Việt Nam là quốc gia có thể chịu ảnh hưởng bởi nhiều loại hình thiên tai, từ bão, lũ, đến động đất và cháy rừng. Để ứng phó kịp thời, pháp luật quy định rõ về cách xác định các cấp độ rủi ro thiên tai dựa trên nhiều yếu tố cụ thể. Đồng thời, việc công bố cấp độ rủi ro và phát hành bản tin cảnh báo cũng được giao cho các cơ quan chuyên trách có thẩm quyền rõ ràng.
1. Các cấp độ rủi ro thiên tai được xác định dựa trên những yếu tố nào?
Điều 4 Quyết định 18/2021/QĐ-TTg quy định như sau:
Điều 4. Xác định cấp độ rủi ro thiên tai
Rủi ro thiên tai được phân cấp căn cứ vào cường độ, phạm vi ảnh hưởng, khu vực chịu tác động trực tiếp và khả năng gây thiệt hại của thiên tai.
Cấp độ rủi ro thiên tai được xác định cho từng loại thiên tai và công bố cùng nội dung bản tin dự báo, cảnh báo về thiên tai.
Cấp độ rủi ro của mỗi loại thiên tai được phân tối đa thành 5 cấp và được gắn với một màu đặc trưng trên các loại bản đồ, theo mức độ tăng dần: cấp 1 (xanh dương nhạt) – rủi ro thấp; cấp 2 (vàng nhạt) – trung bình; cấp 3 (da cam) – lớn; cấp 4 (đỏ) – rất lớn; cấp 5 (tím) – thảm họa.
Cấp độ rủi ro của hai hay nhiều thiên tai xảy ra đồng thời hoặc liên tiếp có thể điều chỉnh tăng lên 1 cấp, hoặc 2 cấp trong trường hợp có nguy cơ gây thiệt hại nghiêm trọng, nhưng không vượt quá cấp 5.
Dựa vào quy định trên, việc xác định cấp độ rủi ro thiên tai không đơn thuần chỉ dựa vào cường độ của hiện tượng thời tiết hay địa chất, mà còn xét đến phạm vi lan rộng, mức độ tác động trực tiếp đến khu dân cư hoặc hạ tầng, và khả năng gây tổn thất thực tế. Các yếu tố này được đánh giá tổng hợp để đưa ra mức rủi ro cụ thể, áp dụng cho từng loại thiên tai như bão, lũ, lốc xoáy, động đất, cháy rừng…
Mỗi cấp độ rủi ro đều được gắn với một màu sắc đặc trưng trên bản đồ cảnh báo để giúp người dân, chính quyền địa phương dễ dàng nhận biết và chủ động ứng phó. Cấp 1 là rủi ro thấp (xanh dương nhạt), cấp 2 là trung bình (vàng nhạt), cấp 3 là lớn (da cam), cấp 4 là rất lớn (đỏ) và cấp 5 là mức thảm họa nghiêm trọng nhất (tím). Việc mã hóa bằng màu sắc tạo điều kiện thuận lợi cho truyền thông đại chúng, đặc biệt là trong các bản tin nhanh hoặc trên bản đồ số.
Trong trường hợp xảy ra đa thiên tai, tức là hai hoặc nhiều loại thiên tai diễn ra đồng thời hoặc nối tiếp nhau như bão đi kèm lũ lụt, sạt lở đất…, cấp độ rủi ro có thể được điều chỉnh tăng thêm một hoặc hai cấp, tùy theo mức độ nguy hiểm thực tế. Tuy nhiên, cấp độ tối đa vẫn là cấp 5. Đây là cơ chế linh hoạt cho phép cơ quan chuyên trách phản ứng nhanh với tình huống thiên tai bất thường mà không bị ràng buộc bởi các khung đánh giá cứng nhắc.
Tình huống giả định
Trong mùa mưa năm 2025, tỉnh Yên Bái xuất hiện một vùng áp thấp gây mưa kéo dài trên diện rộng suốt 5 ngày. Mưa lớn liên tục khiến mực nước tại các sông suối dâng cao, đất ngấm nước và bắt đầu xảy ra hiện tượng nứt lở sườn đồi tại huyện Trạm Tấu. Cùng thời điểm, một cơn bão cấp 9 cũng đang tiến vào vùng biển Bắc Bộ và được dự báo có thể gây mưa tăng cường tại miền núi phía Bắc.
Trước diễn biến phức tạp, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia đánh giá khu vực này đang chịu tác động kép của mưa lớn do áp thấp và hoàn lưu bão sắp tới. Ban đầu, cấp độ rủi ro thiên tai được xác định ở cấp 2 (vàng nhạt) do mưa lớn. Tuy nhiên, sau khi cân nhắc nguy cơ lũ quét, sạt lở đất và gió mạnh khi bão đến gần, cấp độ rủi ro được nâng lên cấp 4 (đỏ) để cảnh báo tình trạng rất nguy hiểm.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Cơ quan nào phải công bố cấp độ rủi ro và bản tin cảnh báo thiên tai?
