Trong tố tụng hình sự, việc bắt bị can, bị cáo để tạm giam là một biện pháp cưỡng chế nghiêm ngặt, chỉ được thực hiện khi có căn cứ rõ ràng và đúng trình tự pháp luật. Pháp luật đặt ra giới hạn cụ thể về thời gian bắt người nhằm bảo vệ quyền con người, đặc biệt là quyền được an toàn về thân thể và đời sống cá nhân. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt, quy định về thời gian có thể được linh hoạt áp dụng nhằm bảo đảm hiệu quả điều tra và phòng ngừa tội phạm.
Có được bắt bị can, bị cáo để tạm giam vào ban đêm không?
Khoản 3 Điều 113 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 113. Bắt bị can, bị cáo để tạm giam
...
3. Không được bắt người vào ban đêm, trừ trường hợp phạm tội quả tang hoặc bắt người đang bị truy nã.
...
Pháp luật nghiêm cấm việc thi hành lệnh bắt bị can, bị cáo để tạm giam vào ban đêm – tức là khoảng thời gian từ 22 giờ hôm trước đến 6 giờ sáng hôm sau. Quy định này nhằm đảm bảo yếu tố nhân đạo, tránh làm xáo trộn sinh hoạt cá nhân và hạn chế nguy cơ xâm phạm quyền con người.
Tuy nhiên, có hai ngoại lệ được cho phép: (1) khi người đó đang thực hiện hành vi phạm tội quả tang và (2) khi người đó là đối tượng đang bị truy nã. Trong hai trường hợp này, việc bắt người vào ban đêm là cần thiết và hợp pháp, nhằm ngăn chặn kịp thời hành vi nguy hiểm hoặc bắt giữ kịp thời người có lệnh truy nã để phục vụ điều tra, truy tố, xét xử.
Tình huống giả định
-
Công an phát hiện tội phạm truy nã
Khoảng 23h00 ngày 03/9/2025, tại khu vực chợ đêm phường Cốc Lếu (tỉnh Lào Cai), Công an phát hiện bị can Vũ Văn Toản, người đang bị khởi tố về tội "Cướp giật tài sản". -
Tạm hoãn bắt giam vì trời tối
Lực lượng chức năng có lệnh bắt tạm giam nhưng tạm hoãn thi hành vì trời đã tối. Tuy nhiên, ngay lúc đó, Toản bị phát hiện đang tìm cách trốn khỏi nơi cư trú và mang theo hung khí. -
Tội phạm bị bắt giữ trong đêm
Công an lập tức khống chế, bắt giữ theo diện phạm tội quả tang và tiến hành các thủ tục tạm giam ngay trong đêm.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Ai có quyền ra lệnh bắt bị can, bị cáo để tạm giam?
Khoản 1 Điều 113 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 113. Bắt bị can, bị cáo để tạm giam
1. Những người sau đây có quyền ra lệnh, quyết định bắt bị can, bị cáo để tạm giam:
a) Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra các cấp. Trường hợp này, lệnh bắt phải được Viện kiểm sát cùng cấp phê chuẩn trước khi thi hành;
b) Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân và Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát quân sự các cấp;
c) Chánh án, Phó Chánh án Tòa án nhân dân và Chánh án, Phó Chánh án Tòa án quân sự các cấp; Hội đồng xét xử.
...
Quyền ra lệnh bắt bị can, bị cáo để tạm giam không chỉ thuộc về cơ quan điều tra mà còn được mở rộng cho các chức danh thuộc viện kiểm sát và tòa án. Ở giai đoạn điều tra, thủ trưởng cơ quan điều tra có thể ra lệnh bắt nhưng phải được viện kiểm sát cùng cấp phê chuẩn. Khi vụ án đã chuyển sang giai đoạn truy tố hoặc xét xử, thẩm quyền này sẽ thuộc về viện kiểm sát hoặc tòa án có liên quan. Việc phân định rõ thẩm quyền này giúp đảm bảo kiểm soát quyền lực tư pháp, tránh việc lạm dụng các biện pháp tước quyền tự do thân thể công dân.
Tình huống giả định
-
Khởi tố giám đốc công ty bất động sản
Tháng 10/2025, Trần Quốc Lập, Giám đốc một công ty bất động sản tại phường Vĩnh Hòa (tỉnh Khánh Hòa) bị khởi tố vì hành vi “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” hơn 15 tỷ đồng. -
Phát hiện bị can có dấu hiệu bỏ trốn
Cơ quan điều tra phát hiện bị can có dấu hiệu bỏ trốn, nên lập lệnh bắt tạm giam và gửi Viện kiểm sát tỉnh để xin phê chuẩn theo quy định. -
Công an tiến hành bắt giữ
Sau khi Viện kiểm sát phê chuẩn, lực lượng công an mới tiến hành bắt giữ và thực hiện tạm giam theo đúng trình tự pháp luật.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Pháp luật hiện hành quy định nghiêm ngặt về thời điểm và thẩm quyền bắt bị can, bị cáo để tạm giam nhằm bảo vệ quyền con người và hạn chế lạm quyền trong tố tụng hình sự. Việc bắt người vào ban đêm là không được phép, trừ hai trường hợp ngoại lệ là phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã. Đồng thời, chỉ những người có thẩm quyền như thủ trưởng cơ quan điều tra, viện trưởng viện kiểm sát, chánh án tòa án và hội đồng xét xử mới được quyền ra lệnh bắt bị can, bị cáo để tạm giam.
