Giám định cổ vật là hoạt động quan trọng nhằm xác định niên đại, nguồn gốc và giá trị của hiện vật có yếu tố lịch sử, văn hóa. Đây là cơ sở để phân loại, bảo tồn và giao dịch cổ vật một cách hợp pháp. Tuy nhiên, không phải cá nhân hay tổ chức nào cũng được phép tự ý hành nghề giám định cổ vật. Pháp luật hiện hành đã quy định rõ về khái niệm giám định cổ vật và điều kiện để được kinh doanh trong lĩnh vực đặc thù này.
1. Giám định cổ vật là gì?
Khoản 1 Điều 3 Nghị định 61/2016/NĐ-CP quy định cụ thể:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
Trong Nghị định này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:1. Giám định cổ vật là hoạt động do tổ chức có thẩm quyền theo quy định của pháp luật về di sản văn hóa thực hiện nhằm xác định niên đại, giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, thẩm mỹ và những vấn đề khoa học khác liên quan đến hiện vật được giám định.
...
Theo khoản 1 Điều 3 Nghị định 61/2016/NĐ-CP, giám định cổ vật là hoạt động được thực hiện bởi tổ chức có thẩm quyền theo quy định của pháp luật về di sản văn hóa, nhằm mục đích xác định niên đại, giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, thẩm mỹ và các vấn đề liên quan đến hiện vật cần giám định. Các cơ quan, tổ chức giám định sẽ thực hiện bước này để phân loại xem hiện vật có được xác định là cổ vật hay không, từ đó làm căn cứ cho các thủ tục tiếp theo như công nhận, bảo quản, giao dịch hoặc xử lý hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến di sản.
Chuyên gia giám định và tổ chức được cấp phép thường thực hiện quá trình giám định thông qua các bước phân tích chất liệu, phong cách chế tác, nguồn gốc địa lý, so sánh với tài liệu lịch sử và áp dụng các phương pháp khoa học chuyên ngành. Kết quả giám định do tổ chức chuyên môn ban hành sẽ là căn cứ quan trọng để cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác định trách nhiệm quản lý hoặc xử lý hiện vật theo quy định của pháp luật.
Tình huống giả định
Tháng 4/2025, ông Phạm Ngọc Tuấn (sinh năm 1970), cư trú tại phường Trúc Bạch, quận Ba Đình, TP. Hà Nội, trong quá trình cải tạo ngôi nhà cổ của gia đình tại phố Phan Đình Phùng, đã phát hiện một chiếc bình gốm có hoa văn men rạn và dòng chữ Hán cổ dưới đáy. Nghi ngờ đây là hiện vật có giá trị lịch sử, ông Tuấn mang chiếc bình đến Trung tâm Giám định Di sản Văn hóa Quốc gia để làm thủ tục giám định.
Tại đây, theo đúng quy định tại khoản 1 Điều 3 Nghị định 61/2016/NĐ-CP, các chuyên gia của trung tâm tiến hành phân tích chất liệu gốm, kiểu men, hoa văn trang trí, đối chiếu với tài liệu thư tịch cổ và mẫu vật lưu trữ trong kho cơ sở dữ liệu di sản. Quá trình giám định được thực hiện bởi tổ chức có thẩm quyền và chuyên gia chuyên ngành gốm sứ cổ.
Sau ba tuần, kết luận giám định xác định chiếc bình có niên đại vào cuối thế kỷ XVII, thuộc dòng gốm hoa lam thời Lê Trung Hưng, mang giá trị cao về nghệ thuật chế tác và nghiên cứu lịch sử đô thị Thăng Long. Kết quả này được cơ quan giám định ban hành bằng văn bản chính thức, chuyển cho Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội để làm căn cứ thực hiện các thủ tục tiếp theo về xác lập quyền sở hữu hợp pháp, bảo quản hiện vật và xem xét khả năng đưa vào danh mục bảo vật cấp thành phố. Trường hợp của ông Tuấn là ví dụ điển hình cho việc áp dụng đúng quy trình giám định cổ vật theo quy định pháp luật hiện hành.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Cá nhân, tổ chức có được kinh doanh giám định cổ vật không?
Điều 4 Nghị định 61/2016/NĐ-CP quy định cụ thể
Điều 4. Điều kiện kinh doanh giám định cổ vật
Cơ sở kinh doanh giám định cổ vật phải bảo đảm các điều kiện sau:1. Có kho lưu giữ, bảo quản hiện vật giám định.
