Chứng cứ trong vụ việc dân sự là gì và được thu thập từ những nguồn nào?

Chứng cứ trong vụ việc dân sự không chỉ là cơ sở để Tòa án đánh giá tính khách quan của vụ án mà còn quyết định trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của các bên đương sự. Trong nhiều trường hợp, chứng cứ được xem là yếu tố then chốt để khẳng định yêu cầu hay sự phản đối của một bên là có căn cứ. Đồng thời, pháp luật cũng quy định rõ ràng các nguồn thu thập chứng cứ nhằm bảo đảm việc giải quyết vụ việc dân sự được toàn diện và đúng pháp luật.

1. Chứng cứ trong vụ việc dân sự là gì?

Điều 93 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định như sau:

Bộ luật Tố tụng dân sự 2015

Điều 93. Chứng cứ

Chứng cứ trong vụ việc dân sự là những gì có thật được đương sự và cơ quan, tổ chức, cá nhân khác giao nộp, xuất trình cho Tòa án trong quá trình tố tụng hoặc do Tòa án thu thập được theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định và được Tòa án sử dụng làm căn cứ để xác định các tình tiết khách quan của vụ án cũng như xác định yêu cầu hay sự phản đối của đương sự là có căn cứ và hợp pháp.

Chứng cứ có vai trò đặc biệt quan trọng trong tố tụng dân sự vì đây là cơ sở để Tòa án xem xét và đánh giá tính đúng đắn, hợp pháp của yêu cầu hoặc sự phản đối của các bên. Việc chứng minh không dựa trên suy đoán mà phải xuất phát từ những dữ liệu khách quan, có thật. Nếu không có chứng cứ, Tòa án sẽ không thể xác định sự thật khách quan, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của các bên trong vụ việc dân sự.

Tình huống giả định

Tranh chấp hợp đồng vay tài sản tại TP. Hồ Chí Minh

• Xác lập quan hệ hợp đồng
  Ngày 05/7/2025, anh Nguyễn Văn Minh (ngụ tại phường Bến Thành, TP. Hồ Chí Minh) ký giấy vay tiền với chị Trần Thị Lan (ngụ tại phường Nhiêu Lộc, TP. Hồ Chí Minh) số tiền 200.000.000 đồng, có chữ ký xác nhận của cả hai bên.

• Phát sinh tranh chấp
  Đến hạn trả nợ ngày 05/9/2025, anh Minh không thanh toán và cho rằng việc vay tiền chỉ là giao dịch miệng, không có văn bản ràng buộc.

• Giao nộp chứng cứ cho Tòa án
  Ngày 15/9/2025, chị Lan khởi kiện tại Tòa án nhân dân khu vực 1 TP. Hồ Chí Minh và nộp bản gốc giấy vay tiền kèm tin nhắn trao đổi về khoản vay.

• Tòa án xem xét chứng cứ
  Tòa án xác định giấy vay tiền có thật, hợp lệ, được lập trong thời hạn và hình thức đúng quy định, đủ cơ sở pháp lý chứng minh yêu cầu khởi kiện của chị Lan.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

2. Chứng cứ trong vụ việc dân sự được thu thập từ những nguồn nào?

Điều 94 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định như sau:

Bộ luật Tố tụng dân sự 2015

Điều 94. Nguồn chứng cứ

Chứng cứ được thu thập từ các nguồn sau đây:

1. Tài liệu đọc được, nghe được, nhìn được, dữ liệu điện tử;

2. Vật chứng;

3. Lời khai của đương sự;

4. Lời khai của người làm chứng;

5. Kết luận giám định;

6. Biên bản ghi kết quả thẩm định tại chỗ;

7. Kết quả định giá tài sản, thẩm định giá tài sản;

8. Văn bản ghi nhận sự kiện, hành vi pháp lý do người có chức năng lập;

9. Văn bản công chứng, chứng thực;

10. Các nguồn khác mà pháp luật có quy định.

Việc liệt kê cụ thể các nguồn chứng cứ cho thấy pháp luật tố tụng dân sự tạo ra một hành lang pháp lý rộng, bao quát nhiều loại dữ liệu và tài liệu khác nhau, miễn là những dữ liệu đó có thật và được thu thập đúng trình tự. Các nguồn chứng cứ rất đa dạng, từ tài liệu giấy tờ, dữ liệu điện tử, vật chứng cho đến lời khai của đương sự, nhân chứng hay kết quả giám định. Điều này phản ánh sự toàn diện của pháp luật tố tụng dân sự, tránh việc bỏ sót hoặc lệ thuộc quá nhiều vào một loại chứng cứ duy nhất. Bên cạnh đó, việc công nhận giá trị pháp lý của văn bản công chứng, chứng thực hay biên bản do cơ quan có thẩm quyền lập còn góp phần tăng tính minh bạch và chính xác trong hoạt động tố tụng. Nhờ đó, Tòa án có cơ sở khách quan để đưa ra phán quyết đúng đắn, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên.

Tình huống giả định

Tranh chấp quyền sử dụng đất tại tỉnh Quảng Ninh

• Phát sinh tranh chấp
  Ngày 12/8/2025, ông Phạm Văn Dũng (trú tại phường Hồng Gai, tỉnh Quảng Ninh) khởi kiện bà Nguyễn Thị Hạnh (trú cùng địa phương) về việc lấn chiếm 120 m² đất thuộc quyền sử dụng hợp pháp của mình.

• Giao nộp và thu thập chứng cứ
  Ngày 20/8/2025, ông Dũng nộp cho Tòa án Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất do UBND tỉnh Quảng Ninh cấp năm 2018. Bà Hạnh cũng giao nộp tài liệu chứng minh đã xây dựng tường rào và canh tác ổn định nhiều năm.

• Thu thập chứng cứ từ cơ quan chuyên môn
  Ngày 05/9/2025, Tòa án trưng cầu cơ quan giám định đo đạc địa chính để xác định ranh giới đất, đồng thời lập biên bản thẩm định tại chỗ và định giá tài sản trên đất.

• Kết luận và đánh giá
  Kết quả giám định xác định phần đất tranh chấp thuộc quyền sử dụng của ông Dũng. Tòa án lấy căn cứ từ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, biên bản thẩm định tại chỗ và kết luận giám định địa chính để giải quyết vụ án, buộc bà Hạnh trả lại diện tích đất đã lấn chiếm.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

Kết luận

Chứng cứ là cơ sở để Tòa án làm sáng tỏ sự thật khách quan và đưa ra phán quyết đúng đắn trong các vụ việc dân sự. Khái niệm chứng cứ được pháp luật quy định là những dữ liệu có thật và hợp pháp. Các nguồn chứng cứ được liệt kê rõ ràng gồm tài liệu, vật chứng, lời khai, giám định, văn bản công chứng và nhiều nguồn hợp pháp khác. Điều này bảo đảm Tòa án có đủ cơ sở để đánh giá toàn diện vụ việc đồng thời tăng tính minh bạch và công bằng trong hoạt động tố tụng dân sự.