Trong tố tụng hình sự, việc giữ bí mật điều tra có vai trò quan trọng nhằm bảo vệ chứng cứ, nhân chứng và đảm bảo quá trình điều tra diễn ra khách quan. Một trong những nội dung cần làm rõ là bí mật điều tra có được phép tiết lộ hay không. Đồng thời, cũng cần xem xét hoạt động điều tra có cần người chứng kiến tham gia hay không và trong những trường hợp nào.
1. Có được phép tiết lộ bí mật điều tra không?
Điều 177 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 177. Không được tiết lộ bí mật điều tra
Trường hợp cần giữ bí mật điều tra, Điều tra viên, Cán bộ điều tra, Kiểm sát viên, Kiểm tra viên phải yêu cầu người tham gia tố tụng không được tiết lộ bí mật điều tra. Yêu cầu này được ghi vào biên bản.
Điều tra viên, Cán bộ điều tra, Kiểm sát viên, Kiểm tra viên, người tham gia tố tụng tiết lộ bí mật điều tra thì tùy tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của luật.
Việc giữ bí mật điều tra là nguyên tắc bắt buộc trong quá trình tố tụng hình sự. Khi có yêu cầu từ cơ quan có thẩm quyền, mọi cá nhân tham gia tố tụng đều phải tuân thủ nghĩa vụ không tiết lộ bất kỳ thông tin nào thuộc phạm vi bí mật điều tra. Yêu cầu giữ bí mật này phải được lập biên bản, ghi nhận rõ ràng.
Hành vi tiết lộ bí mật điều tra, dù vô tình hay cố ý, đều có thể bị xử lý tùy theo mức độ vi phạm. Người vi phạm có thể bị xử lý kỷ luật, xử phạt hành chính hoặc thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng. Quy định này nhằm bảo đảm an toàn cho các chứng cứ, nhân chứng và giữ cho tiến trình điều tra không bị can thiệp hay phá vỡ.
Tình huống giả định
-
Người làm chứng bị đề nghị xử lý vì tiết lộ bí mật điều tra vụ đánh bạc tại Lào Cai
Tại phường Bắc Cường, tỉnh Lào Cai, ông Trần Văn Lực (SN 1970) là người làm chứng trong một vụ án “Tổ chức đánh bạc” do Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh thụ lý. Sau khi được lấy lời khai, Điều tra viên đã yêu cầu ông Lực giữ bí mật nội dung khai báo, đồng thời lập biên bản theo đúng quy định tại Điều 177 Bộ luật Tố tụng hình sự.
-
Ông Lực vi phạm nghĩa vụ giữ bí mật, làm lộ thông tin điều tra
Tuy nhiên, chỉ sau một ngày, ông Lực đã kể lại toàn bộ nội dung lời khai cho một người bạn có liên quan đến vụ án. Việc tiết lộ này đã khiến kế hoạch triệu tập và bắt giữ một số đối tượng chủ chốt bị đổ vỡ. Hậu quả là một số nghi phạm đã kịp bỏ trốn, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến trình điều tra và truy tố.
-
Cơ quan điều tra lập hồ sơ xử lý hành chính, đồng thời chuyển hồ sơ đề nghị truy cứu trách nhiệm hình sự
Sau khi xác minh hành vi vi phạm và đánh giá mức độ hậu quả, Cơ quan điều tra đã lập biên bản vi phạm hành chính đối với ông Lực, đồng thời chuyển hồ sơ sang Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Lào Cai để xem xét trách nhiệm hình sự về hành vi “Tiết lộ bí mật điều tra gây hậu quả nghiêm trọng”. Việc xử lý đúng quy định không chỉ đảm bảo tính răn đe mà còn bảo vệ tính bí mật và hiệu quả của hoạt động tố tụng hình sự.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Hoạt động điều tra có cần thiết phải có người chứng kiến không?
Điều 176 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 176. Sự tham dự của người chứng kiến
Người chứng kiến được triệu tập để chứng kiến hoạt động điều tra trong các trường hợp do Bộ luật này quy định.
Người chứng kiến có trách nhiệm xác nhận nội dung, kết quả công việc mà người có thẩm quyền tiến hành tố tụng đã tiến hành trong khi mình có mặt và có thể nêu ý kiến cá nhân. Ý kiến này được ghi vào biên bản.
Sự tham gia của người chứng kiến là yêu cầu bắt buộc trong một số hoạt động điều tra cụ thể như khám xét, thu giữ đồ vật, khám nghiệm hiện trường... Người chứng kiến sẽ được cơ quan tố tụng triệu tập và phải có mặt để theo dõi, xác nhận tính hợp pháp, khách quan của hoạt động điều tra.
Vai trò của người chứng kiến là bảo đảm hoạt động điều tra không bị làm sai lệch hoặc vi phạm quyền của các bên. Ý kiến và xác nhận của người chứng kiến sẽ được ghi rõ trong biên bản để làm căn cứ pháp lý. Nếu hoạt động điều tra yêu cầu người chứng kiến mà không có hoặc ghi nhận không đúng, tài liệu thu thập được có thể bị xem là không hợp lệ.
Tình huống giả định
-
Khám xét nhà bị can buôn ma túy tại Lào Cai được thực hiện đúng quy trình tố tụng
Tại phường Cốc Lếu, tỉnh Lào Cai, Cơ quan Cảnh sát điều tra tiến hành khám xét nơi ở của bị can Nguyễn Văn Tùng để thu giữ tang vật liên quan đến hành vi “Mua bán trái phép chất ma túy”. Trước khi thực hiện, cơ quan điều tra đã làm thủ tục triệu tập ông Hoàng Văn Thái – tổ trưởng tổ dân phố – tham gia với tư cách người chứng kiến theo quy định pháp luật.
-
Quy trình khám xét được ghi nhận đầy đủ và khách quan
Trong suốt quá trình khám xét, cơ quan điều tra lập biên bản ghi rõ thời điểm thực hiện, thái độ hợp tác của bị can, vật chứng thu giữ được và các diễn biến liên quan. Biên bản có đầy đủ chữ ký của Điều tra viên, bị can và ông Thái – người chứng kiến. Ông Thái cũng được phép phát biểu ý kiến về quá trình làm việc và nội dung này được ghi nhận rõ ràng trong biên bản.
-
Biên bản khám xét có giá trị pháp lý quan trọng trong hồ sơ truy tố
Biên bản khám xét là chứng cứ quan trọng trong quá trình truy tố và xét xử, bảo đảm tính khách quan, hợp pháp của hoạt động tố tụng. Việc mời người chứng kiến và tuân thủ đúng quy trình theo Bộ luật Tố tụng hình sự không chỉ đảm bảo quyền của bị can mà còn giúp chứng minh tính minh bạch trong quá trình điều tra.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc bảo mật thông tin trong điều tra hình sự là yêu cầu bắt buộc nhằm đảm bảo tính khách quan và hiệu quả xử lý vụ án. Bí mật điều tra không được phép tiết lộ nếu không có quy định cho phép, và hành vi vi phạm có thể bị xử lý nghiêm trọng. Bên cạnh đó, một số hoạt động điều tra bắt buộc phải có người chứng kiến để bảo đảm tính minh bạch và hợp pháp trong thu thập chứng cứ.
