Trong hoạt động quản lý hải quan, việc đánh giá và kiểm soát rủi ro đóng vai trò quan trọng để nâng cao hiệu quả giám sát, kiểm tra. Ban Quản lý rủi ro được tổ chức trực thuộc Cục Hải quan nhằm thực hiện chức năng tham mưu, hỗ trợ điều hành các hoạt động liên quan đến quản lý rủi ro và tuân thủ. Đơn vị này còn đảm nhiệm hàng loạt nhiệm vụ và quyền hạn cụ thể để triển khai các nghiệp vụ kiểm soát trong lĩnh vực hải quan.
1. Ban Quản lý rủi ro thuộc Cục Hải quan có chức năng gì?
Điều 1 Quyết định 04/QĐ-CHQ năm 2025 quy định:
Quyết định 04/QĐ-CHQ
Điều 1. Vị trí và chức năng
Ban Quản lý rủi ro là đơn vị thuộc Cục Hải quan, có chức năng tham mưu, giúp Cục trưởng Cục Hải quan tổ chức thực hiện, chỉ đạo, theo dõi, hướng dẫn, kiểm tra đối với đơn vị Hải quan các cấp trong việc thực hiện, áp dụng quản lý rủi ro và quản lý tuân thủ trong quản lý hải quan; thu thập, xử lý thông tin hải quan, thông tin nghiệp vụ hải quan; xây dựng, áp dụng tiêu chí, quản lý phân luồng quyết định kiểm tra hải quan, giám sát hải quan, phúc tập hồ sơ hải quan, kiểm tra sau thông quan và các hoạt động nghiệp vụ khác.
Ban Quản lý rủi ro là bộ phận chuyên môn trực thuộc Cục Hải quan, đóng vai trò chủ đạo trong việc xây dựng và điều phối các hoạt động liên quan đến quản lý rủi ro trong toàn hệ thống hải quan. Chức năng chính của đơn vị này là tham mưu cho Cục trưởng về công tác chỉ đạo, hướng dẫn và kiểm tra các đơn vị hải quan trong việc triển khai các biện pháp phòng ngừa, phân loại và kiểm soát rủi ro.
Ban còn có trách nhiệm thu thập và xử lý thông tin liên quan đến hoạt động nghiệp vụ, từ đó phục vụ việc xây dựng bộ tiêu chí đánh giá mức độ rủi ro, giúp xác định trọng điểm trong kiểm tra, giám sát hàng hóa xuất nhập khẩu, phúc tập hồ sơ, kiểm tra sau thông quan,...
Chức năng này không chỉ giúp hệ thống hải quan hoạt động hiệu quả hơn, mà còn giảm thiểu lãng phí nguồn lực, rút ngắn thời gian thông quan, đồng thời vẫn đảm bảo kiểm soát chặt chẽ các hành vi gian lận thương mại, trốn thuế và vi phạm pháp luật khác trong lĩnh vực xuất nhập khẩu.
Tình huống giả định:
Ban Quản lý rủi ro đề xuất kiểm tra chuyên sâu một lô hàng nhập khẩu có dấu hiệu bất thường
Tháng 4/2025, Ban Quản lý rủi ro của Cục Hải quan TP.HCM tiếp nhận và phân tích thông tin từ hệ thống dữ liệu nghiệp vụ cho thấy một doanh nghiệp nhập khẩu liên tục các lô hàng điện tử từ một nhà cung cấp nước ngoài mới, với giá khai báo thấp bất thường so với mặt bằng chung.
Ngay lập tức, Ban đã lập hồ sơ rủi ro, trình Cục trưởng đề xuất chỉ đạo kiểm tra thực tế lô hàng mới nhất của doanh nghiệp này. Sau khi được phê duyệt, đơn vị nghiệp vụ đã tiến hành kiểm tra và phát hiện lô hàng có khai sai mã số hàng hóa để hưởng thuế suất thấp hơn quy định.
Nhờ chức năng tham mưu và phân tích của Ban Quản lý rủi ro, Cục Hải quan đã kịp thời ngăn chặn hành vi gian lận thuế, đảm bảo công tác kiểm soát hiệu quả mà vẫn không làm ảnh hưởng đến hoạt động xuất nhập khẩu bình thường của các doanh nghiệp tuân thủ đúng quy định.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Ban Quản lý rủi ro có những nhiệm vụ và quyền hạn nào?