Điều 6 Quyết định 18/2021/QĐ-TTg quy định như sau:
Điều 6. Trách nhiệm ban hành bản tin dự báo, cảnh báo thiên tai và cấp độ rủi ro thiên tai
Tổng cục Khí tượng Thủy văn thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường tổ chức ban hành các bản tin dự báo, cảnh báo thiên tai và cấp độ rủi ro thiên tai quy định từ khoản 1 đến khoản 6 Điều 3 Quyết định này.
Tổng cục Lâm nghiệp thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức ban hành các bản tin dự báo, cảnh báo cháy rừng do tự nhiên và cấp độ rủi ro thiên tai quy định tại khoản 7 Điều 3 Quyết định này.
Viện Vật lý địa cầu thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tổ chức ban hành các bản tin động đất, cảnh báo sóng thần và cấp độ rủi ro thiên tai quy định từ khoản 8 đến khoản 10 Điều 3 Quyết định này.
Bản tin dự báo, cảnh báo thiên tai do các cơ quan, tổ chức quy định tại khoản 1, khoản 2 và khoản 3 Điều này ban hành là bản tin chính thức, được sử dụng trong chỉ đạo điều hành hoạt động phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai ở Việt Nam.
Theo quy định trên, trách nhiệm ban hành bản tin cảnh báo và công bố cấp độ rủi ro thiên tai được phân công theo từng loại hình thiên tai, nhằm đảm bảo tính chuyên môn hóa và thống nhất trong hệ thống cảnh báo quốc gia.
Cụ thể:
-
Tổng cục Khí tượng Thủy văn chịu trách nhiệm với các loại hình như bão, áp thấp nhiệt đới, mưa lớn, lũ, lốc, sét, mưa đá, sương mù, rét đậm, rét hại…
-
Tổng cục Lâm nghiệp đảm nhận các bản tin liên quan đến cháy rừng do tự nhiên, vì đây là lĩnh vực gắn với đặc thù ngành lâm nghiệp và đòi hỏi hệ thống giám sát riêng.
-
Viện Vật lý địa cầu phụ trách các loại thiên tai địa chất, như động đất, sóng thần và nguy cơ dịch chuyển địa tầng.
Việc giao nhiệm vụ cụ thể cho từng cơ quan chuyên trách giúp đảm bảo rằng bản tin phát hành là chính thức, có giá trị sử dụng trong công tác chỉ đạo, điều hành và phòng chống thiên tai. Các thông tin trong bản tin bao gồm: mức cảnh báo, cấp độ rủi ro, vùng ảnh hưởng và các khuyến nghị phòng ngừa. Đây là căn cứ để chính quyền địa phương triển khai sơ tán dân, cấm biển, cho học sinh nghỉ học hoặc tổ chức các hoạt động khẩn cấp khác.
Tình huống giả định
Tháng 5/2026, một trận động đất có độ lớn 5,6 độ richter xảy ra tại khu vực huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên. Ngay sau khi ghi nhận chấn tiêu và dư chấn, Viện Vật lý địa cầu lập tức phát đi bản tin cảnh báo động đất và cấp độ rủi ro thiên tai cho vùng xảy ra rung chấn, phân tích thêm khả năng ảnh hưởng đến các khu vực lân cận.
Cùng thời điểm, tại các tỉnh Bắc Trung Bộ, do ảnh hưởng của hoàn lưu vùng áp thấp nóng, Tổng cục Lâm nghiệp cũng ban hành bản tin cảnh báo cháy rừng cấp độ 4 cho các khu vực rừng sản xuất, trong đó có huyện Nam Đông (Thừa Thiên Huế) và huyện Hương Sơn (Hà Tĩnh). Trước tình hình thiên tai xảy ra cùng lúc ở hai miền, các bản tin từ hai cơ quan khác nhau đều được gửi tới Ban Chỉ đạo Quốc gia về phòng, chống thiên tai để kích hoạt kịch bản ứng phó liên vùng.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc xác định và công bố cấp độ rủi ro thiên tai là bước quan trọng trong công tác phòng ngừa và ứng phó với các hiện tượng thời tiết cực đoan. Cấp độ rủi ro được xác định dựa trên cường độ, phạm vi ảnh hưởng và khả năng gây thiệt hại của thiên tai. Các cơ quan có thẩm quyền như Tổng cục Khí tượng Thủy văn, Tổng cục Lâm nghiệp và Viện Vật lý địa cầu sẽ chịu trách nhiệm ban hành bản tin cảnh báo và công bố cấp độ rủi ro tương ứng với từng loại hình thiên tai.
