Thuốc giả là vấn đề nghiêm trọng trong lĩnh vực y tế, không chỉ gây tổn hại trực tiếp đến sức khỏe con người mà còn ảnh hưởng đến lòng tin của xã hội vào hệ thống phân phối thuốc. Pháp luật Việt Nam đã có quy định cụ thể về khái niệm thuốc giả nhằm xác định rõ phạm vi xử lý đối với hành vi sản xuất và buôn bán loại hàng hóa nguy hiểm này. Đặc biệt, nếu người vi phạm buôn bán thuốc giả và thu lợi bất chính từ 1 tỷ đồng trở lên, mức hình phạt hình sự có thể bao gồm tù chung thân hoặc tử hình tùy theo mức độ vi phạm.
1. Thuốc giả là gì?
Căn cứ theo khoản 33 Điều 2 Luật Dược 2016, thuốc giả được định nghĩa như sau:
Điều 2. Giải thích từ ngữ
Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
...
33. Thuốc giả là thuốc được sản xuất thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a) Không có dược chất, dược liệu;
b) Có dược chất không đúng với dược chất ghi trên nhãn hoặc theo tiêu chuẩn đã đăng ký lưu hành hoặc ghi trong giấy phép nhập khẩu;
c) Có dược chất, dược liệu nhưng không đúng hàm lượng, nồng độ hoặc khối lượng đã đăng ký lưu hành hoặc ghi trong giấy phép nhập khẩu, trừ thuốc không đạt tiêu chuẩn chất lượng quy định tại khoản 32 Điều này trong quá trình bảo quản, lưu thông phân phối;
d) Được sản xuất, trình bày hoặc dán nhãn nhằm mạo danh nhà sản xuất, nước sản xuất hoặc nước xuất xứ.
...
Theo quy định tại Luật Dược, thuốc giả là loại thuốc có dấu hiệu gian lận về thành phần, hàm lượng, xuất xứ hoặc nhãn mác. Cụ thể, thuốc giả có thể không chứa dược chất, chứa dược chất sai với nhãn ghi, sai hàm lượng so với đăng ký lưu hành, hoặc bị làm giả về nguồn gốc, mạo danh nhà sản xuất. Những loại thuốc này không chỉ không có tác dụng điều trị mà còn có thể gây hại nghiêm trọng đến sức khỏe người sử dụng.
Tình huống giả định:
Phát hiện cơ sở đóng gói thuốc không dược chất tại khu dân cư
-
Kiểm tra bất ngờ tại một cơ sở sản xuất tự phát
Tháng 6/2025, Đội Quản lý thị trường Đồng Nai phối hợp với Công an kinh tế phát hiện một cơ sở đóng gói thuốc tại khu vực đang hoạt động không giấy phép. Cơ sở này thuê một căn nhà dân để sản xuất các loại viên nén, sau đó đóng gói nhãn mác là thuốc bổ nhập khẩu. -
Không có dược chất, nhãn mác giả mạo
Qua kiểm nghiệm mẫu, lực lượng chức năng xác định các viên thuốc hoàn toàn không chứa dược chất. Ngoài ra, vỏ hộp ghi sai hoàn toàn thông tin về công dụng, thành phần và nhà sản xuất. Chủ cơ sở khai nhận mua nguyên liệu bột rẻ tiền rồi thuê người gia công theo mẫu có sẵn, nhằm bán kiếm lời qua mạng. -
Bị xử lý theo quy định về thuốc giả
Cơ sở này bị đình chỉ hoạt động, toàn bộ sản phẩm bị thu giữ. Cơ quan chức năng kết luận đây là thuốc giả theo quy định tại khoản 33 Điều 2 Luật Dược 2016. Chủ cơ sở bị khởi tố hình sự về hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, theo quy định tại Điều 194 Bộ luật Hình sự.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Buôn bán thuốc giả thu lợi bất chính hơn 1 tỷ đồng bị xử lý hình sự ra sao?
Căn cứ theo Điều 194 Bộ luật Hình sự 2015 (được sửa đổi bởi khoản 44 Điều 1 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017):
Điều 194. Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh
1. Người nào sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 12 năm:
a) Có tổ chức;
b) Có tính chất chuyên nghiệp;
c) Tái phạm nguy hiểm;
d) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;
đ) Lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;
e) Buôn bán qua biên giới;
g) Hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật hoặc hàng hóa có cùng tính năng kỹ thuật, công dụng trị giá từ 150.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
h) Thu lợi bất chính từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
i) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%;
k) Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm:
a) Hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật hoặc hàng hóa có cùng tính năng kỹ thuật, công dụng trị giá 500.000.000 đồng trở lên;
b) Thu lợi bất chính từ 500.000.000 đồng đến dưới 2.000.000.000 đồng;
c) Làm chết người;
d) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
đ) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;
e) Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng.
