Bán hàng đa cấp là một phương thức kinh doanh nhạy cảm, dễ gây tranh cãi và thường bị xã hội nhìn nhận tiêu cực do nhiều vụ lừa đảo, trục lợi. Chính vì vậy, pháp luật Việt Nam đặt ra những quy định hết sức chặt chẽ, yêu cầu các tổ chức muốn hoạt động trong lĩnh vực này bắt buộc phải đăng ký theo trình tự, thủ tục pháp lý. Việc không tuân thủ có thể dẫn đến những chế tài xử phạt nặng nề, với mức tiền phạt từ vài triệu đồng đến hàng trăm triệu đồng, tùy theo mức độ vi phạm.
1. Có bắt buộc phải đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp không?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 6 Nghị định 40/2018/NĐ-CP như sau:
Điều 6. Đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp
Hoạt động bán hàng đa cấp phải được đăng ký theo quy định của Nghị định này.
Hoạt động bán hàng đa cấp xuất phát từ mô hình phân phối hàng hóa dựa trên mạng lưới người tham gia, mỗi người vừa là khách hàng vừa là người bán hàng. Tuy nhiên, mô hình này rất dễ bị biến tướng thành đa cấp bất chính, dụ dỗ người tham gia bằng hoa hồng cao, các khoản phí “gia nhập mạng lưới”, dẫn đến rủi ro mất tiền, phá sản.
Nhằm ngăn chặn rủi ro và tạo hành lang pháp lý minh bạch, Nhà nước Việt Nam yêu cầu bất kỳ tổ chức nào muốn kinh doanh bán hàng đa cấp đều phải đăng ký hoạt động. Việc đăng ký này không chỉ là thủ tục giấy tờ, mà còn là cơ sở để cơ quan chức năng kiểm tra, giám sát hoạt động của doanh nghiệp, đảm bảo doanh nghiệp tuân thủ đầy đủ nghĩa vụ pháp lý, tài chính, không gây tổn hại đến xã hội.
Tình huống giả định
Công ty TNHH Green Future là một doanh nghiệp mới thành lập, chuyên phân phối sản phẩm thực phẩm chức năng. Mong muốn nhanh chóng mở rộng mạng lưới, công ty này đã tổ chức các buổi hội thảo, giới thiệu mô hình bán hàng đa cấp, kêu gọi hàng trăm người tham gia với lời hứa “hoa hồng cực cao”. Tuy nhiên, Green Future lại chưa thực hiện thủ tục đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp theo quy định tại Nghị định 40/2018/NĐ-CP.
Sau một đợt kiểm tra của cơ quan chức năng, công ty bị phát hiện đang hoạt động kinh doanh đa cấp không giấy phép. Kết quả kiểm tra cho thấy tổng số lợi bất chính mà công ty thu được từ hoạt động này lên đến 150 triệu đồng. Căn cứ khoản 5 Điều 73 Nghị định 98/2020/NĐ-CP, công ty bị phạt tiền từ 30 triệu đồng đến 50 triệu đồng, đồng thời buộc nộp lại toàn bộ số lợi bất chính đã thu được. Ngoài ra, những cá nhân đã tham gia, tiếp tay cho hoạt động giới thiệu, tổ chức hội thảo cũng bị xử phạt từ 20 triệu đồng đến 30 triệu đồng.
(Đây là tình huống giả định nhằm mục đích minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
2. Tổ chức bán hàng đa cấp không đăng ký hoạt động bị xử phạt bao nhiêu tiền?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 73 Nghị định 98/2020/NĐ-CP như sau:
Điều 73. Hành vi vi phạm về hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp
1. Phạt tiền từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng đối với người tham gia bán hàng đa cấp thực hiện một trong các hành vi vi phạm sau đây:
a) Thực hiện các hoạt động tiếp thị, bán hàng và phát triển mạng lưới bán hàng đa cấp khi chưa được cấp thẻ thành viên;
...
5. Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với hành vi kinh doanh theo phương thức đa cấp khi chưa được cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp thu lợi bất chính đến dưới 200.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho người khác đến dưới 500.000.000 đồng, trừ trường hợp quy định tại điểm h khoản 9 Điều này.
