Xyanua là một trong những chất độc có khả năng gây chết người chỉ với một lượng rất nhỏ. Tuy cực kỳ nguy hiểm đối với sức khỏe và tính mạng con người, nhưng xyanua lại được sử dụng rộng rãi trong nhiều ngành công nghiệp. Do tính chất độc hại cao, hành vi sử dụng xyanua để giết người sẽ bị pháp luật xử lý nghiêm khắc, với mức phạt nặng nhất theo Bộ luật Hình sự hiện hành.
1. Chất xyanua nguy hiểm đến mức nào?
Theo nội dung tại phần Mở đầu của Quy trình công nghệ tiêu huỷ hoặc tái sử dụng xyanua ban hành kèm theo Quyết định 1971/1999/QĐ-BKHCNMT:
Quyết định 1971/1999/QĐ-BKHCNMT
MỞ ĐẦU
Axit xyanhydric và các muối xyanua tan của nó là chất độc rất mạnh, chỉ cần lượng chừng 50 mg là có thể giết chết một người. Tuy nhiên, các muối kim loại của axit xyanhydric lại có vai trò rất lớn trong nhiều ngành công nghiệp:
- Công nghiệp mạ vàng, bạc, đồng hoặc các kim loại khác.
- Công nghiệp khai thác vàng – lấy vàng bằng phương pháp xyanua hoá.
- Công nghiệp sản xuất các pigment màu dùng cho ngành công nghiệp sơn, bột vẽ, dệt nhuộm.
- Công nghiệp sản xuất thuốc trừ sâu: xyanit canxi để diệt rệp và côn trùng trong nhà ở.
Trong y dược, axit xyanhydric được dùng ở dạng muối như Hg(CN)₂ hoặc ở thể kết hợp như nước anh đào với tỷ lệ 1% HCN.
Xyanua là một chất loại cực độc nhưng lại được sử dụng phổ biến trong sản xuất. Nếu không có quy chế chặt chẽ và khả thi trong các khâu nhập khẩu, lưu thông, bảo quản, sử dụng và kiểm soát ô nhiễm, xyanua có thể gây tác hại lớn cho môi trường và sức khoẻ con người.
Từ thông tin trên có thể thấy, chỉ một lượng rất nhỏ xyanua đã đủ gây tử vong cho con người, đặc biệt khi đi vào cơ thể qua đường hô hấp, tiêu hóa hoặc qua da. Cơ chế gây chết của xyanua là làm ngưng trệ hô hấp tế bào, khiến tế bào không thể hấp thụ oxy, gây suy hô hấp và tử vong rất nhanh nếu không được cấp cứu kịp thời.
Ngoài nguy cơ gây chết người, xyanua còn để lại hậu quả nghiêm trọng cho môi trường. Ở các vùng khai thác vàng trái phép hoặc cơ sở mạ kim loại thủ công, việc xả thải xyanua không kiểm soát đã khiến nhiều khu vực đất và nước bị ô nhiễm, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái.
Tình huống giả định
Phạm Văn Khoa (31 tuổi, ngụ tại TP. Bắc Giang) làm việc tại một xưởng xi mạ tư nhân chuyên mạ kim loại. Trong một lần được giao nhiệm vụ xử lý hóa chất, Khoa bất cẩn để đổ một lượng nhỏ xyanua ra ngoài mà không khai báo. Một đồng nghiệp mới vào nghề do không biết đây là hóa chất độc, đã lau dọn thủ công mà không sử dụng đồ bảo hộ. Sau vài phút tiếp xúc, người này có biểu hiện khó thở, chóng mặt, lịm dần và tử vong trước khi được đưa đi cấp cứu.
Qua điều tra, cơ quan chức năng xác định nạn nhân tử vong do ngộ độc xyanua qua đường hô hấp trong môi trường không khí kín, và chỉ với một lượng khoảng dưới 100 mg bị phát tán. Sự việc khiến chủ cơ sở bị đình chỉ hoạt động, đồng thời bị xử phạt hành chính nặng vì vi phạm quy định về an toàn hóa chất, còn Khoa bị xem xét trách nhiệm hình sự nếu xác định có dấu hiệu vi phạm quy định về an toàn lao động dẫn đến hậu quả chết người.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Giết người bằng chất xyanua bị xử lý thế nào?
Điều 123 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 123. Tội giết người
1. Người nào giết người thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình:
...l) Bằng phương pháp có khả năng làm chết nhiều người;
...
q) Vì động cơ đê hèn;
...
2. Phạm tội không thuộc các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm.
Theo đó, hành vi dùng xyanua để giết người thường sẽ bị truy tố theo khoản 1 Điều 123, do chất này là phương pháp có khả năng làm chết nhiều người, và thường kèm theo động cơ đê hèn như mưu sát, trục lợi hoặc trả thù. Đây là hành vi có tính chất đặc biệt nguy hiểm, gây hậu quả nghiêm trọng và thường bị xử lý rất nghiêm khắc.
Tùy vào trường hợp cụ thể, người phạm tội có thể bị tuyên án tù chung thân hoặc tử hình, nhất là khi gây chết nhiều người hoặc có thủ đoạn tinh vi, tàn ác.
Tình huống giả định
Tháng 5/2025, Trần Hoài Nam (42 tuổi, ngụ tại TP. Bà Rịa) nảy sinh mâu thuẫn với chị gái vì tranh chấp đất đai. Biết chị thường uống trà mỗi sáng tại nhà riêng, Nam đã bí mật bỏ một lượng nhỏ xyanua vào hộp trà rồi gửi như quà tặng. Sau khi sử dụng, nạn nhân tử vong do ngộ độc cấp tính.
Kết quả giám định xác định nguyên nhân tử vong là nhiễm độc HCN – hoạt chất có trong xyanua – với liều lượng chỉ khoảng 60 mg. Cơ quan điều tra xác định hành vi của Nam là có tính toán, sử dụng phương pháp nguy hiểm, vì động cơ đê hèn, có dấu hiệu che giấu tội phạm, và có nguy cơ gây nguy hiểm cho những người khác trong gia đình cùng sử dụng trà.
Với các tình tiết trên, Nam bị truy tố về tội giết người theo khoản 1 Điều 123 Bộ luật Hình sự và bị phân loại là tội phạm đặc biệt nghiêm trọng với khung hình phạt tù chung thân hoặc tử hình.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Xyanua là chất cực độc, chỉ với một lượng nhỏ cũng có thể gây chết người trong thời gian rất ngắn. Việc sử dụng chất này để đầu độc người khác sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội giết người với mức án cao nhất là tử hình. Trong trường hợp có tình tiết tăng nặng như thủ đoạn nguy hiểm hoặc động cơ đê hèn, hành vi sẽ bị xếp vào loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.