Điều 2 Quyết định 04/QĐ-CHQ năm 2025 quy định:
Quyết định 04/QĐ-CHQ
Điều 2. Nhiệm vụ và quyền hạn
1. Trình Cục trưởng Cục Hải quan để trình Bộ trưởng Bộ Tài chính:
a) Ban hành văn bản pháp luật, văn bản quy định, hướng dẫn nghiệp vụ, đề án, chiến lược, kế hoạch dài hạn, trung hạn, hàng năm về thu thập, xử lý thông tin hải quan, thông tin nghiệp vụ hải quan, quản lý rủi ro và quản lý tuân thủ trong quản lý hải quan;
b) Đề xuất, kiến nghị cấp có thẩm quyền xem xét sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật, các văn bản quy định khác liên quan đến lĩnh vực được phân công quản lý;
c) Ban hành Bộ tiêu chí quản lý rủi ro trong hoạt động nghiệp vụ hải quan.
2. Trình Cục trưởng Cục Hải quan ban hành:
a) Các văn bản quy định, quy chế, quy trình, hướng dẫn về thu thập, xử lý thông tin hải quan, thông tin nghiệp vụ hải quan; quản lý rủi ro và quản lý tuân thủ trong quản lý hải quan;
b) Tiêu chí quản lý rủi ro theo phân cấp của Bộ Tài chính và Bộ chỉ số tiêu chí quản lý rủi ro trong hoạt động nghiệp vụ hải quan;
c) Các chương trình, kế hoạch, chuyên đề về thu thập, xử lý thông tin hải quan, thông tin nghiệp vụ hải quan; kế hoạch kiểm soát rủi ro; chuyên đề kiểm soát rủi ro; thực hiện, áp dụng quản lý rủi ro và quản lý tuân thủ trong quản lý hải quan.
3. Xây dựng, quản lý, ứng dụng các hệ thống thông tin hải quan, hệ thống thông tin nghiệp vụ hải quan; nghiên cứu, phát triển, ứng dụng các biện pháp, kỹ thuật nghiệp vụ quản lý rủi ro và chế độ, chính sách quản lý tuân thủ trong quản lý hải quan.
4. Tổ chức thực hiện
a) Thu thập, xử lý thông tin hải quan, thông tin nghiệp vụ hải quan; thực hiện các biện pháp, kỹ thuật nghiệp vụ quản lý rủi ro; phân tích, đánh giá rủi ro, xác định trọng điểm trong quản lý hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh;
b) Chỉ đạo, hướng dẫn, theo dõi, kiểm tra, giám sát, đánh giá việc thực hiện thu thập, xử lý thông tin hải quan, thông tin nghiệp vụ hải quan; việc thực hiện, áp dụng quản lý rủi ro và quản lý tuân thủ trong quản lý hải quan; thực hiện các biện pháp, kỹ thuật nghiệp vụ quản lý rủi ro tại đơn vị Hải quan các cấp;
c) Xây dựng, áp dụng tiêu chí quản lý rủi ro, chỉ số tiêu chí quản lý rủi ro, quản lý phân luồng quyết định hải quan, giám sát hải quan, phúc tập hồ sơ hải quan, kiểm tra sau thông quan và các hoạt động nghiệp vụ khác;
d) Xây dựng, quản lý, điều phối kế hoạch kiểm soát rủi ro, chuyên đề kiểm soát rủi ro, hồ sơ rủi ro, danh mục hàng hóa rủi ro trong hoạt động nghiệp vụ hải quan;
đ) Quản lý hồ sơ, đánh giá tuân thủ, đánh giá, phân loại mức độ rủi ro; đề xuất áp dụng các chế độ, chính sách quản lý tuân thủ và áp dụng các biện pháp kiểm tra hải quan, giám sát hải quan, phúc tập hồ sơ hải quan, kiểm tra sau thông quan và các hoạt động nghiệp vụ khác theo mức độ tuân thủ, mức độ rủi ro đối với người khai hải quan, doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân hoạt động xuất nhập khẩu, xuất nhập cảnh;
e) Tuyên truyền, phổ biến các văn bản pháp luật, các quy định, quy chế và quy trình nghiệp vụ trong lĩnh vực được phân công quản lý.
