Chi phí trong quá trình giải quyết vụ án hình sự là một phần không thể tách rời nhằm bảo đảm hoạt động tố tụng được thực hiện đúng pháp luật. Việc xác định rõ các loại chi phí giúp minh bạch nghĩa vụ tài chính của các bên tham gia. Theo quy định hiện hành, chi phí trong tố tụng hình sự không chỉ dừng lại ở án phí mà còn bao gồm nhiều khoản khác liên quan đến việc tổ chức các hoạt động tố tụng.
Có những loại chi phí nào trong tố tụng hình sự?
Khoản 1 Điều 135 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 135. Chi phí tố tụng
1. Chi phí trong tố tụng hình sự gồm án phí, lệ phí và các chi phí tố tụng.
...
Chi phí trong tố tụng hình sự được chia thành ba nhóm chính.
Thứ nhất là án phí, tức khoản tiền mà người bị kết án có thể phải nộp khi bị tuyên có tội.
Thứ hai là lệ phí, thường áp dụng trong các thủ tục hành chính kèm theo như sao lục hồ sơ.
Thứ ba là các chi phí tố tụng, gồm những khoản cần thiết để phục vụ hoạt động điều tra, xét xử như chi phí giám định, phiên dịch, luật sư chỉ định,...
Việc phân biệt rõ các nhóm chi phí này có ý nghĩa trong việc xác định trách nhiệm nộp, hoàn trả hoặc miễn giảm chi phí cho các bên tham gia tố tụng, đồng thời giúp quá trình giải quyết vụ án diễn ra minh bạch, hợp pháp.
Tình huống giả định
-
Lê Văn Hùng bị tuyên án tù và phải chịu một phần chi phí tố tụng sau xét xử
Lê Văn Hùng (SN 1992, cư trú tại phường Đông Hải, tỉnh Thanh Hóa) bị truy tố về tội “Cố ý gây thương tích” theo Điều 134 Bộ luật Hình sự. Sau khi xét xử sơ thẩm, Tòa án nhân dân tuyên phạt Hùng 1 năm tù giam và buộc nộp án phí hình sự sơ thẩm theo quy định. Trong quá trình tố tụng, do Hùng không có luật sư riêng, cơ quan chức năng đã chỉ định luật sư bào chữa cho anh.
-
Gia đình xin miễn một phần chi phí tố tụng vì hoàn cảnh khó khăn
Sau khi bản án có hiệu lực pháp luật, Hùng nhận được thông báo phải thanh toán các khoản chi phí liên quan như: chi phí trưng cầu giám định thương tích, chi phí lấy lời khai nhân chứng, và chi phí luật sư bào chữa theo chỉ định. Gia đình Hùng có đơn xin miễn giảm một số khoản, nêu rõ hoàn cảnh kinh tế khó khăn, thuộc diện hộ cận nghèo.
-
Tòa án đồng ý miễn chi phí luật sư chỉ định, nhưng giữ nguyên các chi phí khác
Sau khi xem xét hồ sơ xác minh hoàn cảnh, Tòa án đã đồng ý miễn phần chi phí bào chữa do luật sư chỉ định, nhưng không chấp nhận miễn các khoản khác như án phí và chi phí giám định vì đây là nghĩa vụ bắt buộc theo luật định. Quyết định này được thông báo chính thức đến gia đình Hùng kèm theo hướng dẫn thi hành.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Các chi phí tố tụng bao gồm những khoản nào?
Khoản 4 Điều 135 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 135. Chi phí tố tụng
...
4. Chi phí tố tụng gồm:
a) Chi phí cho người làm chứng, người phiên dịch, người dịch thuật, người bào chữa trong trường hợp chỉ định người bào chữa;
b) Chi phí giám định, định giá tài sản;
c) Các khoản chi phí khác theo quy định của pháp luật.
Chi phí tố tụng là những khoản nhằm phục vụ trực tiếp cho quá trình điều tra, truy tố và xét xử vụ án. Bao gồm các khoản chi cho người làm chứng, người phiên dịch hoặc người dịch thuật, người bào chữa nếu bị cáo không có điều kiện mời luật sư. Ngoài ra còn có chi phí giám định thương tích, tâm thần, định giá tài sản… để làm rõ nội dung vụ án. Những khoản chi phí khác cũng có thể phát sinh tùy theo tính chất vụ án, miễn là nằm trong phạm vi cho phép của pháp luật. Việc chi trả các khoản này thường được ngân sách Nhà nước đảm bảo trước, sau đó tùy thuộc vào kết quả xét xử mà xác định nghĩa vụ hoàn trả của các bên liên quan.
Tình huống giả định
-
Nguyễn Minh Đức bị tuyên án vì hủy hoại tài sản, được miễn toàn bộ chi phí tố tụng
Nguyễn Minh Đức (SN 1995, cư trú tại phường Hoàng Văn Thụ, tỉnh Lạng Sơn) bị khởi tố và đưa ra xét xử về tội “Hủy hoại tài sản” theo Điều 178 Bộ luật Hình sự. Trong giai đoạn điều tra, Cơ quan Công an đã tiến hành trưng cầu giám định đối với tài sản bị hư hỏng, đồng thời triệu tập hai người làm chứng và chỉ định một luật sư bào chữa do Đức không có điều kiện thuê luật sư riêng.
-
Tòa án tuyên bồi thường và miễn chi phí tố tụng vì bị cáo thuộc diện hộ nghèo
Khi bản án có hiệu lực, Tòa án tuyên Nguyễn Minh Đức phải chịu án phí hình sự sơ thẩm và bồi thường thiệt hại cho người bị hại theo quy định. Tuy nhiên, sau khi xác minh nhân thân, Hội đồng xét xử xác định Đức thuộc diện hộ nghèo nên đã quyết định miễn toàn bộ chi phí tố tụng, bao gồm chi phí giám định, chi phí cho người làm chứng và phí luật sư chỉ định.
-
Ngân sách Nhà nước chi trả các khoản chi phí thay cho bị cáo
Toàn bộ các khoản chi phí tố tụng nêu trên được Nhà nước thanh toán theo đúng quy định pháp luật. Việc này nhằm bảo đảm quyền tiếp cận công lý và xét xử công bằng cho người không có điều kiện kinh tế, đồng thời không làm phát sinh thêm gánh nặng tài chính cho bị cáo sau khi chấp hành án.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Chi phí trong tố tụng hình sự bao gồm án phí, lệ phí và các chi phí cần thiết để phục vụ quá trình điều tra, truy tố và xét xử. Các khoản chi phí tố tụng có thể là chi phí giám định, người làm chứng, luật sư chỉ định và các khoản phát sinh hợp pháp khác. Việc xác định đúng trách nhiệm chi trả giúp bảo đảm công bằng và hiệu quả trong quá trình giải quyết vụ án.
