Trong quá trình tố tụng hình sự, bị can là người đã bị khởi tố và có vị trí pháp lý đặc biệt trong vụ án. Pháp luật quy định rõ các quyền để bảo vệ lợi ích hợp pháp cho bị can, đồng thời cũng đặt ra các nghĩa vụ nhằm đảm bảo sự phối hợp trong quá trình điều tra, truy tố và xét xử.
Bị can trong tố tụng hình sự có những quyền gì?
Khoản 2 Điều 60 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 60. Bị can
...
2. Bị can có quyền:
a) Được biết lý do mình bị khởi tố;
b) Được thông báo, giải thích về quyền và nghĩa vụ quy định tại Điều này;
c) Nhận các quyết định tố tụng liên quan;
d) Trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không buộc phải khai nhận mình có tội;
đ) Đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật, yêu cầu;
e) Trình bày ý kiến về chứng cứ và yêu cầu kiểm tra, đánh giá;
g) Đề nghị giám định, định giá, thay đổi người tiến hành tố tụng;
h) Tự bào chữa, nhờ người bào chữa;
i) Đọc, ghi chép bản sao tài liệu liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội hoặc bào chữa;
k) Khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng....
Những quyền này đảm bảo bị can có điều kiện bảo vệ mình một cách hợp pháp, tránh nguy cơ bị xử oan hoặc vi phạm quyền con người trong quá trình tố tụng. Việc bị can có quyền đưa ra chứng cứ, ý kiến và được nhờ người bào chữa cũng là nguyên tắc bắt buộc của một hệ thống tố tụng hiện đại, dân chủ. Đặc biệt, quyền không buộc phải nhận tội là một trong những nguyên tắc cốt lõi thể hiện tinh thần “suy đoán vô tội” được pháp luật ghi nhận.
Tình huống giả định
-
Chủ thể bị khởi tố
Anh Nguyễn Văn Thành bị khởi tố vì hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản. -
Quyền được giải thích khi khởi tố
Ngay khi nhận quyết định khởi tố, anh Thành được cán bộ điều tra thông báo và giải thích về các quyền của bị can: Quyền trình bày lời khai, Quyền từ chối khai báo điều gây bất lợi cho mình, Quyền có luật sư bào chữa. -
Hành vi thực hiện trong quá trình điều tra
Anh Thành chủ động cung cấp chứng cứ để chứng minh mình vô tội.
Đồng thời, anh đề nghị thay đổi Điều tra viên vì người này có quan hệ thân thiết với bị hại. -
Căn cứ pháp lý
Các quyền và hành động của anh Thành là phù hợp với quy định tại Điều 60 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Bị can có những nghĩa vụ nào theo quy định pháp luật?
Khoản 3 Điều 60 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 60. Bị can
...
3. Bị can có nghĩa vụ:a) Có mặt theo giấy triệu tập của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Trường hợp vắng mặt không vì lý do bất khả kháng hoặc không do trở ngại khách quan thì có thể bị áp giải, nếu bỏ trốn thì bị truy nã;
b) Chấp hành quyết định, yêu cầu của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng....
Trong quá trình tố tụng hình sự, bị can bắt buộc phải có mặt khi được triệu tập và phải tuân thủ các yêu cầu, quyết định của cơ quan điều tra, viện kiểm sát hoặc tòa án. Nếu cố tình không chấp hành, cơ quan tiến hành tố tụng có quyền áp dụng các biện pháp cưỡng chế như áp giải hoặc truy nã. Việc thực hiện đầy đủ nghĩa vụ không chỉ là trách nhiệm pháp lý của bị can mà còn thể hiện sự hợp tác cần thiết để quá trình tố tụng được diễn ra minh bạch, đúng pháp luật.
Tình huống giả định
- Bà Lê Thị Xuân bị khởi tố về hành vi trốn thuế trong hoạt động kinh doanh cá thể.
- Hành vi không chấp hành giấy triệu tập
Cơ quan Cảnh sát điều tra quận Bình Thạnh đã gửi nhiều giấy triệu tập yêu cầu bà Xuân đến làm việc.
Bà Xuân không đến, viện lý do sức khỏe nhưng không xuất trình được giấy tờ y tế chứng minh. - Biện pháp xử lý
Do không có lý do bất khả kháng, bà Xuân bị áp dụng biện pháp áp giải theo quy định. - Căn cứ pháp lý áp dụng
Trường hợp này phù hợp với khoản 3 Điều 60 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
Bị can không chấp hành giấy triệu tập và không có lý do chính đáng sẽ bị áp giải.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Bị can là người đã bị khởi tố và được pháp luật bảo đảm nhiều quyền quan trọng để tự bào chữa, yêu cầu bảo vệ quyền lợi và tham gia tích cực trong quá trình tố tụng. Đồng thời, bị can cũng có nghĩa vụ hợp tác với cơ quan tiến hành tố tụng bằng cách có mặt khi được triệu tập và chấp hành nghiêm túc các quyết định, yêu cầu tố tụng theo đúng quy định.
