Đại lý thương mại là gì?

Đại lý thương mại là một hoạt động giữ vai trò trung gian đưa hàng hóa và dịch vụ từ bên giao đại lý đến khách hàng. Khái niệm đại lý thương mại đã được pháp luật quy định rõ, qua đó xác định quyền lợi và trách nhiệm giữa các bên tham gia. Bên cạnh đó, các hình thức đại lý cũng được quy định nhằm bảo đảm sự linh hoạt và phù hợp với từng nhu cầu trong quan hệ thương mại. Sự tồn tại của đại lý thương mại giúp doanh nghiệp mở rộng thị trường, tiết kiệm chi phí phân phối và tạo ra cơ chế quản lý minh bạch, từ đó nâng cao hiệu quả kinh doanh.

1. Đại lý thương mại là gì? 

Điều 166 Luật Thương mại 2005 quy định như sau:

Luật thương mại 2005

Điều 166. Đại lý thương mại

Đại lý thương mại là hoạt động thương mại, theo đó bên giao đại lý và bên đại lý thoả thuận việc bên đại lý nhân danh chính mình mua, bán hàng hoá cho bên giao đại lý hoặc cung ứng dịch vụ của bên giao đại lý cho khách hàng để hưởng thù lao.

Đại lý thương mại là một dạng quan hệ trung gian có tính ràng buộc pháp lý. Khác với môi giới thương mại chỉ dừng ở vai trò kết nối, bên đại lý trực tiếp đứng ra ký kết và thực hiện việc mua bán hoặc cung ứng dịch vụ với khách hàng nhưng lợi ích thuộc về bên giao đại lý. Bản chất của hoạt động này nhằm giúp bên giao đại lý mở rộng thị trường, tiết kiệm chi phí phân phối, đồng thời tạo cơ hội cho bên đại lý có thêm thu nhập hợp pháp. Việc quy định rõ về đại lý thương mại góp phần nâng cao tính minh bạch, hạn chế rủi ro và bảo đảm sự công bằng trong các quan hệ thương mại. 

Tình huống giả định

Công ty Thiên Minh ký hợp đồng đại lý với Cửa hàng Hoa Phát

• Ký hợp đồng đại lý
  Ngày 05/8/2025, Công ty CP Nước giải khát Thiên Minh (bên giao đại lý, trụ sở tại TP. Hồ Chí Minh) ký hợp đồng đại lý thương mại với Cửa hàng Hoa Phát (bên đại lý, tại TP. Cần Thơ). Theo hợp đồng, Cửa hàng Hoa Phát được quyền nhân danh chính mình bán lẻ các sản phẩm nước giải khát của Thiên Minh cho khách hàng tại địa bàn TP. Cần Thơ.

• Thực hiện phân phối
  Trong tháng 8/2025, Cửa hàng Hoa Phát nhập về 5.000 thùng nước giải khát từ Thiên Minh, sau đó bán lẻ trực tiếp cho siêu thị và cửa hàng tiện lợi trong khu vực. Mọi hóa đơn bán hàng do Hoa Phát phát hành, nhưng doanh thu cuối cùng thuộc về Thiên Minh theo thỏa thuận.

• Thù lao đại lý
  Theo hợp đồng, Cửa hàng Hoa Phát được hưởng 5% hoa hồng trên tổng giá trị hàng hóa bán ra. Nhờ doanh số tháng 8 đạt hơn 2 tỷ đồng, Hoa Phát nhận thù lao hơn 100 triệu đồng từ Thiên Minh.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

2. Các hình thức đại lý được pháp luật quy định như thế nào?

Điều 169 Luật Thương mại 2005 quy định như sau:

Luật Thương mại 2005

Điều 169. Các hình thức đại lý

1. Đại lý bao tiêu là hình thức đại lý mà bên đại lý thực hiện việc mua, bán trọn vẹn một khối lượng hàng hoá hoặc cung ứng đầy đủ một dịch vụ cho bên giao đại lý.

2. Đại lý độc quyền là hình thức đại lý mà tại một khu vực địa lý nhất định bên giao đại lý chỉ giao cho một đại lý mua, bán một hoặc một số mặt hàng hoặc cung ứng một hoặc một số loại dịch vụ nhất định.

3. Tổng đại lý mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ là hình thức đại lý mà bên đại lý tổ chức một hệ thống đại lý trực thuộc để thực hiện việc mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ cho bên giao đại lý. Tổng đại lý đại diện cho hệ thống đại lý trực thuộc. Các đại lý trực thuộc hoạt động dưới sự quản lý của tổng đại lý và với danh nghĩa của tổng đại lý.

4. Các hình thức đại lý khác mà các bên thỏa thuận.

Việc phân loại các hình thức đại lý giúp thương nhân có nhiều lựa chọn trong phân phối sản phẩm và dịch vụ, từ đó phù hợp với chiến lược kinh doanh. Đại lý bao tiêu bảo đảm tiêu thụ trọn gói một lượng hàng hóa nhất định, giảm rủi ro tồn kho cho bên giao đại lý. Đại lý độc quyền giúp doanh nghiệp kiểm soát thị trường tốt hơn trong phạm vi địa lý đã thỏa thuận. Tổng đại lý tạo mạng lưới phân phối quy mô, mở rộng kênh bán hàng thông qua hệ thống đại lý trực thuộc. Ngoài ra, pháp luật còn mở rộng cho phép các bên thỏa thuận hình thức khác, miễn không trái luật, thể hiện sự linh hoạt và phù hợp với thực tiễn thương mại.

Tình huống giả định

Công ty Sơn Đông ký hợp đồng đại lý độc quyền với Đại lý Hoàng Gia

• Ký hợp đồng đại lý độc quyền
  Ngày 10/9/2025, Công ty TNHH Sơn Đông (bên giao đại lý, trụ sở tại TP. Hà Nội) ký hợp đồng đại lý độc quyền với Đại lý Hoàng Gia (trụ sở tại TP. Hải Phòng). Theo hợp đồng, trong khu vực TP. Hải Phòng, chỉ Hoàng Gia được quyền phân phối sơn nội thất mang thương hiệu Sơn Đông.

• Thực hiện phân phối sản phẩm
  Trong tháng 9/2025, Hoàng Gia nhập về 20.000 lít sơn từ Sơn Đông và trực tiếp bán cho các cửa hàng vật liệu xây dựng. Mọi hóa đơn đều do Hoàng Gia phát hành, nhưng doanh thu và lợi ích kinh doanh được phân chia theo tỷ lệ thỏa thuận.

• Thù lao đại lý
  Theo hợp đồng, Hoàng Gia được hưởng 7% hoa hồng trên tổng doanh số bán hàng. Với doanh thu hơn 3 tỷ đồng trong tháng, Hoàng Gia được thanh toán hoa hồng 210 triệu đồng từ Sơn Đông.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

Kết luận

Đại lý thương mại là hình thức trung gian trong kinh doanh nhằm tạo sự minh bạch và bảo vệ lợi ích hợp pháp của các bên. Về khái niệm, đó là hoạt động mà bên đại lý nhân danh chính mình mua, bán hàng hóa hoặc cung ứng dịch vụ cho bên giao đại lý và hưởng thù lao. Về hình thức, pháp luật quy định đa dạng như đại lý bao tiêu, đại lý độc quyền, tổng đại lý và các hình thức khác do các bên thỏa thuận. Điều này vừa đáp ứng nhu cầu linh hoạt trong kinh doanh, vừa đặt ra khung pháp lý để phòng ngừa tranh chấp và bảo đảm lợi ích của bên giao đại lý lẫn bên đại lý.