Sau ly hôn, việc phân định quyền nuôi con thường được quyết định theo bản án hoặc thỏa thuận của hai bên. Tuy nhiên, thực tế cho thấy không phải lúc nào người đang nuôi con cũng đủ điều kiện lâu dài để đảm bảo quyền lợi cho con. Trong những trường hợp đó, pháp luật cho phép cha, mẹ hoặc người thân yêu cầu Tòa án chuyển giao quyền nuôi con để phù hợp với điều kiện mới và đảm bảo tốt nhất cho sự phát triển của trẻ.
1. Có được thay đổi người trực tiếp nuôi con sau ly hôn không?
Căn cứ vào Điều 84 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 quy định cụ thể như sau:
Luật Hôn nhân và Gia đình 2014
Điều 84. Thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn
1. Trong trường hợp có yêu cầu của cha, mẹ hoặc cá nhân, tổ chức được quy định tại khoản 5 Điều này, Tòa án có thể quyết định việc thay đổi người trực tiếp nuôi con.2. Việc thay đổi người trực tiếp nuôi con được giải quyết khi có một trong các căn cứ sau đây:
a) Cha, mẹ có thỏa thuận về việc thay đổi người trực tiếp nuôi con phù hợp với lợi ích của con;
b) Người trực tiếp nuôi con không còn đủ điều kiện trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con.
3. Việc thay đổi người trực tiếp nuôi con phải xem xét nguyện vọng của con từ đủ 07 tuổi trở lên.
4. Trong trường hợp xét thấy cả cha và mẹ đều không đủ điều kiện trực tiếp nuôi con thì Tòa án quyết định giao con cho người giám hộ theo quy định của Bộ luật dân sự.
5. Trong trường hợp có căn cứ theo quy định tại điểm b khoản 2 Điều này thì trên cơ sở lợi ích của con, cá nhân, cơ quan, tổ chức sau có quyền yêu cầu thay đổi người trực tiếp nuôi con:
a) Người thân thích;
b) Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình;
c) Cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em;
d) Hội liên hiệp phụ nữ.
Sau khi ly hôn, việc thay đổi người trực tiếp nuôi con là hoàn toàn hợp pháp nếu có căn cứ rõ ràng và hợp lý. Theo quy định tại Điều 84 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, cha hoặc mẹ có thể yêu cầu Tòa án thay đổi người trực tiếp nuôi con nếu chứng minh được rằng người đang nuôi không còn đủ điều kiện để chăm sóc, giáo dục và bảo vệ trẻ. Căn cứ này có thể bao gồm việc thay đổi hoàn cảnh sống, công việc, sức khỏe hoặc bất kỳ yếu tố nào ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của con. Ngoài ra, nếu con từ đủ 7 tuổi trở lên thì nguyện vọng của con cũng là một yếu tố quan trọng mà Tòa án sẽ xem xét khi đưa ra quyết định. Việc thay đổi quyền nuôi con không chỉ giúp điều chỉnh phù hợp với điều kiện thực tế mới của gia đình, mà còn đảm bảo con được sống trong môi trường tốt nhất để phát triển toàn diện.
Tình huống giả định
Sau khi ly hôn năm 2020, anh Nguyễn Quốc Việt được giao quyền nuôi con gái Nguyễn Ngọc Hà khi bé mới 5 tuổi. Tuy nhiên đến năm 2024, anh Việt chuyển công tác đi xa, thường xuyên đi sớm về muộn, bé Hà chủ yếu sống với người giúp việc. Trong thời gian này, chị Trần Thị Thanh – mẹ ruột của bé – nhận thấy con gái có biểu hiện lầm lì, học lực giảm sút và không được chăm sóc chu đáo. Chị đã gửi đơn đến TAND quận nơi bé cư trú, đề nghị thay đổi người trực tiếp nuôi con.
Tại phiên xét xử, Tòa án lấy ý kiến của cháu Hà – khi đó đã 9 tuổi – và cháu bày tỏ mong muốn được ở với mẹ. Căn cứ vào điều kiện kinh tế, môi trường sống và sự ổn định mà chị Thanh có thể đảm bảo cho bé, Tòa án quyết định thay đổi quyền nuôi con từ anh Việt sang chị Thanh.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Cần thực hiện thủ tục gì để được chuyển quyền nuôi con?
Căn cứ vào khoản 2 Điều 36 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Điều 36. Thẩm quyền của các Tòa chuyên trách Tòa án nhân dân cấp huyện
...
2. Tòa gia đình và người chưa thành niên Tòa án nhân dân cấp huyện có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm những vụ việc về hôn nhân và gia đình thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp huyện quy định tại Điều 35 của Bộ luật này.
...
Về thủ tục, người có yêu cầu thay đổi quyền nuôi con cần chuẩn bị hồ sơ gửi đến Tòa án nhân dân cấp huyện nơi con đang cư trú. Hồ sơ bao gồm đơn yêu cầu, bản án ly hôn trước đây, giấy khai sinh của con và các tài liệu chứng minh điều kiện nuôi con tốt hơn. Những tài liệu này có thể là hợp đồng lao động, bảng lương, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, xác nhận tạm trú hoặc học bạ của con. Nếu con từ đủ 7 tuổi trở lên, người yêu cầu cần bổ sung ý kiến bằng văn bản hoặc biên bản làm việc thể hiện nguyện vọng của con. Sau khi thụ lý, Tòa án sẽ tiến hành hòa giải. Nếu hai bên không thống nhất được, vụ việc sẽ được đưa ra xét xử để quyết định người nuôi con mới.
Tình huống giả định
Chị Nguyễn Thị Mỹ Hạnh sau ly hôn được giao quyền nuôi con trai Nguyễn Gia Bảo. Tuy nhiên, do làm ăn thua lỗ, chị phải chuyển về quê sống và gửi con cho ông bà ngoại chăm sóc. Anh Nguyễn Thành Lâm – cha cháu – hiện có công việc ổn định, nhà riêng tại TP.HCM và mong muốn được nuôi con để chăm sóc trực tiếp. Anh đã nộp đơn đến TAND TP.Thủ Đức yêu cầu thay đổi người trực tiếp nuôi con.
Trong quá trình giải quyết, Tòa án ghi nhận cháu Gia Bảo – 10 tuổi – đồng ý về sống với cha. Đồng thời, anh Lâm cung cấp hợp đồng lao động, sổ tiết kiệm và bản sao sổ hộ khẩu chứng minh nơi ở cố định. Sau khi xem xét đầy đủ các yếu tố, Tòa chấp nhận yêu cầu của anh Lâm và ra quyết định giao con cho anh nuôi.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Pháp luật Việt Nam cho phép thay đổi người trực tiếp nuôi con sau ly hôn nếu xuất hiện căn cứ phù hợp với lợi ích của trẻ. Người có yêu cầu cần nộp đơn kèm theo tài liệu chứng minh điều kiện chăm sóc tốt hơn. Quyết định cuối cùng sẽ do Tòa án xem xét và căn cứ vào việc lựa chọn phù hợp cho sự phát triển toàn diện của trẻ.
