Trong hoạt động tố tụng hình sự, các cơ quan tiến hành tố tụng có thể áp dụng những biện pháp cưỡng chế nhằm đảm bảo cho việc điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án được diễn ra đúng pháp luật. Các biện pháp này không chỉ để buộc người bị buộc tội hợp tác với cơ quan điều tra mà còn giúp ngăn chặn nguy cơ tẩu tán tài sản, trốn tránh pháp luật hoặc làm sai lệch chứng cứ.
Biện pháp cưỡng chế trong tố tụng hình sự gồm những gì?
Điều 126 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 126. Các biện pháp cưỡng chế
Để bảo đảm hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án, trong phạm vi thẩm quyền của mình, cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có thể áp dụng biện pháp áp giải, dẫn giải, kê biên tài sản, phong tỏa tài khoản.
Cơ quan tiến hành tố tụng có thể áp dụng bốn biện pháp cưỡng chế quan trọng:
Áp giải: buộc người bị buộc tội có mặt theo yêu cầu, thường dùng khi họ cố tình không chấp hành giấy triệu tập.
Dẫn giải: đưa người bị giữ, bị bắt từ nơi này đến nơi khác theo yêu cầu của tố tụng.
Kê biên tài sản: phong tỏa tài sản vật chất nhằm ngăn chặn việc tẩu tán tài sản có liên quan đến vụ án hoặc đảm bảo nghĩa vụ bồi thường.
Phong tỏa tài khoản: ngăn chặn giao dịch ngân hàng để đảm bảo phục vụ công tác điều tra và thi hành án sau này.
Các biện pháp này được áp dụng theo trình tự tố tụng rõ ràng và phải do người có thẩm quyền quyết định để đảm bảo tính hợp pháp, tránh xâm phạm quyền con người một cách tùy tiện.
Tình huống giả định
-
Ông Trần Quang Hiển bị khởi tố về hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản
Ngày 4/9/2025, Ông Trần Quang Hiển (cư trú tại phường Tân Phong, tỉnh Đồng Nai) bị khởi tố về hành vi “lừa đảo chiếm đoạt tài sản” với số tiền lên tới hàng trăm triệu đồng. -
Sau khi bị khởi tố
Cơ quan Cảnh sát điều tra phát hiện ông Hiển có dấu hiệu tẩu tán tài sản qua việc chuyển tiền vào nhiều tài khoản khác. Do đó, quyết định phong tỏa các tài khoản ngân hàng đứng tên ông tại hai ngân hàng lớn được ban hành. -
Cùng thời điểm đó
Cơ quan tố tụng cũng ra quyết định kê biên một xe ô tô và một căn nhà của ông Hiển nhằm đảm bảo thi hành án sau này. Các biện pháp cưỡng chế được áp dụng theo đúng quy trình pháp lý và phù hợp với Điều 126 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Thẩm phán có quyền áp dụng biện pháp cưỡng chế không?
Khoản 2 Điều 45 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 45. Nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Thẩm phán
...
2. Thẩm phán chủ tọa phiên tòa có những nhiệm vụ, quyền hạn quy định tại khoản 1 Điều này và những nhiệm vụ, quyền hạn:
a) Quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế, trừ biện pháp tạm giam;
...
Thẩm phán có quyền ra quyết định áp dụng hoặc thay đổi, hủy bỏ các biện pháp cưỡng chế như: áp giải, dẫn giải, kê biên tài sản, phong tỏa tài khoản. Tuy nhiên, biện pháp tạm giam là ngoại lệ, không thuộc thẩm quyền của thẩm phán khi xét xử mà thuộc thẩm quyền của các cơ quan khác như Viện kiểm sát hoặc Cơ quan điều tra.
Tình huống giả định
-
Bị cáo Trần Minh Phú nhiều lần vắng mặt không lý do
Trong quá trình xét xử một vụ án lừa đảo tại Tòa án nhân dân tỉnh Hà Tĩnh, bị cáo Trần Minh Phú nhiều lần vắng mặt không lý do, mặc dù đã được triệu tập hợp lệ. -
Tại phiên tòa hôm đó
Căn cứ vào diễn biến và đề nghị của đại diện Viện kiểm sát, thẩm phán chủ tọa quyết định áp dụng biện pháp áp giải để buộc bị cáo Phú có mặt tại phiên xử tiếp theo. -
Quyết định phong tỏa tài khoản ngân hàng và kê biên một số tài sản
Do phát hiện bị cáo có dấu hiệu tẩu tán tài sản, thẩm phán cũng ra quyết định phong tỏa tài khoản ngân hàng và kê biên một số tài sản có liên quan. Việc áp dụng các biện pháp cưỡng chế được thực hiện theo khoản 2 Điều 45 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Biện pháp cưỡng chế trong tố tụng hình sự bao gồm: áp giải, dẫn giải, kê biên tài sản và phong tỏa tài khoản. Thẩm phán có quyền áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ những biện pháp này để đảm bảo quá trình xét xử, trừ biện pháp tạm giam là ngoại lệ không thuộc thẩm quyền thẩm phán.
