Việc hỏi cung bị can là hoạt động tố tụng quan trọng, liên quan trực tiếp đến quyền con người trong quá trình điều tra vụ án hình sự. Pháp luật quy định rõ nguyên tắc không được hỏi cung bị can vào ban đêm, trừ trường hợp đặc biệt không thể trì hoãn. Đồng thời, nếu bị can có dấu hiệu kêu oan, kiểm sát viên có thể trực tiếp hỏi cung để làm rõ sai phạm trong quá trình điều tra.
1. Có được hỏi cung bị can vào ban đêm không?
Khoản 3 Điều 183 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 183. Hỏi cung bị can
...
3. Không hỏi cung bị can vào ban đêm, trừ trường hợp không thể trì hoãn được nhưng phải ghi rõ lý do vào biên bản.
...
Nguyên tắc không được hỏi cung vào ban đêm là một trong những biện pháp bảo đảm quyền lợi cho bị can, tránh việc bị lấy lời khai trong điều kiện thể chất, tinh thần không ổn định. Tuy nhiên, trong những tình huống cấp bách như sợ bị can bỏ trốn, tiêu hủy chứng cứ, hoặc thời hạn tạm giữ sắp hết, thì có thể tiến hành hỏi cung vào ban đêm. Lúc này, cơ quan điều tra phải ghi rõ lý do không thể trì hoãn vào biên bản để làm căn cứ pháp lý.
Việc hạn chế hỏi cung ban đêm cũng nhằm ngăn ngừa khả năng ép cung, nhục hình, đồng thời đảm bảo sự minh bạch, đúng trình tự thủ tục. Cơ quan điều tra phải có trách nhiệm giải trình lý do khách quan của việc hỏi cung ngoài khung giờ hành chính, tránh tình trạng lạm dụng quyền lực gây ảnh hưởng đến quyền con người.
Tình huống giả định
-
Hỏi cung ban đêm không đúng quy định khiến biên bản bị loại khỏi hồ sơ tại Quảng Ninh
Võ Minh Dương (SN 1988), bị can trong vụ án “Vận chuyển hàng cấm”, bị bắt giữ tại phường Bãi Cháy, tỉnh Quảng Ninh vào cuối giờ chiều. Sau khi lập biên bản bắt giữ, bị can được đưa về trụ sở công an để thực hiện các thủ tục tố tụng ban đầu theo quy định.
-
Điều tra viên hỏi cung vào ban đêm dù không có tình huống khẩn cấp
Đến khoảng 20 giờ cùng ngày, Điều tra viên yêu cầu Dương tiếp tục làm việc với lý do “tiện hỏi luôn trong đêm” để kịp chuyển hồ sơ vào hôm sau. Tuy nhiên, bị can Dương tỏ ra mệt mỏi, tinh thần lo lắng và đề nghị được nghỉ ngơi. Dù vậy, Điều tra viên vẫn tiến hành hỏi cung mà không ghi rõ lý do tổ chức hỏi cung ngoài giờ hành chính vào biên bản, vi phạm nguyên tắc tố tụng.
-
Biên bản hỏi cung bị loại khỏi hồ sơ vì vi phạm quy định tố tụng
Sau đó, luật sư bào chữa của Dương đã gửi đơn khiếu nại, lập luận rằng buổi hỏi cung diễn ra vào ban đêm khi không có tình huống cấp bách, đồng thời biên bản không thể hiện lý do chính đáng theo quy định tại Bộ luật Tố tụng hình sự. Căn cứ vào khiếu nại và quy định pháp luật, biên bản hỏi cung này bị loại khỏi hồ sơ vụ án và không được công nhận là chứng cứ hợp pháp trong quá trình truy tố, xét xử.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Kiểm sát viên có trách nhiệm gì khi bị can kêu oan?
Khoản 4 Điều 183 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 183. Hỏi cung bị can
...
4. Kiểm sát viên hỏi cung bị can trong trường hợp bị can kêu oan, khiếu nại hoạt động điều tra hoặc có căn cứ xác định việc điều tra vi phạm pháp luật hoặc trong trường hợp khác khi xét thấy cần thiết. Việc Kiểm sát viên hỏi cung bị can được tiến hành theo quy định tại Điều này.
...
Vai trò của kiểm sát viên trong việc bảo đảm quyền lợi của bị can được thể hiện rất rõ trong luật, đặc biệt là trong các trường hợp có dấu hiệu oan sai hoặc khi quá trình điều tra có dấu hiệu vi phạm pháp luật. Việc kiểm sát viên trực tiếp hỏi cung không chỉ là quyền mà còn là trách nhiệm nhằm xác minh nội dung kêu oan, phát hiện sai phạm trong tố tụng nếu có.
Trong những tình huống bị can phản ánh việc bị điều tra viên bức cung, mớm cung, hoặc cho rằng việc điều tra không đúng bản chất sự việc, kiểm sát viên cần chủ động kiểm tra thông tin, đối chiếu tài liệu và có thể trực tiếp hỏi cung để làm rõ. Đây là cơ chế nhằm phòng ngừa oan sai và nâng cao tính minh bạch, khách quan trong hoạt động điều tra.
Tình huống giả định
-
Trần Ngọc Duy kêu oan trong vụ án cướp tài sản, Kiểm sát viên vào cuộc xác minh tại Lào Cai
Trần Ngọc Duy (SN 1992), bị can trong vụ án “Cướp tài sản” xảy ra tại phường Kim Tân, tỉnh Lào Cai, liên tục kêu oan trong quá trình làm việc với Cơ quan Cảnh sát điều tra. Duy cho rằng mình chỉ xuất hiện tại hiện trường vụ việc nhưng không trực tiếp thực hiện hành vi cướp, và bị bắt nhầm do hiểu lầm từ phía người bị hại và cơ quan chức năng.
-
Bị can phản ánh bỏ sót chứng cứ, luật sư gửi khiếu nại đến Viện kiểm sát
Ngoài việc kêu oan, Duy còn phản ánh rằng Điều tra viên đã bỏ qua các chứng cứ có lợi như lời khai của nhân chứng tại hiện trường và một đoạn video camera an ninh chưa được thu thập. Luật sư bào chữa của Duy sau đó đã gửi văn bản khiếu nại đến Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Lào Cai, đề nghị kiểm tra lại tính khách quan trong hoạt động điều tra.
-
Kiểm sát viên kiểm tra hồ sơ, trực tiếp hỏi cung và yêu cầu bổ sung chứng cứ
Sau khi tiếp nhận đơn, Kiểm sát viên Nguyễn Quốc Cường đã tiến hành rà soát toàn bộ hồ sơ vụ án, đồng thời trực tiếp hỏi cung Trần Ngọc Duy để xác minh các nội dung bị phản ánh. Qua buổi làm việc, kiểm sát viên phát hiện một số tình tiết chưa được làm rõ, trong đó có những chứng cứ có thể ảnh hưởng đến việc đánh giá hành vi phạm tội. Trên cơ sở đó, Viện kiểm sát đã kiến nghị cơ quan điều tra bổ sung chứng cứ còn thiếu, giúp vụ án được điều tra lại một cách toàn diện, đúng trình tự pháp luật.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Hỏi cung bị can là hoạt động quan trọng trong quá trình điều tra hình sự và phải tuân thủ đúng thời gian, trình tự theo quy định. Việc hỏi cung vào ban đêm là không được phép, trừ trường hợp không thể trì hoãn và phải lập biên bản rõ ràng. Nếu bị can kêu oan hoặc phát hiện vi phạm trong quá trình điều tra, kiểm sát viên có trách nhiệm hỏi cung để làm rõ và bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho bị can.