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình:
a) Thu lợi bất chính 2.000.000.000 đồng trở lên;
b) Làm chết 02 người trở lên;
c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 122% trở lên;
d) Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên.
5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
6. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:
a) Pháp nhân thương mại phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 4.000.000.000 đồng;
b) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 4.000.000.000 đồng đến 9.000.000.000 đồng;
c) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều này, thì bị phạt tiền từ 9.000.000.000 đồng đến 15.000.000.000 đồng;
d) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 4 Điều này, thì bị phạt tiền từ 15.000.000.000 đồng đến 20.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 01 năm đến 03 năm;
đ) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại Điều 79 của Bộ luật này, thì bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn;
e) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng, cấm kinh doanh, hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.
Buôn bán thuốc giả là một trong những hành vi bị xử lý rất nghiêm khắc trong Bộ luật Hình sự vì gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, thậm chí tính mạng người dân. Khi người phạm tội thu lợi bất chính ở mức trên 500 triệu đồng, mức hình phạt đã thuộc khung tăng nặng, có thể lên tới 20 năm tù. Trường hợp thu lợi trên 2 tỷ đồng, pháp luật cho phép áp dụng mức án cao nhất là tù chung thân hoặc tử hình.
Ngoài án tù, người phạm tội còn có thể bị phạt tiền bổ sung từ 40 triệu đến 200 triệu đồng, cấm hành nghề hoặc tịch thu tài sản, tùy tính chất vụ án. Với pháp nhân thương mại vi phạm, mức phạt tiền có thể lên đến 20 tỷ đồng, hoặc bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn nếu gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.
Ví dụ thực tế:
Đường dây lừa đảo bán thuốc và sản phẩm chăm sóc sắc đẹp qua mạng xã hội tại Nam Định
Ảnh nguồn từ Báo Công an Đà Nẵng
-
Bắt giữ 40 đối tượng trong đường dây lừa đảo
Tháng 8/2025, Công an Thành phố Nam Định triệt phá đường dây lừa đảo bán thuốc và sản phẩm chăm sóc sắc đẹp quy mô lớn, bắt giữ 40 đối tượng. Nhóm này lập một công ty có 8 chi nhánh ở nhiều tỉnh thành, tổ chức theo cấp bậc từ quản lý chi nhánh, nhóm trưởng đến nhân viên chăm sóc khách hàng. Mỗi nhân viên được giao chỉ tiêu doanh thu lừa đảo hàng tháng, nếu không đạt sẽ bị sa thải. -
Chiêu thức giả danh bác sĩ để bán liệu trình
Các đối tượng soạn sẵn kịch bản lừa đảo chi tiết và yêu cầu nhân viên học thuộc. Khi gọi điện cho nạn nhân, chúng giả danh bác sĩ hoặc nhân viên trung tâm chăm sóc sức khỏe, giới thiệu các gói điều trị bệnh xương khớp, thận… kèm cam kết hoàn tiền 80% nếu không hiệu quả. Ngay cả khi nạn nhân muốn dừng, họ vẫn bị dụ dỗ mua thêm liệu trình hoặc đóng các khoản phí khác. -
Hàng nghìn nạn nhân và số tiền chiếm đoạt lớn
Nhóm nhắm vào phụ nữ, người bệnh nền, bệnh mãn tính – những đối tượng dễ tin vào lời hứa chữa khỏi. Có nạn nhân bị chiếm đoạt hơn 1 tỷ đồng. Chị M. (huyện Nam Trực, Nam Định) đã bỏ 90 triệu đồng mua liệu trình trị bệnh nhưng không nhận quà tặng như hứa và còn phải vay lãi cao để tiếp tục thanh toán. Trung bình mỗi tháng, nhóm thu lợi 30 tỷ đồng. Hàng chục thùng thuốc và thực phẩm chức năng bị thu giữ đều không có tác dụng chữa bệnh, thành phần đang được giám định.
Nguồn: Báo Công an Đà Nẵng
3. Kết luận
Thuốc giả là loại thuốc bị làm giả về thành phần, hàm lượng hoặc nguồn gốc, gây nguy hiểm cho sức khỏe cộng đồng. Pháp luật Việt Nam quy định rõ ràng về tội danh liên quan đến sản xuất, buôn bán thuốc giả với mức hình phạt rất nghiêm khắc. Trường hợp buôn bán thuốc giả và thu lợi bất chính từ 1 tỷ đồng trở lên, người vi phạm có thể bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm, hoặc lên tới tù chung thân, tử hình nếu vượt quá 2 tỷ đồng.