2. Có trang thiết bị, phương tiện thực hiện giám định phù hợp với lĩnh vực đã đăng ký.
3. Có nguồn tài liệu về cổ vật để tham khảo, phục vụ hoạt động giám định cổ vật.
4. Có ít nhất 03 chuyên gia giám định cổ vật về các chuyên ngành theo hướng dẫn của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.
Theo Điều 4 Nghị định 61/2016/NĐ-CP, cá nhân, tổ chức có nhu cầu kinh doanh dịch vụ giám định cổ vật được phép hoạt động nếu cơ sở kinh doanh đáp ứng đủ bốn điều kiện bắt buộc. Cụ thể, cơ sở phải có kho lưu giữ và bảo quản hiện vật phục vụ quá trình giám định; có trang thiết bị, phương tiện kỹ thuật phù hợp với lĩnh vực giám định đã đăng ký; có nguồn tài liệu chuyên môn về cổ vật để tham khảo trong quá trình phân tích, đánh giá; và phải có ít nhất 03 chuyên gia giám định cổ vật thuộc các chuyên ngành phù hợp theo hướng dẫn của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.
Việc đáp ứng đầy đủ các điều kiện này là cơ sở để cơ quan quản lý xem xét cấp phép hoạt động. Nếu cá nhân hoặc tổ chức không bảo đảm các điều kiện nêu trên, thì không được phép kinh doanh dịch vụ giám định cổ vật.
Tình huống giả định
Tháng 8/2025, bà Lưu Thị Bích Lan (SN 1982) cùng hai cộng sự thành lập Công ty TNHH Giám định Di sản An Nam tại số 68 đường Lý Nam Đế, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội, với mục tiêu cung cấp dịch vụ giám định cổ vật cho bảo tàng tư nhân và nhà sưu tập. Khi nộp hồ sơ xin cấp phép, doanh nghiệp đính kèm bản thuyết minh đáp ứng bốn điều kiện theo Điều 4 Nghị định 61/2016/NĐ-CP.
Thứ nhất, công ty trình sơ đồ kho lưu giữ hiện vật rộng 120 m² ở tầng hầm, trang bị hệ thống kiểm soát nhiệt độ, độ ẩm và camera an ninh 24/7. Thứ hai, danh mục trang thiết bị chuyên dụng gồm máy quang phổ XRF, kính hiển vi điện tử, máy đo niên đại carbon phóng xạ và phần mềm phân tích hình ảnh. Thứ ba, thư viện nội bộ có hơn 3 000 đầu sách, tạp chí khoa học về khảo cổ, lịch sử mỹ thuật Đông Nam Á, cùng quyền truy cập cơ sở dữ liệu số của Viện Khảo cổ học. Cuối cùng, công ty ký hợp đồng lao động với bốn chuyên gia: TS. Nguyễn Quốc Khánh (gốm sứ), PGS. Trần Minh Lộc (kim loại quý), ThS. Đặng Thị Hảo (đồ đá, ngọc) và ThS. Phạm Đức Tùng (đồ gỗ, tượng). Hồ sơ kèm chứng chỉ chuyên ngành và thư xác nhận kinh nghiệm thực tế của từng chuyên gia.
Sau khi thẩm định thực địa và kiểm tra tài liệu, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội kết luận cơ sở đáp ứng đầy đủ điều kiện kho bảo quản, thiết bị, nguồn tài liệu và nhân sự. Ngày 22/9/2025, Giám đốc Sở ký Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ giám định cổ vật cho Công ty TNHH Giám định Di sản An Nam, chính thức cho phép doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực giám định cổ vật trên địa bàn.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Giám định cổ vật là một hoạt động chuyên môn nhằm xác định giá trị, niên đại và tình trạng pháp lý của hiện vật để phục vụ cho việc bảo vệ và quản lý di sản văn hóa. Việc giám định phải do tổ chức có thẩm quyền thực hiện theo quy định. Nếu cá nhân hoặc tổ chức muốn kinh doanh dịch vụ giám định cổ vật, họ phải đáp ứng đủ điều kiện về cơ sở vật chất, thiết bị, tài liệu chuyên môn và đội ngũ chuyên gia thì mới được cấp phép.
