Cục Cảnh sát hình sự là một trong những đơn vị chủ lực thuộc Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an, đảm nhận nhiệm vụ đặc biệt trong công tác phòng, chống tội phạm. Bên cạnh vai trò tổ chức tiếp nhận và xử lý nguồn tin về tội phạm, đơn vị này còn trực tiếp điều tra nhiều vụ án hình sự nghiêm trọng, phức tạp trên cả nước. Để thực hiện đúng chức năng, Cục Cảnh sát hình sự được giao thẩm quyền xử lý các loại tội phạm cụ thể theo Bộ luật Hình sự.
1. Cục Cảnh sát hình sự là đơn vị gì?
Khoản 1 Điều 4 Thông tư 11/2025/TT-BCA quy định như sau:
Điều 4. Tổ chức, bộ máy, thẩm quyền, nhiệm vụ, quyền hạn; phân công Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng
1. Tổ chức, bộ máy của Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an gồm có:
a) Văn phòng Cơ quan Cảnh sát điều tra;
b) Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự xã hội (gọi tắt là Cục Cảnh sát hình sự);
c) Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (gọi tắt là Cục Cảnh sát kinh tế);
d) Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy.
...
Cục Cảnh sát hình sự là tên gọi rút gọn của “Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự xã hội”, một trong những đơn vị đầu mối quan trọng thuộc Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an. Đây là tổ chức được giao trách nhiệm thực hiện các hoạt động điều tra trong lĩnh vực hình sự, đặc biệt là những tội phạm ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh, trật tự xã hội như giết người, cướp tài sản, cưỡng đoạt, buôn người...
Mặc dù pháp luật hiện hành chưa có định nghĩa riêng cho khái niệm “Cục Cảnh sát hình sự”, nhưng thông qua cơ cấu tổ chức và phân công nhiệm vụ trong Thông tư 11/2025/TT-BCA, có thể hiểu rằng đơn vị này vừa là cơ quan hành chính vừa là cơ quan có thẩm quyền tố tụng trong lĩnh vực hình sự. Cục không chỉ làm nhiệm vụ điều tra mà còn có chức năng chỉ đạo, hướng dẫn chuyên môn đối với lực lượng Cảnh sát hình sự cấp tỉnh, thành phố.
Vai trò của Cục Cảnh sát hình sự ngày càng mở rộng, đặc biệt trong bối cảnh tội phạm ngày càng diễn biến tinh vi và phức tạp. Ngoài nhiệm vụ điều tra, đơn vị còn tham mưu chính sách, tổ chức trực ban hình sự, tiếp nhận nguồn tin và phối hợp xử lý các vụ án đặc biệt nghiêm trọng theo sự phân công của Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an.
Ví dụ thực tế:
Cục Cảnh sát hình sự phối hợp truy bắt thành công Triệu Quân Sự sau lần vượt ngục thứ ba
Ngày 31/5/2022, phạm nhân đặc biệt nguy hiểm Triệu Quân Sự đã trốn khỏi Trại giam T-974 thuộc Bộ Quốc phòng. Đây là lần thứ ba đối tượng vượt ngục, trong khi đang thụ án tù chung thân vì nhiều tội danh nghiêm trọng như giết người, cướp tài sản, đào ngũ và trốn trại. Vụ việc khiến công tác truy tìm trở nên khẩn cấp và đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng chuyên trách.
Ngay sau khi nhận được đề nghị hỗ trợ, Cục Cảnh sát hình sự (C02) đã nhanh chóng thành lập tổ công tác đặc biệt gồm các trinh sát dày dạn kinh nghiệm, trực tiếp xuống hiện trường phối hợp cùng công an địa phương khoanh vùng, sàng lọc và tổ chức truy bắt. C02 cũng phát công điện khẩn tới công an các tỉnh thành, cảnh báo phương thức lẩn trốn của Triệu Quân Sự và yêu cầu triển khai các biện pháp nghiệp vụ tại địa bàn trọng điểm.
Nhờ sự chỉ đạo quyết liệt và sự phối hợp nhịp nhàng giữa C02 và các lực lượng chức năng, Triệu Quân Sự đã bị bắt giữ vào chiều 1/6/2022 tại huyện Hà Trung, Thanh Hóa. Thành công này thể hiện rõ năng lực nghiệp vụ, sự chủ động và tinh thần trách nhiệm của Cục Cảnh sát hình sự trong việc xử lý các tình huống đặc biệt nguy hiểm, góp phần bảo đảm an ninh trật tự và củng cố niềm tin của nhân dân.
Nguồn: Báo Người Lao Động
2. Cục Cảnh sát hình sự điều tra những vụ án nào?
Khoản 4 Điều 6 Thông tư 11/2025/TT-BCA quy định:
Điều 6. Nhiệm vụ, quyền hạn của Cục Cảnh sát hình sự
...
