiệm hình sự. Vì vậy, hiểu đúng và cẩn trọng là điều bắt buộc khi chia sẻ thông tin liên quan đến y tế, sức khỏe cộng đồng.
Trong thời đại số, mạng xã hội giúp việc truyền tải thông tin trở nên nhanh chóng chưa từng có. Nhưng song song với đó là nguy cơ thông tin sai sự thật lan truyền với tốc độ chóng mặt – đặc biệt trong những thời điểm nhạy cảm như dịch bệnh. Vì vậy, mỗi cá nhân cần chủ động trang bị kiến thức pháp luật và hiểu rõ những điều cần hết sức lưu ý khi chia sẻ thông tin liên quan đến dịch tễ, y tế:
Thứ nhất – Chỉ chia sẻ thông tin từ nguồn chính thống:
Tất cả thông tin liên quan đến dịch bệnh nên lấy từ các trang chính thức như Bộ Y tế, Cổng thông tin điện tử Chính phủ, các tờ báo lớn như VnExpress, VietnamPlus, Tuổi Trẻ... Tuyệt đối không chia sẻ lại bài viết từ các trang cá nhân, group kín hoặc các nguồn “nghe bạn mình nói”, “người quen làm trong ngành”...
Thứ hai – Tuyệt đối không bịa đặt, suy đoán thông tin:
Một dòng trạng thái kiểu “nghe nói đang có dịch trong trường X”, hay “sắp phong tỏa nên tích trữ gạo đi” có thể khiến cả khu dân cư hoảng loạn. Ngay cả việc chia sẻ lại nội dung sai, nếu gây hậu quả nghiêm trọng, cũng có thể bị xử lý như người khởi phát tin đồn.
Thứ ba – Không rao bán sản phẩm ‘đặc trị’ hay ‘chống virus’ không được kiểm chứng:
Dù vô tình hay cố ý, việc quảng cáo thuốc, thực phẩm hoặc “bí quyết chữa bệnh” không có giấy phép, không rõ nguồn gốc đều là hành vi vi phạm pháp luật. Đặc biệt nếu bạn thu lợi từ hành vi đó, hình phạt có thể không chỉ dừng ở mức xử phạt hành chính.
Thứ tư – Không đăng thông tin cá nhân người nhiễm hoặc nghi nhiễm bệnh:
Đây là hành vi xâm phạm quyền riêng tư cá nhân, bị pháp luật nghiêm cấm. Dù có ý tốt hay chỉ muốn cảnh báo, bạn vẫn không được tự ý công khai tên tuổi, địa chỉ, hình ảnh của người mắc bệnh.
Thứ năm – Hiểu rõ hậu quả pháp lý khi đăng sai thông tin:
Theo Nghị định 15/2020/NĐ-CP và Bộ luật Hình sự, người đăng tin sai về dịch bệnh có thể bị phạt từ 10–20 triệu đồng, hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự với mức án tù lên đến 7 năm. Việc “chỉ chia sẻ lại” không phải là lý do miễn trừ trách nhiệm.
Tình huống giả định
Tháng 11/2024, chị Lê Thị Kim Ngân – một tiểu thương buôn bán online tại Hà Nội – thấy một người bạn chia sẻ bài viết có nội dung: “Đã có hơn 300 ca nhiễm virus X tại quận Hoàng Mai, Hà Nội. Chính quyền chưa công bố để tránh hoang mang. Mọi người nên dự trữ gạo và thuốc ngay từ bây giờ.”
Dù không biết thực hư, chị Ngân vẫn chia sẻ lại bài viết lên tài khoản Facebook cá nhân vì “thấy ai cũng share”, đồng thời livestream kêu gọi mọi người đặt hàng tích trữ từ cửa hàng của chị.
Bài viết của chị nhanh chóng lan truyền, khiến khu vực dân cư gần nơi chị sống đổ xô đi mua thực phẩm, gây hỗn loạn và chen lấn. Một số tiểu thương còn gom hàng, đẩy giá lên gấp đôi.
Ngay sau đó, UBND quận Hoàng Mai và Bộ Y tế đồng loạt lên tiếng bác bỏ tin đồn. Công an Hà Nội vào cuộc, xác định chị Ngân là một trong những người chia sẻ nội dung sai sự thật và dùng nó để trục lợi. Mặc dù chị không phải là người đầu tiên tạo ra tin giả, nhưng vì hành vi chia sẻ đã gây hậu quả nghiêm trọng và thu lợi hơn 80 triệu đồng, chị bị xử phạt hành chính 15 triệu đồng và buộc nộp lại toàn bộ số tiền thu lợi bất chính.
Sự việc này cho thấy rõ: chỉ một lần chia sẻ thiếu suy nghĩ có thể khiến người đăng vừa bị xử phạt, vừa mất uy tín, vừa gây tổn hại tới cộng đồng xung quanh.
(Bối cảnh và nhân vật trong tình huống là hư cấu, dùng để minh họa quy định pháp luật.)
Kết luận
Hành vi đăng tin giả về dịch bệnh có thể bị xử lý hành chính hoặc hình sự tùy theo mức độ vi phạm. Trong những trường hợp gây hoang mang dư luận, trục lợi bất chính hoặc làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh trật tự, người vi phạm có thể đối mặt với mức án lên tới 7 năm tù theo quy định pháp luật hiện hành.
