Trong thực tế, không ít người phạm tội tin rằng nếu chiếm đoạt được đồ giả hoặc thứ không có giá trị thì sẽ không bị truy cứu hình sự. Tuy nhiên, trong pháp luật hình sự Việt Nam, tội phạm không chỉ xét đến kết quả mà còn đánh giá ý chí và hành vi cụ thể. Khi một hành vi cướp giật diễn ra dù vật bị chiếm đoạt không có giá trị, việc xử lý vẫn dựa trên cấu thành tội phạm đã được quy định rất rõ trong luật.
1. Cướp giật đồ giả có bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?
Điều 171 Bộ luật Hình sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 171. Tội cướp giật tài sản
1. Người nào cướp giật tài sản của người khác, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm:
a) Có tổ chức;
b) Có tính chất chuyên nghiệp;
c) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;
d) Dùng thủ đoạn nguy hiểm;
đ) Hành hung để tẩu thoát;
e) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 11% đến 30%;
g) Phạm tội đối với người dưới 16 tuổi, phụ nữ mà biết là có thai, người già yếu hoặc người không có khả năng tự vệ;
h) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;
i) Tái phạm nguy hiểm.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%;
c) Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh.
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá 500.000.000 đồng trở lên;
b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 31% trở lên;
c) Làm chết người;
d) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp.
5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng.
Theo Điều 171 Bộ luật Hình sự, người thực hiện hành vi cướp giật tài sản là người đã công khai, nhanh chóng chiếm đoạt tài sản của người khác một cách bất ngờ. Đây là hành vi xâm phạm quyền sở hữu, gây nguy hiểm cho xã hội vì đe dọa an toàn tài sản và trật tự công cộng.
Một người chỉ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội cướp giật tài sản khi đã thực hiện hành vi giật tài sản của người khác, có lỗi cố ý và mục đích chiếm đoạt tài sản. Giá trị tài sản chỉ ảnh hưởng đến mức độ nghiêm trọng và hình phạt, không phải yếu tố duy nhất để xác định tội phạm.
Trường hợp người thực hiện hành vi không biết tài sản là giả và tin rằng mình đang chiếm đoạt tài sản có giá trị, người đó vẫn có thể bị truy cứu theo Điều 171 Bộ luật Hình sự vì đã có ý thức chiếm đoạt tài sản.
Tình huống giả định
Nguyễn Văn Thành, 22 tuổi, đang thất nghiệp và thiếu tiền tiêu xài. Một chiều cuối tuần, khi chạy xe máy trên đường, Thành phát hiện một người phụ nữ đang đứng trước cửa hàng, cầm trên tay một chiếc điện thoại iPhone và trò chuyện. Thành lao xe tới, giật lấy chiếc điện thoại rồi phóng đi.
Tuy nhiên, chiếc điện thoại thực ra chỉ là một mô hình bằng nhựa, được người phụ nữ dùng để đóng vai trong một buổi chụp ảnh quảng cáo. Ngay sau đó, Thành bị bắt. Khi làm việc với công an, Thành khai rằng tưởng đó là điện thoại thật và nghĩ có thể đem bán lấy tiền.
Luật sư bào chữa cho rằng vật bị chiếm đoạt không có giá trị, nên không thể xem là “tài sản”. Tuy nhiên, cơ quan điều tra khẳng định rằng hành vi của Thành thể hiện rõ ý định cướp giật tài sản của người khác, có đầy đủ dấu hiệu cấu thành tội phạm.
Sau quá trình điều tra và truy tố, Tòa án tuyên phạt Thành 18 tháng tù giam về tội “Cướp giật tài sản” theo khoản 1 Điều 171 Bộ luật Hình sự.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Nếu biết rõ tài sản là đồ giả thì có bị coi là cướp giật không?
Điều 318 Bộ Luật Hình sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 318. Tội gây rối trật tự công cộng
1. Người nào gây rối trật tự công cộng gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
a) Có tổ chức;
b) Dùng vũ khí, hung khí hoặc có hành vi phá phách;
c) Gây cản trở giao thông nghiêm trọng hoặc gây đình trệ hoạt động công cộng;
d) Xúi giục người khác gây rối;
đ) Hành hung người can thiệp bảo vệ trật tự công cộng;
e) Tái phạm nguy hiểm.