4. Tiến hành điều tra vụ án hình sự đặc biệt nghiêm trọng thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan Cảnh sát điều tra do Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hủy để điều tra lại theo sự phân công của Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an.
...
Cục Cảnh sát hình sự chịu trách nhiệm điều tra các vụ án thuộc nhóm tội xâm phạm trật tự xã hội - đây là nhóm tội chiếm phần lớn các vụ án hình sự ở Việt Nam. Cụ thể, các chương Bộ luật Hình sự do đơn vị này đảm nhận bao gồm:
-
Chương XIV: Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người
-
Chương XV: Các tội xâm phạm quyền tự do của con người, quyền tự do dân chủ của công dân
-
Chương XVI: Các tội xâm phạm sở hữu
-
Chương XVII: Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình
-
Chương XXI: Các tội xâm phạm trật tự quản lý hành chính
-
Chương XXII: Các tội phạm về ma túy (chỉ một số trường hợp phối hợp)
-
Chương XXIV: Các tội phạm khác về trật tự xã hội
Bên cạnh những nhóm tội trên, Cục Cảnh sát hình sự còn điều tra những vụ án đặc biệt nghiêm trọng khi có sự phân công từ Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an. Ví dụ như các vụ giết người hàng loạt, bắt cóc tống tiền, buôn người xuyên quốc gia, hoặc các vụ án bị Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hủy để điều tra lại.
Ngoài nhiệm vụ điều tra trực tiếp, Cục còn đóng vai trò chỉ đạo nghiệp vụ, hướng dẫn xử lý các chuyên án lớn cho công an cấp tỉnh. Trong một số trường hợp phức tạp, công an địa phương sẽ xin ý kiến Cục Cảnh sát hình sự trước khi khởi tố hoặc thực hiện các biện pháp tố tụng quan trọng.
Ví dụ thực tế:
Cảnh sát hình sự cải trang thương lái, bắt nghi phạm giết người lẩn trốn suốt 25 năm
Vụ bắt giữ Mai Văn Thi - nghi phạm giết người trốn truy nã suốt 25 năm – là minh chứng điển hình cho năng lực điều tra sắc bén và sự kiên trì của Cục Cảnh sát hình sự (C02), Bộ Công an. Sau khi gây án mạng tại Bình Thuận vào năm 1997, Thi đã thay tên đổi họ thành Nguyễn Văn Điệp, di chuyển qua nhiều địa phương và sống ẩn danh tại xã Kháng Nhật, huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang. Tại đây, ông làm bảo vệ cho một trại lợn, sống khép kín và tránh tiếp xúc với người lạ, nhằm che giấu thân phận thực sự của mình.
Để truy bắt Thi, Phòng Truy nã truy tìm (Phòng 10, C02) đã xác lập chuyên án và cử ba trinh sát dày dạn kinh nghiệm trực tiếp điều tra. Họ đã rà soát hàng trăm mối quan hệ cũ, thu thập các bức ảnh thời trẻ của Thi và lần theo các manh mối nhỏ nhất. Sau nhiều tháng kiên trì, tổ công tác xác định được nơi ở của Thi và lên kế hoạch tiếp cận. Do trại lợn nơi Thi làm việc nằm biệt lập và kiểm soát nghiêm ngặt, các trinh sát đã vào vai thương lái thu mua lợn để tiếp cận đối tượng mà không gây nghi ngờ.
Khi tiếp cận được Thi, các trinh sát đã sử dụng các biện pháp nghiệp vụ để xác minh danh tính thật của ông. Ban đầu, Thi kiên quyết phủ nhận mình là Mai Văn Thi, nhưng trước những bằng chứng không thể chối cãi, ông đã phải thừa nhận hành vi phạm tội và quá trình lẩn trốn suốt 25 năm qua. Thành công của chuyên án này không chỉ thể hiện sự nhạy bén, mưu trí của lực lượng Cảnh sát hình sự mà còn khẳng định quyết tâm không để bất kỳ tội phạm nào thoát khỏi sự trừng phạt của pháp luật.
Nguồn: Báo Thanh Niên
3. Kết luận
Cục Cảnh sát hình sự là đơn vị trực thuộc Bộ Công an, có chức năng điều tra các tội phạm xâm phạm trật tự xã hội theo quy định pháp luật. Đơn vị này đảm nhận vai trò trung tâm trong việc tiếp nhận và xử lý những vụ án hình sự nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng và các vụ án được Hội đồng Thẩm phán tuyên hủy để điều tra lại. Ngoài ra, Cục còn thực hiện nhiệm vụ hướng dẫn, hỗ trợ và chỉ đạo lực lượng cảnh sát hình sự các tỉnh trong xử lý các chuyên án lớn.
