Công dân được miễn gọi nhập ngũ trong những trường hợp nào?

Việc tuyển chọn công dân nhập ngũ được thực hiện theo các tiêu chí chặt chẽ giúp cho lực lượng quốc phòng luôn ổn định và phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ. Bên cạnh nhóm công dân phải thực hiện nghĩa vụ quân sự, pháp luật cũng xác định rõ những trường hợp được miễn gọi nhập ngũ dựa trên hoàn cảnh gia đình và tính chất công việc. Song song đó, vấn đề thẩm quyền ra quyết định miễn gọi nhập ngũ được giao cho cơ quan cụ thể. 

1. Công dân được miễn gọi nhập ngũ trong những trường hợp nào?

Căn cứ khoản 2 Điều 41 Luật Nghĩa vụ quân sự 2015:

Luật Nghĩa vụ quân sự 2015

Điều 41. Tạm hoãn gọi nhập ngũ và miễn gọi nhập ngũ

...

2. Miễn gọi nhập ngũ đối với những công dân sau đây:

a) Con của liệt sĩ, con của thương binh hạng một;

b) Một anh hoặc một em trai của liệt sĩ;

c) Một con của thương binh hạng hai; một con của bệnh binh suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên; một con của người nhiễm chất độc da cam suy giảm khả năng lao động từ 81 % trở lên;

d) Người làm công tác cơ yếu không phải là quân nhân, Công an nhân dân;

đ) Cán bộ, công chức, viên chức, thanh niên xung phong được điều động đến công tác, làm việc ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn theo quy định của pháp luật từ 24 tháng trở lên.

...

Những trường hợp được miễn gọi nhập ngũ chủ yếu liên quan đến gia đình có người hi sinh hoặc bị thương tật nặng trong chiến tranh, nhằm thể hiện chính sách ưu tiên và chia sẻ với thân nhân của họ. Bên cạnh đó, một số vị trí làm việc đặc thù như công tác cơ yếu hoặc người được điều động đến khu vực có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn trong thời gian dài cũng được miễn để tránh gián đoạn nhiệm vụ đang thực hiện. Nếu những công dân này tình nguyện phục vụ trong quân đội, cơ quan tuyển quân vẫn có thể xem xét tiếp nhận.

Tình huống giả định:

• Gia đình cung cấp thông tin về thân nhân liệt sĩ

  Tại tỉnh Quảng Ngãi, anh Trần Minh Hậu đến cơ quan quân sự có thẩm quyền để làm thủ tục sơ tuyển nghĩa vụ quân sự. Trong quá trình kiểm tra hồ sơ, anh trình bày rằng mình là em trai của liệt sĩ Trần Minh Hoàng và xuất trình giấy tờ chứng minh quan hệ gia đình cùng giấy chứng nhận liệt sĩ.

• Hội đồng nghĩa vụ quân sự rà soát hồ sơ

  Sau khi tiếp nhận hồ sơ, bộ phận chuyên môn của cơ quan quân sự tỉnh tiến hành đối chiếu và xác định anh Hậu thuộc nhóm được miễn gọi nhập ngũ. Hồ sơ của anh được đưa vào danh sách công dân thuộc diện miễn và chuyển sang Ủy ban nhân dân cấp tỉnh để thực hiện quy trình công khai theo thời hạn luật định.

• Danh sách miễn gọi nhập ngũ được niêm yết công khai
  

  Danh sách công dân thuộc diện miễn bao gồm tên anh Hậu được Ủy ban nhân dân cấp xã nơi anh cư trú niêm yết công khai trong thời gian 20 ngày. Người dân có thể kiểm tra và phản ánh nếu phát hiện sai lệch. Sau thời gian công khai, thông tin được tổng hợp và gửi về Ủy ban nhân dân cấp tỉnh để xem xét, hoàn thiện hồ sơ miễn gọi nhập ngũ cho anh Hậu.

(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)

2. Ai là người có thẩm quyền quyết định miễn gọi nhập ngũ đối với công dân?

Căn cứ Điều 42 Luật Nghĩa vụ quân sự 2015 (được sửa đổi bởi khoản 17 Điều 4 Luật sửa đổi 11 Luật về quân sự, quốc phòng 2025):

Luật Nghĩa vụ quân sự 2015

Điều 42. Thẩm quyền quyết định tạm hoãn gọi nhập ngũ, miễn gọi nhập ngũ và công nhận hoàn thành nghĩa vụ quân sự tại ngũ

1. Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định tạm hoãn gọi nhập ngũ và miễn gọi nhập ngũ đối với công dân quy định tại Điều 41 của Luật này.

2. Chỉ huy trưởng Bộ chỉ huy quân sự cấp tỉnh quyết định công nhận hoàn thành nghĩa vụ quân sự tại ngũ đối với công dân quy định tại khoản 4 Điều 4 của Luật này.

Việc miễn gọi nhập ngũ được giao cho Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh nhằm bảo đảm quá trình xét duyệt diễn ra thống nhất và khách quan. Đây là cấp có đủ thẩm quyền để kiểm tra hồ sơ, xác minh thông tin và phê duyệt danh sách miễn sau khi các cơ quan quân sự đã rà soát. Cách phân cấp này giúp việc xét duyệt được kiểm soát chặt chẽ, hạn chế sai sót và bảo đảm quyền lợi chính đáng của công dân thuộc diện miễn.

Tình huống giả định:

• Hồ sơ được chuyển lên cơ quan quân sự tỉnh
  Tại tỉnh Khánh Hòa, anh Nguyễn Hoài Phúc thuộc diện có cha là thương binh hạng một. Sau khi cơ quan quân sự tiếp nhận và kiểm tra giấy tờ chứng minh, hồ sơ của anh được xác định đủ điều kiện xem xét miễn gọi nhập ngũ. Bộ phận chuyên môn hoàn thiện biên bản đề xuất và gửi lên cấp tỉnh.

• Ủy ban nhân dân cấp tỉnh xem xét hồ sơ
  Khi nhận được danh sách tổng hợp từ cơ quan quân sự tỉnh, Văn phòng Ủy ban nhân dân tỉnh Khánh Hòa tiến hành thẩm tra, đối chiếu thông tin và xác minh lại mức thương tật của thân nhân anh Phúc. Hồ sơ được trình lên Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh để xem xét và ra quyết định miễn gọi nhập ngũ theo thẩm quyền.

• Quyết định miễn gọi nhập ngũ được ban hành
  Sau khi xem xét đầy đủ căn cứ, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Khánh Hòa ký quyết định công nhận anh Nguyễn Hoài Phúc thuộc diện miễn gọi nhập ngũ. Quyết định được gửi về nơi cư trú của anh và cơ quan quân sự liên quan để cập nhật vào danh sách nghĩa vụ quân sự của địa phương.

(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)

3. Kết luận

Việc xác định công dân được miễn gọi nhập ngũ dựa trên hoàn cảnh gia đình, mức độ thương tật của thân nhân hoặc tính chất công việc đặc thù qua đó giảm bớt khó khăn cho những trường hợp cần được ưu tiên. Thẩm quyền quyết định miễn gọi nhập ngũ được giao cho Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh để bảo đảm quy trình xét duyệt thống nhất và minh bạch.