Xe buýt là phương tiện giao thông công cộng thiết yếu, phục vụ nhu cầu đi lại của đông đảo người dân. Trong đó, người khuyết tật là đối tượng đặc biệt cần được hỗ trợ khi tham gia giao thông công cộng. Pháp luật Việt Nam đã quy định rõ ràng về việc bố trí ghế ưu tiên cho người khuyết tật trên xe buýt và xử phạt nghiêm các trường hợp không thực hiện đúng quy định này.
1. Xe buýt có bắt buộc phải chuẩn bị ghế ưu tiên không?
Khoản 1 Điều 42 Luật Người khuyết tật 2010 quy định cụ thể:
Điều 42. Phương tiện giao thông công cộng
1. Phương tiện giao thông công cộng phải có chỗ ưu tiên cho người khuyết tật; có công cụ hỗ trợ lên, xuống thuận tiện hoặc sự trợ giúp phù hợp với đặc điểm của người khuyết tật....
Theo quy định, xe buýt là phương tiện vận tải hành khách công cộng nên bắt buộc phải có ghế ưu tiên dành cho người khuyết tật, người già yếu và phụ nữ mang thai. Đây là yêu cầu bắt buộc để đảm bảo quyền tiếp cận bình đẳng của mọi người, đặc biệt là những người dễ bị tổn thương khi tham gia giao thông công cộng.
Ghế ưu tiên này phải được đặt ở vị trí thuận tiện trên xe, gần cửa lên xuống, có biển báo rõ ràng, dễ nhận biết, không được để tình trạng người khác chiếm dụng hoặc không nhường chỗ. Việc này không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là nghĩa vụ pháp lý mà các doanh nghiệp vận tải cần thực hiện. Khi thiết kế hoặc cải tạo xe buýt, đơn vị vận tải phải tuân thủ quy định này, đảm bảo ít nhất một số ghế ưu tiên trên xe, tránh tình trạng người khuyết tật không có chỗ ngồi hoặc phải di chuyển khó khăn trên xe buýt. Nếu không thực hiện đúng, doanh nghiệp sẽ bị xử phạt theo quy định, đồng thời có thể bị yêu cầu khắc phục, bổ sung ghế và biển báo để đáp ứng yêu cầu.
Tình huống giả định
Công ty TNHH Vận tải Minh Long là đơn vị quản lý tuyến xe buýt số 40 tại TP. Hồ Chí Minh. Hệ thống xe buýt của công ty được đưa vào khai thác từ năm 2015, đến nay đã hơn 8 năm vận hành mà không qua nâng cấp hoặc cải tạo. Trong một lần kiểm tra định kỳ vào tháng 4/2025, Thanh tra Giao thông thành phố phối hợp cùng Phòng Quản lý Vận tải phát hiện toàn bộ 12 xe buýt của công ty Minh Long không có ghế ưu tiên cho người khuyết tật, người già và phụ nữ mang thai. Trên xe cũng không có bất kỳ biển báo nào thể hiện đây là khu vực ghế dành cho đối tượng yếu thế. Lái xe và phụ xe cho biết từ trước đến nay vẫn theo quy tắc "ai lên trước thì ngồi trước", chưa từng được công ty hướng dẫn về quy định bố trí ghế ưu tiên.
Khi làm việc với cơ quan chức năng, đại diện công ty Minh Long thừa nhận không nắm rõ các quy định về bố trí ghế ưu tiên, cho rằng "xe buýt chỉ cần vận hành an toàn là đủ". Sau khi phân tích các quy định tại Luật Người khuyết tật và Nghị định 10/2020/NĐ-CP, Thanh tra Giao thông đã lập biên bản vi phạm, yêu cầu công ty Minh Long phải bổ sung ghế ưu tiên và gắn biển báo rõ ràng trên toàn bộ phương tiện. Đồng thời, công ty phải hoàn thiện việc khắc phục trong vòng 10 ngày, nếu không sẽ bị xử phạt bổ sung và xem xét đình chỉ khai thác tuyến xe theo quy định pháp luật.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Xe buýt không có ghế cho người khuyết tật sẽ bị xử phạt như thế nào?
Điểm g khoản 2 Điều 28 Nghị định 100/2019/NĐ-CP quy định cụ thể
Điều 28. Xử phạt các hành vi vi phạm quy định về vận tải đường bộ, dịch vụ hỗ trợ vận tải đường bộ
...
2. Phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 2.000.000 đồng đối với cá nhân, từ 2.000.000 đồng đến 4.000.000 đồng đối với tổ chức kinh doanh vận tải, dịch vụ hỗ trợ vận tải thực hiện một trong các hành vi vi phạm sau đây:
...
g) Sử dụng xe ô tô kinh doanh vận tải hành khách theo tuyến cố định, xe ô tô kinh doanh vận tải hành khách bằng xe buýt không có chỗ ưu tiên cho người khuyết tật, người cao tuổi và phụ nữ mang thai theo quy định;
...
Theo quy định hiện hành, mức xử phạt đối với hành vi không bố trí ghế ưu tiên cho người khuyết tật trên xe buýt được áp dụng cho từng phương tiện cụ thể. Căn cứ tại điểm a khoản 3 Điều 28 Nghị định 100/2019/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung năm 2020), mức phạt hành chính đối với hành vi này là từ 2.000.000 đồng đến 4.000.000 đồng cho mỗi xe buýt vi phạm.
Mức phạt cụ thể đối với hành vi vi phạm sẽ do cơ quan chức năng quyết định, căn cứ vào mức độ vi phạm, số lượng xe liên quan và hậu quả mà hành vi đó gây ra. Đây là hình thức xử phạt hành chính trực tiếp, được áp dụng ngay sau khi lập biên bản vi phạm.
Bên cạnh việc xử phạt, trong quá trình kiểm tra, cơ quan chức năng có quyền yêu cầu đơn vị quản lý xe buýt khắc phục ngay những vi phạm đã phát hiện. Nếu đơn vị không chấp hành đúng thời hạn, cố tình trì hoãn hoặc vi phạm lặp lại nhiều lần, thì các biện pháp mạnh hơn sẽ được áp dụng. Cụ thể, cơ quan có thẩm quyền có thể đình chỉ hoạt động của các xe vi phạm, thu hồi phù hiệu tuyến xe buýt, và chỉ cho phép hoạt động trở lại khi doanh nghiệp đã khắc phục đầy đủ sai phạm và thực hiện đúng yêu cầu của cơ quan kiểm tra.
Tình huống giả định
Công ty TNHH Vận tải An Lạc là đơn vị vận hành tuyến xe buýt số 18 tại Hà Nội. Trong đợt kiểm tra tháng 5/2025, Thanh tra Sở Giao thông Vận tải Hà Nội phát hiện toàn bộ 10 xe buýt của tuyến này không có ghế ưu tiên dành cho người khuyết tật, người già yếu và phụ nữ mang thai. Các xe không được bố trí bất kỳ ký hiệu hay biển báo nhận biết nào, dù đã hoạt động liên tục trong nhiều năm. Đại diện công ty cho biết do xe đã mua cách đây hơn 10 năm, không có thiết kế ghế ưu tiên, nên từ trước đến nay vẫn giữ nguyên cấu hình ban đầu.
Sau khi lập biên bản vi phạm, Thanh tra Giao thông đã ra quyết định xử phạt công ty 30.000.000 đồng (3.000.000 đồng/xe) theo quy định tại Nghị định 100/2019/NĐ-CP. Đồng thời, công ty buộc phải bổ sung ghế ưu tiên và gắn biển báo nhận biết trên tất cả các xe vi phạm trong vòng 15 ngày kể từ ngày lập biên bản. Thanh tra Giao thông cũng nhấn mạnh nếu công ty không thực hiện đúng thời hạn, sẽ tiếp tục bị xử phạt bổ sung và có thể bị xem xét đình chỉ hoạt động tuyến xe theo quy định pháp luật.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Xe buýt không có ghế ưu tiên cho người khuyết tật là hành vi vi phạm pháp luật, bị xử phạt từ 2.000.000 đồng đến 4.000.000 đồng. Quy định này bắt buộc mọi phương tiện vận tải hành khách công cộng phải tuân thủ. Đơn vị quản lý xe buýt cần thực hiện nghiêm việc bố trí ghế ưu tiên, gắn biển báo rõ ràng để đảm bảo quyền lợi của người khuyết tật và các đối tượng yếu thế.
