Quyền được yêu thương, chăm sóc và phát triển toàn diện là điều cơ bản mọi đứa trẻ cần có. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, chính cha mẹ – những người lẽ ra phải bảo vệ con lại trở thành người gây tổn thương, vi phạm nghĩa vụ làm cha mẹ một cách nghiêm trọng. Khi đó, pháp luật có thể can thiệp bằng cách tước quyền nuôi con của họ trong một thời gian nhất định nhằm đảm bảo lợi ích tốt nhất cho trẻ nhỏ.
1. Những trường hợp cha mẹ bị tước quyền nuôi con
Quy định này được nêu cụ thể khoản 1 Điều 85 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 85. Hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên
- Cha, mẹ bị hạn chế quyền đối với con chưa thành niên trong các trường hợp sau đây:
a) Bị kết án về một trong các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con với lỗi cố ý hoặc có hành vi vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con;
b) Phá tán tài sản của con;
c) Có lối sống đồi trụy;
d) Xúi giục, ép buộc con làm những việc trái pháp luật, trái đạo đức xã hội.
...
Pháp luật quy định rõ bốn trường hợp cụ thể mà trong đó, cha hoặc mẹ có thể bị Tòa án tước quyền nuôi con. Bốn trường hợp được nêu tại Điều 85 là những hành vi nghiêm trọng thể hiện sự suy đồi trách nhiệm làm cha mẹ, cụ thể như sau:
1. Vi phạm hình sự đối với con cái (ví dụ như đánh đập, hành hạ, lạm dụng con) có thể cấu thành tội phạm.
2. Phá tán tài sản của con: Nhiều cha mẹ đã lợi dụng việc đứng tên giùm tài sản của con để bán, chuyển nhượng, cầm cố gây thiệt hại.
3. Lối sống đồi trụy: Có thể bao gồm việc thường xuyên sử dụng ma túy, rượu bia quá mức, mại dâm, bài bạc... khiến môi trường sống của trẻ không an toàn hoặc ảnh hưởng nặng nề đến sự hình thành nhân cách của con.
4. Xúi giục con làm điều sai trái: Ví dụ như ép con đi ăn trộm, nói dối, chống lại pháp luật hoặc sử dụng con vào mục đích bất hợp pháp.
Tình huống giả định
Bà Ngọc và ông Quân ly hôn, con gái 8 tuổi được giao cho ông Quân trực tiếp nuôi dưỡng theo thỏa thuận ban đầu. Tuy nhiên, trong vòng hai năm sau ly hôn, ông Quân nhiều lần bị hàng xóm tố giác về việc thường xuyên uống rượu say, đánh đập con gái bằng roi mây và dùng lời lẽ thô tục, xúc phạm nặng nề đến nhân phẩm của con. Bé gái nhiều lần bỏ học, có dấu hiệu trầm cảm và sợ tiếp xúc với người lạ.
Sau khi điều tra, cơ quan chức năng xác nhận hành vi của ông Quân là có thật và đã ra quyết định khởi tố ông về tội cố ý gây thương tích. Trên cơ sở đó, Tòa án đã ra quyết định tước quyền nuôi con của ông Quân theo quy định tại khoản 1 Điều 85 Luật Hôn nhân và gia đình 2014, đồng thời giao quyền nuôi con lại cho bà Ngọc để đảm bảo môi trường sống và phát triển an toàn cho bé.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
2. Thời hạn cha mẹ bị tước quyền nuôi con là bao lâu?
Quy định này được nêu cụ thể tại khoản 2 Điều 85 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 như sau
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 85. Hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên
...
2. Căn cứ vào từng trường hợp cụ thể, Tòa án có thể tự mình hoặc theo yêu cầu của cá nhân, cơ quan, tổ chức quy định tại Điều 86 của Luật này ra quyết định không cho cha, mẹ trông nom, chăm sóc, giáo dục con, quản lý tài sản riêng của con hoặc đại diện theo pháp luật cho con trong thời hạn từ 01 năm đến 05 năm. Tòa án có thể xem xét việc rút ngắn thời hạn này.
Trong những trường hợp nghiêm trọng mà cha mẹ có hành vi xâm hại đến con, pháp luật buộc phải áp dụng biện pháp mạnh là tước quyền nuôi con. Tuy nhiên, việc tước quyền này không mang tính vĩnh viễn mà chỉ áp dụng có thời hạn, được quy định trong khoảng từ 01 đến 05 năm theo khoản 2 Điều 85 Luật Hôn nhân và gia đình 2014.
Tuy nhiên, Tòa án có thể chủ động hoặc theo yêu cầu của cá nhân, tổ chức có liên quan (như ông bà, người giám hộ, cơ quan bảo vệ trẻ em...) để ra quyết định rút ngắn thời hạn nếu xét thấy người bị tước quyền đã thay đổi tích cực.
Tình huống giả định
Anh Tâm sau ly hôn được giao quyền nuôi con trai 5 tuổi. Tuy nhiên, do vướng nợ nần cờ bạc, anh Tâm nhiều lần đem tài sản của con đi cầm cố, thậm chí ép con xin tiền ông bà nội. Sau phản ánh từ gia đình và hàng xóm, Tòa án quyết định tước quyền nuôi con của anh Tâm trong thời hạn 3 năm.
Sau 2 năm, anh Tâm chứng minh đã hoàn lương, đi làm ổn định, gửi tiền chu cấp đầy đủ, thường xuyên thăm con và tham gia các khóa học kỹ năng làm cha. Tòa án xem xét và quyết định rút ngắn thời hạn còn lại, cho phép anh Tâm được gặp gỡ, chăm sóc con với sự giám sát của bà ngoại.
(Đây là tình huống giả định nhằm monh hoạ vấn đề pháp lý trên)
3. Kết luận
Việc cha, mẹ bị tước quyền nuôi con là biện pháp nghiêm khắc nhưng cần thiết nhằm bảo vệ trẻ em khỏi những ảnh hưởng tiêu cực từ chính người thân. Tuy nhiên, pháp luật cũng mở ra cơ hội cho người cha hoặc mẹ sửa sai và chứng minh sự thay đổi tích cực để có thể được Tòa án xem xét rút ngắn thời hạn tước quyền.
