Việc lây truyền HIV cho người khác một cách cố ý là hành vi vi phạm nghiêm trọng đạo đức xã hội và bị xử lý nghiêm theo Bộ luật Hình sự Việt Nam. Pháp luật phân biệt rõ giữa hành vi lây truyền HIV thông thường và hành vi cố ý truyền HIV với mục đích rõ ràng. Mỗi trường hợp sẽ bị xử lý với mức phạt tù khác nhau tùy theo tính chất, mức độ và hậu quả gây ra.
Lây truyền HIV cho người khác bị phạt ra sao?
Trích dẫn theo Điều 148 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) như sau:
Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017)
Điều 148. Tội lây truyền HIV cho người khác
1. Người nào biết mình bị nhiễm HIV mà cố ý lây truyền HIV cho người khác, trừ trường hợp nạn nhân đã biết về tình trạng nhiễm HIV của người bị HIV và tự nguyện quan hệ tình dục, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 03 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:
a) Đối với 02 người trở lên;
b) Đối với người dưới 18 tuổi, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 142 và Điều 145 của Bộ luật này;
c) Đối với phụ nữ mà biết là có thai;
d) Đối với thầy thuốc hoặc nhân viên y tế trực tiếp chữa bệnh cho mình;
đ) Đối với người đang[64] thi hành công vụ hoặc vì lý do công vụ của nạn nhân.
Hành vi lây truyền HIV dù không có sự ép buộc hay đe dọa nhưng xuất phát từ ý chí chủ quan vẫn được xem là vi phạm hình sự. Pháp luật đặc biệt nhấn mạnh việc xử lý nghiêm các trường hợp người nhiễm HIV không trung thực hoặc cố tình che giấu tình trạng của mình khi tiếp xúc, quan hệ tình dục hoặc thực hiện các hành vi có nguy cơ lây truyền.
Mức độ xử phạt được chia theo nhiều cấp, cụ thể:
- Phạt tù từ 01 – 03 năm: nếu hành vi chỉ gây ra hậu quả đối với một người, không thuộc nhóm đối tượng đặc biệt.
- Phạt tù từ 03 – 07 năm: nếu gây hại cho nhiều người (từ 2 trở lên), hoặc nạn nhân là người dưới 18 tuổi, phụ nữ mang thai, người đang làm nhiệm vụ công vụ, bác sĩ đang chữa bệnh cho người nhiễm HIV…
Nhà nước cũng xem xét miễn truy cứu hình sự nếu hành vi xảy ra trên cơ sở tự nguyện của nạn nhân đã biết rõ tình trạng bệnh.
Tình huống giả định
Chị Nguyễn Thị Mai (29 tuổi, sống tại Cần Thơ) vô tình bị kim tiêm đâm trúng khi đang dọn dẹp tại một khu đất trống gần nhà vào cuối năm 2022. Sau khi đi xét nghiệm tại cơ sở y tế, chị được chẩn đoán dương tính với HIV. Dù bác sĩ đã tư vấn và hướng dẫn các biện pháp phòng tránh lây nhiễm cho người khác, chị Mai vì mặc cảm nên không chia sẻ tình trạng bệnh với bất kỳ ai.
Gần một năm sau, chị bắt đầu mối quan hệ tình cảm với anh Võ Minh Phúc và cả hai có quan hệ tình dục trong thời gian yêu nhau. Dù không hề có ý định lây bệnh cho anh Phúc, chị Mai cũng không chủ động thông báo tình trạng sức khỏe hay khuyến cáo anh sử dụng biện pháp bảo vệ. Đến đầu năm 2025, anh Phúc đi xét nghiệm sức khỏe tổng quát và phát hiện mình đã nhiễm HIV.
Khi sự việc được làm rõ, cơ quan điều tra xác định chị Mai không cố ý lây truyền HIV, nhưng vì biết rõ tình trạng của mình mà vẫn giữ im lặng, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Do đó, chị có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo khoản 1 Điều 148 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) với mức hình phạt từ 01 đến 03 năm tù.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
Cố ý truyền HIV thì bị xử phạt như thế nào?
Mức phạt hành vi cố ý lây truyền bệnh HIV cho người khác được quy định tại Điều 149, Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) như sau:
Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017)
Điều 149. Tội cố ý truyền HIV cho người khác
1. Người nào cố ý truyền HIV cho người khác, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 148 của Bộ luật này, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Có tổ chức;
b) Đối với người đang thi hành công vụ hoặc vì lý do công vụ của nạn nhân;
c) Đối với người dưới 18 tuổi;
d) Đối với từ 02 người đến 05 người;
đ) Lợi dụng nghề nghiệp;
e) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%[65].
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:
a) Đối với phụ nữ mà biết là có thai;
b) Đối với 06 người trở lên;
c) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên[66];
d) Làm nạn nhân tự sát.
4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Tại điều 149 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định hành vi cố ý truyền HIV mang tính chất chủ động, có kế hoạch, và mục đích rõ ràng nhằm gây hại. Đây được xem là hành vi đặc biệt nguy hiểm cho xã hội.
Pháp luật chia hành vi này thành ba cấp độ:
- Phạt tù từ 03 – 07 năm: nếu không có tình tiết tăng nặng.
- Phạt tù từ 07 – 15 năm: nếu có tổ chức, đối tượng là người thi hành công vụ, trẻ em dưới 18 tuổi, hoặc từ 2 đến 5 nạn nhân.
- Phạt tù từ 12 – 20 năm hoặc tù chung thân: nếu nạn nhân là phụ nữ có thai, số người bị hại từ 6 trở lên, hoặc gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng như khiến người bị hại tự sát.
Ngoài hình phạt chính, người phạm tội còn có thể bị cấm hành nghề, đảm nhiệm chức vụ từ 1 đến 5 năm.
Tình huống giả định
Nguyễn Quốc Duy (36 tuổi) là người đang mang HIV, từng làm việc trong một phòng khám tư. Sau khi bị bạn gái cũ chia tay và tiết lộ tình trạng bệnh của mình, Duy nảy sinh ý định trả thù xã hội.
Duy giả làm bác sĩ trên mạng xã hội và hẹn gặp các nạn nhân nữ tại một số phòng trọ để thực hiện "thử nghiệm thuốc kháng HIV miễn phí". Trong vòng 6 tháng, Duy đã tiếp cận và lấy máu truyền cho 7 người phụ nữ bằng các dụng cụ không đảm bảo vệ sinh. Cơ quan Công an quận Bình Thạnh phát hiện vụ việc vào tháng 5/2025.
Với hành vi có tổ chức, có chủ ý rõ ràng, số nạn nhân lên tới 7 người và một người trong số đó đang mang thai, Duy đối mặt với khung hình phạt tù chung thân theo điểm c khoản 3 Điều 149 Bộ luật Hình sự.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
Kết luận
Việc lây truyền HIV cho người khác, dù là vô ý hay cố ý, đều là hành vi nghiêm trọng bị pháp luật xử lý theo quy định hình sự. Trường hợp lây truyền không chủ đích nhưng thiếu trách nhiệm vẫn có thể bị phạt từ 1 đến 7 năm tù, còn trường hợp cố ý, có tổ chức hoặc gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng có thể bị phạt tù đến chung thân. Pháp luật đặt nặng tính răn đe và bảo vệ quyền lợi cho những người dễ bị tổn thương trong xã hội.
