Hình phạt tử hình là mức hình phạt nghiêm khắc nhất trong hệ thống hình phạt của pháp luật hình sự Việt Nam. Tuy nhiên, trong tiến trình hoàn thiện chính sách hình sự theo hướng nhân đạo và phù hợp với thông lệ quốc tế, Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự năm 2015, trong đó chính thức bỏ hình phạt tử hình đối với một số tội danh nhất định.
1. Bộ luật Hình sự 2025 bỏ hình phạt tử hình với những tội nào?
Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự 2015 được Quốc hội thông qua ngày 25/6/2025, có hiệu lực từ ngày 01/7/2025.
Trong lần sửa đổi Bộ luật Hình sự năm 2025, Quốc hội đã quyết định loại bỏ hình phạt tử hình đối với một số tội danh nhằm thu hẹp phạm vi áp dụng hình phạt tử hình, thể hiện quan điểm nhân đạo trong chính sách hình sự và phù hợp với xu hướng pháp luật hiện đại. Việc sửa đổi thể hiện sự cân bằng giữa yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm và tinh thần nhân đạo trong chính sách hình sự hiện đại.
Cụ thể, hình phạt tử hình bị loại bỏ đối với các tội gồm:
(1) Tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân;
(2) Tội phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam;
(3) Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh;
(4) Tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược;
(5) Tội gián điệp;
(6) Tội vận chuyển trái phép chất ma túy;
(7) Tội tham ô tài sản;
(8) Tội nhận hối lộ.
Những tội danh này từ nay sẽ áp dụng mức hình phạt cao nhất là tù chung thân, không còn án tử hình như trước đây.
Đặc biệt, với hai tội danh là tham ô tài sản và nhận hối lộ, luật sửa đổi cũng kèm theo điều kiện nghiêm ngặt về việc giảm nhẹ hình phạt. Người bị kết án tù chung thân về các tội này chỉ được xét giảm án nếu đã tự nguyện nộp lại ít nhất 75% tài sản tham ô hoặc nhận hối lộ, đồng thời có thái độ hợp tác tích cực trong quá trình điều tra hoặc lập công lớn.
Tình huống giả định
Người bị kết án tử hình vì tham ô được áp dụng hình phạt tù chung thân sau khi luật mới có hiệu lực
Nguyễn Văn Tùng, nguyên Giám đốc Công ty Cổ phần Cấp thoát nước Hà Nội, bị Tòa án tuyên án tử hình vào năm 2024 vì phạm tội tham ô tài sản với số tiền chiếm đoạt hơn 20 tỷ đồng từ nguồn vốn đầu tư xây dựng nhà máy xử lý nước thải. Trong quá trình điều tra, ông Tùng đã không hợp tác và chỉ khắc phục một phần nhỏ hậu quả nên không được hưởng tình tiết giảm nhẹ. Bản án tử hình có hiệu lực sau khi bị bác kháng cáo vào cuối năm 2024.
Tuy nhiên, đến ngày 01/7/2025, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự có hiệu lực, chính thức bãi bỏ hình phạt tử hình đối với tội tham ô tài sản. Theo quy định mới, ông Tùng được chuyển sang thi hành án tù chung thân không xét giảm án. Sau đó, trong trại giam, ông đã tự nguyện nộp lại 16 tỷ đồng – tương đương hơn 75% tài sản phạm tội, đồng thời cung cấp thông tin giúp cơ quan điều tra làm rõ một vụ án kinh tế khác liên quan đến lãnh đạo cũ của công ty. Căn cứ các tình tiết này, ông Tùng có thể được xem xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù chung thân theo luật mới.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Người phạm tội sẽ bị áp dụng những hình phạt nào theo luật hiện hành?
Điều 32 Bộ luật Hình sự 2015 quy định:
Điều 32. Các hình phạt đối với người phạm tội
1. Hình phạt chính bao gồm:
a) Cảnh cáo;
b) Phạt tiền;
c) Cải tạo không giam giữ;
d) Trục xuất;
đ) Tù có thời hạn;
e) Tù chung thân;
g) Tử hình.