Trong trường hợp người phạm tội biết rõ tài sản là giả, không có giá trị thực tế, nhưng vẫn quyết định thực hiện hành vi giật để chiếm đoạt, thì vẫn bị coi là phạm tội cướp giật. Bởi vì yếu tố cấu thành tội phạm không chỉ phụ thuộc vào giá trị của tài sản mà còn phụ thuộc vào ý chí chủ quan của người phạm tội.
Ngược lại, nếu người thực hiện hành vi không có mục đích chiếm đoạt, mà chỉ nhằm trêu chọc, dọa nạt hoặc thực hiện hành vi mang tính gây rối, xúc phạm, thì có thể không bị xử lý về tội cướp giật, nhưng vẫn bị xử lý theo tội danh khác như gây rối trật tự công cộng (Điều 318 BLHS) tùy theo mức độ vi phạm.
Vì vậy, trong trường hợp biết rõ tài sản là giả, trọng tâm không còn nằm ở giá trị tài sản mà là ở mục đích thực sự của hành vi. Nếu mục đích không phải chiếm đoạt mà là phá rối, xúc phạm hay đe dọa, thì tội danh sẽ được xem xét theo hướng khác.
Tình huống giả định:
Vũ Quang Phúc, 18 tuổi, trú tại TP. Nha Trang (Khánh Hòa), thường tụ tập cùng nhóm bạn chơi xe và quay clip đăng lên mạng xã hội. Trong một lần đi dạo tại khu vực Quảng trường 2/4, Phúc thấy một người phụ nữ đứng chụp ảnh, đeo túi xách nhỏ có kiểu dáng “sành điệu”. Biết chắc đó là túi hàng nhái vì từng thấy bán nhiều ở chợ đêm với giá chưa tới 100.000 đồng, Phúc liền nảy ra ý định giật túi để quay clip “giật đồ siêu tốc” làm trò đùa đăng TikTok.
Phúc rồ ga áp sát, giật túi xách rồi phóng đi trong tiếng la hoảng của người phụ nữ và tiếng xôn xao của người dân quanh khu vực. Cả nhóm bạn đi cùng cũng cười đùa, ghi hình và chia sẻ đoạn clip. Sự việc khiến người đi đường hoảng loạn, nhiều người tưởng có vụ cướp thật nên hô hoán rượt đuổi.
Chỉ vài giờ sau, công an phường xác minh được danh tính Phúc từ đoạn clip lan truyền trên mạng. Làm việc tại trụ sở, Phúc thừa nhận biết rõ túi là đồ giả, chỉ thực hiện hành vi để đùa giỡn và không có ý định chiếm đoạt. Chiếc túi sau đó được trả lại cho người phụ nữ – chị Trịnh Thị Hòa, 32 tuổi, công nhân may tại KCN Suối Dầu, người vẫn còn hoảng sợ sau vụ việc.
Căn cứ vào hành vi của Phúc, cơ quan điều tra xác định tuy không có lỗi cố ý chiếm đoạt tài sản, nhưng hành vi thực hiện nơi công cộng, gây náo loạn, ảnh hưởng đến an toàn và trật tự công cộng. Do đó, Phúc bị khởi tố theo Điều 318 Bộ luật Hình sự 2015 về tội gây rối trật tự công cộng, với tình tiết tăng nặng là gây ảnh hưởng xấu trong cộng đồng, thực hiện có tổ chức và quay video phô trương.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Trong pháp luật hình sự, yếu tố cấu thành tội phạm không chỉ phụ thuộc vào vật bị chiếm đoạt, mà còn dựa vào ý chí và mức độ nguy hiểm của hành vi. Khi người phạm tội cướp giật nhầm đồ giả nhưng vẫn thể hiện ý định chiếm đoạt rõ ràng, hành vi có thể bị xử lý hình sự. Ngược lại, nếu thiếu ý thức phạm tội hoặc chỉ là hành vi đùa giỡn, người thực hiện có thể không bị truy cứu trách nhiệm hình sự nhưng vẫn cần chịu trách nhiệm hành chính hoặc dân sự tương ứng.