5. Phối hợp với các cơ quan, đơn vị chức năng trong việc trao đổi, cung cấp thông tin; thực hiện, áp dụng quản lý rủi ro, quản lý tuân thủ trong quản lý hải quan.
6. Quản lý công chức, tài sản được giao theo quy định của pháp luật và phân cấp quản lý của Bộ trưởng Bộ Tài chính.
7. Thực hiện các nhiệm vụ khác theo phân công của Cục trưởng Cục Hải quan và theo quy định của pháp luật.
Chức năng của Ban Quản lý rủi ro không chỉ dừng lại ở tham mưu chiến lược mà còn trải dài trên nhiều nhóm nhiệm vụ cụ thể. Một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Ban là xây dựng và cập nhật bộ tiêu chí rủi ro trong hoạt động hải quan - đây là cơ sở để xác định các lô hàng, doanh nghiệp hay tình huống có khả năng vi phạm pháp luật cao, từ đó lựa chọn phương thức kiểm tra phù hợp như kiểm tra hồ sơ, kiểm tra thực tế hay giám sát chặt.
Ban còn chịu trách nhiệm thu thập, xử lý thông tin hải quan và nghiệp vụ từ nhiều nguồn, bao gồm cả dữ liệu quốc tế, nội dung báo cáo từ đơn vị cấp dưới và thông tin từ cơ quan phối hợp như công an, quản lý thị trường. Những dữ liệu này giúp Ban đánh giá mức độ tuân thủ của từng đối tượng xuất nhập khẩu, từ đó xây dựng danh mục trọng điểm và quản lý phân luồng kiểm tra.
Ngoài ra, Ban còn được quyền tổ chức, điều phối và giám sát việc thực hiện các kế hoạch kiểm soát rủi ro, bao gồm cả kiểm tra sau thông quan, phúc tập hồ sơ và kiểm soát chuyên đề. Ban cũng có quyền đề xuất sửa đổi các quy định pháp luật liên quan đến lĩnh vực rủi ro hải quan, phối hợp với các đơn vị chức năng để hoàn thiện cơ chế pháp lý và nâng cao hiệu quả giám sát.
Cuối cùng, Ban chịu trách nhiệm về công tác tuyên truyền, hướng dẫn nghiệp vụ, đồng thời quản lý công chức và tài sản được giao theo quy định. Tất cả những quyền hạn này cho thấy vai trò trung tâm của Ban trong việc nâng cao hiệu lực và hiệu quả của hệ thống quản lý hải quan hiện đại.
Tình huống giả định:
Ban Quản lý rủi ro chủ trì kiểm tra sau thông quan đối với doanh nghiệp có dấu hiệu trốn thuế
Tháng 3/2025, Ban Quản lý rủi ro phát hiện Công ty TNHH Xuất nhập khẩu Minh Long có dấu hiệu kê khai không nhất quán về mã số và trị giá hải quan trong nhiều lô hàng nhập khẩu từ Hàn Quốc. Sau khi tổng hợp thông tin từ các đơn vị cấp dưới và phân tích lịch sử khai báo, Ban đề xuất lên Cục trưởng kế hoạch kiểm tra sau thông quan tại trụ sở doanh nghiệp.
Được phê duyệt, đoàn kiểm tra do Ban chủ trì đã tiến hành rà soát toàn bộ hồ sơ, chứng từ liên quan và phát hiện doanh nghiệp này cố ý ghi sai mã HS để giảm mức thuế nhập khẩu, đồng thời khai thấp trị giá giao dịch để gian lận thuế GTGT. Tổng số tiền thuế bị truy thu và xử phạt lên tới gần 3 tỷ đồng.
Kết quả kiểm tra được báo cáo về Tổng cục Hải quan như một trường hợp điển hình cho việc áp dụng hiệu quả tiêu chí quản lý rủi ro, từ khâu thu thập thông tin đến triển khai biện pháp kiểm soát và xử lý vi phạm.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Kết luận
Ban Quản lý rủi ro là đơn vị chuyên môn quan trọng trực thuộc Cục Hải quan, đảm nhận chức năng tham mưu và triển khai hoạt động quản lý rủi ro trong lĩnh vực hải quan. Bên cạnh chức năng hỗ trợ điều hành, Ban còn có quyền thu thập thông tin, xây dựng tiêu chí rủi ro, điều phối kiểm tra, và đề xuất sửa đổi chính sách.