2. Hình phạt bổ sung bao gồm:
a) Cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định;
b) Cấm cư trú;
c) Quản chế;
d) Tước một số quyền công dân;
đ) Tịch thu tài sản;
e) Phạt tiền, khi không áp dụng là hình phạt chính;
g) Trục xuất, khi không áp dụng là hình phạt chính.
3. Đối với mỗi tội phạm, người phạm tội chỉ bị áp dụng một hình phạt chính và có thể bị áp dụng một hoặc một số hình phạt bổ sung.
Bộ luật Hình sự hiện hành chia hệ thống hình phạt thành hai nhóm gồm hình phạt chính và hình phạt bổ sung. Hình phạt chính là hình thức bắt buộc phải áp dụng đối với mọi người phạm tội, tùy vào mức độ vi phạm. Trong khi đó, hình phạt bổ sung có thể áp dụng thêm, nhằm tăng tính răn đe hoặc hạn chế quyền nhất định của người phạm tội sau khi chấp hành hình phạt chính.
Các hình phạt chính hiện nay bao gồm cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ, trục xuất, tù có thời hạn, tù chung thân và tử hình. Mỗi bản án chỉ áp dụng một hình phạt chính duy nhất. Ngoài ra, tòa án có thể quyết định thêm hình phạt bổ sung như cấm đảm nhiệm chức vụ, hành nghề, cấm cư trú, quản chế, tước quyền công dân, tịch thu tài sản, hoặc phạt tiền nếu chưa áp dụng là hình phạt chính.
Việc lựa chọn loại hình phạt phụ thuộc vào hành vi phạm tội cụ thể, mức độ thiệt hại, thái độ khai báo và các tình tiết tăng nặng hoặc giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Những hình phạt có tính chất đặc biệt nghiêm khắc như tù chung thân hoặc tử hình chỉ áp dụng trong các trường hợp phạm tội đặc biệt nghiêm trọng và thường được cân nhắc rất kỹ trước khi tuyên án.
Ví dụ thực tế:
Công ty FAO bị tước quyền hoạt động 9 tháng và phạt tiền vì vượt quá phạm vi kiểm nghiệm
Công ty Cổ phần Chứng nhận và Kiểm nghiệm FAO (trụ sở tại TP. Cần Thơ) đã bị Cục An toàn thực phẩm - Bộ Y tế xử phạt hành chính do thực hiện hoạt động đánh giá sự phù hợp ngoài phạm vi được chỉ định. Vi phạm được phát hiện qua biên bản lập ngày 08/5/2025 và biên bản xác minh ngày 18/6/2025. Mức phạt chính là 75 triệu đồng. Ngoài ra, công ty bị tước quyền sử dụng quyết định chỉ định tổ chức đánh giá sự phù hợp trong thời gian 9 tháng, cụ thể là Quyết định số 72/QĐ-ATTP ngày 21/3/2024 sẽ không còn hiệu lực kể từ thời điểm xử phạt.
Bên cạnh hình phạt chính và bổ sung, công ty còn phải thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả, gồm thu hồi toàn bộ kết quả thử nghiệm đã cấp trái phép, trong đó có 280 báo cáo gửi cho Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Đồng thời, công ty phải nộp lại 70,5 triệu đồng tiền thu lợi bất hợp pháp và tự chịu mọi chi phí thi hành. Quyết định xử phạt đã được giao cho Giám đốc công ty bà Trần Như Ý, và công ty có quyền khiếu nại hoặc khởi kiện hành chính theo luật định.
Nguồn: Tạp chí điện tử Thương hiệu và Công luận
3. Kết luận
Từ ngày 01/7/2025, Bộ luật Hình sự chính thức bỏ hình phạt tử hình đối với 08 tội danh, thể hiện bước tiến trong chính sách hình sự theo hướng nhân đạo và phù hợp với thông lệ quốc tế. Người phạm các tội này sẽ bị áp dụng hình phạt tù chung thân không xét giảm án. Đặc biệt, với các tội liên quan đến tham nhũng như tham ô, nhận hối lộ, luật mới đưa ra điều kiện chặt chẽ để được xem xét giảm án, nhằm tăng hiệu quả thu hồi tài sản và hạn chế tái phạm.