...
9. Phạt tiền từ 80.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng đối với doanh nghiệp bán hàng đa cấp thực hiện một trong các hành vi vi phạm sau đây:
...
h) Tổ chức hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp mà không có giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp hoặc không đúng với nội dung giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp thu lợi bất chính đến dưới 200.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho người khác đến dưới 500.000.000 đồng;
...
11. Biện pháp khắc phục hậu quả:
a) Buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do vi phạm hành chính đối với hành vi vi phạm quy định tại điểm a khoản 3, khoản 5, điểm h, i và k khoản 7, điểm e khoản 8, điểm a, b, d, h và i khoản 9 Điều này;
...
Nếu doanh nghiệp tổ chức hoạt động đa cấp mà chưa được cấp giấy chứng nhận, nhưng tổng lợi bất chính dưới 200 triệu đồng hoặc gây thiệt hại dưới 500 triệu đồng, mức phạt áp dụng sẽ nằm trong khoảng từ 30 đến 50 triệu đồng (theo khoản 5 Điều 73 Nghị định 98/2020/NĐ-CP). Trường hợp nặng hơn, nếu doanh nghiệp không có giấy chứng nhận hoặc hoạt động sai nội dung chứng nhận, mức phạt tăng lên từ 80 đến 100 triệu đồng (theo khoản 9 Điều 73). Đây là các mức phạt dành riêng cho tổ chức, doanh nghiệp, không áp dụng cho cá nhân tham gia.
Nếu hành vi vi phạm được thực hiện trên phạm vi từ hai tỉnh/thành phố trở lên, mức phạt tiền có thể bị gấp đôi, tức lên đến 200 triệu đồng. Ngoài phạt tiền, doanh nghiệp vi phạm còn buộc phải nộp lại toàn bộ số lợi bất chính thu được từ hoạt động này.
Tình huống giả định
Công ty TNHH BlueSun được thành lập với mục tiêu phân phối các sản phẩm mỹ phẩm thiên nhiên thông qua mô hình bán hàng đa cấp. Dù chưa hoàn tất thủ tục xin giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp theo quy định tại Nghị định 40/2018/NĐ-CP, công ty vẫn nhanh chóng tuyển dụng nhân sự, mở rộng mạng lưới trên khắp cả nước. BlueSun tổ chức nhiều buổi hội thảo tại các khách sạn lớn, kêu gọi hàng trăm người tham gia với cam kết “chỉ cần bỏ vốn ít, hoa hồng cao, thu hồi vốn nhanh.”
Trong vòng ba tháng, công ty đã thu về hơn 150 triệu đồng từ các khoản phí gia nhập và phần trăm hoa hồng, chưa kể lợi nhuận từ bán sản phẩm. Tuy nhiên, sau một đợt kiểm tra diện rộng của Sở Công Thương, BlueSun bị phát hiện vi phạm nghiêm trọng. Cơ quan chức năng xác định công ty đã hoạt động bán hàng đa cấp mà không có giấy chứng nhận hợp pháp, vi phạm khoản 5 Điều 73 Nghị định 98/2020/NĐ-CP. Hậu quả, BlueSun bị xử phạt 50 triệu đồng, buộc nộp lại toàn bộ số tiền lợi bất chính.
(Đây là tình huống giả định nhằm mục đích minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
3. Kết luận
Hoạt động bán hàng đa cấp là lĩnh vực nhạy cảm, nên pháp luật Việt Nam đặt ra những quy định nghiêm ngặt để đảm bảo minh bạch, bảo vệ người tiêu dùng. Đối với câu hỏi có bắt buộc phải đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp không, câu trả lời chắc chắn là có, đây là điều kiện tiên quyết để được phép kinh doanh hợp pháp. Trong trường hợp tổ chức không đăng ký hoạt động nhưng vẫn kinh doanh bán hàng đa cấp, mức phạt tiền có thể từ 30 triệu đồng đến 100 triệu đồng, kèm theo biện pháp buộc nộp lại lợi bất chính để khắc phục hậu quả.
