Trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự, cơ quan có thẩm quyền có thể áp dụng một số biện pháp ngăn chặn thay cho việc tạm giam. Trong đó, cấm đi khỏi nơi cư trú là biện pháp phổ biến với những bị can, bị cáo có nhân thân tốt, nơi cư trú rõ ràng và ít nguy cơ bỏ trốn. Biện pháp này giúp hạn chế xâm phạm quyền tự do của người bị buộc tội nhưng vẫn đảm bảo họ không trốn tránh quá trình tố tụng.
Cấm đi khỏi nơi cư trú là gì?
Khoản 1 Điều 123 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 123. Cấm đi khỏi nơi cư trú
1. Cấm đi khỏi nơi cư trú là biện pháp ngăn chặn có thể áp dụng đối với bị can, bị cáo có nơi cư trú, lý lịch rõ ràng nhằm bảo đảm sự có mặt của họ theo giấy triệu tập của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án.
...
Cấm đi khỏi nơi cư trú là một biện pháp ngăn chặn thay thế tạm giam, được áp dụng trong những trường hợp người bị khởi tố có nhân thân tốt, nơi cư trú rõ ràng và không có dấu hiệu bỏ trốn hoặc gây cản trở tố tụng. Mục đích chính của biện pháp này là đảm bảo sự có mặt của bị can, bị cáo khi được triệu tập mà không cần thiết phải giam giữ. Đây là một hình thức hạn chế quyền tự do đi lại nhưng vẫn tạo điều kiện để người bị buộc tội sinh hoạt bình thường trong phạm vi địa phương cư trú.
Tình huống giả định
-
Lê Minh Quân bị khởi tố
Tháng 9/2025, anh Lê Minh Quân (phường Quang Trung, tỉnh Thái Nguyên) bị khởi tố vì hành vi “gây tai nạn giao thông nghiêm trọng do vượt đèn đỏ”. -
Áp dụng biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú.
Anh Quân có nhân thân tốt, cư trú ổn định và chủ động hợp tác điều tra. Cơ quan điều tra quyết định không tạm giam mà áp dụng biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú. -
Anh Quân bị yêu cầu không rời khỏi địa bàn
Anh Quân bị yêu cầu không rời khỏi địa bàn khi chưa được phép. Biện pháp này đảm bảo quyền cá nhân mà vẫn phục vụ hiệu quả cho quá trình điều tra.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Bị can, bị cáo bị cấm đi khỏi nơi cư trú phải thực hiện những nghĩa vụ gì?
Khoản 2 Điều 123 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 123. Cấm đi khỏi nơi cư trú
...
2. Bị can, bị cáo bị cấm đi khỏi nơi cư trú phải làm giấy cam đoan thực hiện các nghĩa vụ:
a) Không đi khỏi nơi cư trú nếu không được cơ quan đã ra lệnh cấm đi khỏi nơi cư trú cho phép;
b) Có mặt theo giấy triệu tập, trừ trường hợp vì lý do bất khả kháng hoặc do trở ngại khách quan;
c) Không bỏ trốn hoặc tiếp tục phạm tội;
d) Không mua chuộc, cưỡng ép, xúi giục người khác khai báo gian dối, cung cấp tài liệu sai sự thật; không tiêu hủy, giả mạo chứng cứ, tài liệu, đồ vật của vụ án, tẩu tán tài sản liên quan đến vụ án; không đe dọa, khống chế, trả thù người làm chứng, bị hại, người tố giác tội phạm và người thân thích của những người này.
Trường hợp bị can, bị cáo vi phạm nghĩa vụ cam đoan quy định tại khoản này thì bị tạm giam.
...
Khi bị áp dụng biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú, bị can, bị cáo phải ký giấy cam đoan thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ. Những nghĩa vụ này chủ yếu xoay quanh việc bảo đảm có mặt đúng lúc, không gây cản trở hoạt động điều tra, không có hành vi tiếp tục phạm tội hoặc tác động xấu đến người liên quan đến vụ án. Nếu vi phạm một trong các nội dung đã cam đoan, cơ quan tiến hành tố tụng có thể thay đổi biện pháp ngăn chặn, chuyển sang tạm giam để phục vụ quá trình xử lý vụ án.
Tình huống giả định
-
Nguyễn Đức Hải bị khởi tố và cấm đi khỏi nơi cư trú
Ngày 12/10/2025, anh Nguyễn Đức Hải (phường Nam Bình, tỉnh Ninh Bình) bị khởi tố về tội “Vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ” và bị cấm đi khỏi nơi cư trú. -
Hải tự ý rời khỏi địa phương
Trong quá trình điều tra, anh Hải tự ý rời khỏi địa phương và không có mặt theo giấy triệu tập, dù đã được gửi hai lần. -
Cơ quan điều tra xác định anh Hải vi phạm
Cơ quan điều tra xác định anh Hải vi phạm cam kết, có dấu hiệu bỏ trốn. Viện kiểm sát phê chuẩn lệnh tạm giam thay thế biện pháp cũ và anh Hải bị bắt giam để phục vụ điều tra.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Cấm đi khỏi nơi cư trú là biện pháp thay thế tạm giam dành cho bị can, bị cáo có lý lịch rõ ràng và nơi ở ổn định. Trong thời gian bị áp dụng biện pháp này, người bị buộc tội phải thực hiện đầy đủ các cam kết với cơ quan tố tụng. Nếu vi phạm, cơ quan chức năng có thể hủy biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú và thay thế bằng tạm giam.
