Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp để cưỡng đoạt tài sản là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự và có thể bị phạt tù đến 20 năm theo quy định pháp luật.
Việc lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh hoặc tình trạng khẩn cấp để xâm phạm quyền sở hữu tài sản không chỉ gây thiệt hại nghiêm trọng cho cá nhân, tổ chức mà còn làm suy giảm trật tự, an toàn xã hội trong những thời điểm đặc biệt nhạy cảm. Pháp luật hình sự đã xác định rõ việc lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp để phạm tội là một tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự nhằm bảo đảm tính răn đe và nghiêm minh. Đồng thời, khung hình phạt đối với hành vi cưỡng đoạt tài sản được thực hiện trong những hoàn cảnh này được quy định đặc biệt nghiêm khắc nhằm xử lý nghiêm và ngăn ngừa hành vi lợi dụng khó khăn của xã hội để trục lợi.
1. Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp có phải là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự không?
Điểm l khoản 1 Điều 52 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 52. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
1. Chỉ các tình tiết sau đây mới là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự:
...
l) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp, thiên tai, dịch bệnh hoặc những khó khăn đặc biệt khác của xã hội để phạm tội;
...
Quy định này nhằm xử lý nghiêm các hành vi phạm tội được thực hiện trong bối cảnh xã hội đang gặp khó khăn đặc biệt, khi Nhà nước và người dân phải tập trung nguồn lực để ứng phó với chiến tranh, tình trạng khẩn cấp, thiên tai hoặc dịch bệnh. Trong những hoàn cảnh đó, việc lợi dụng sự hỗn loạn, thiếu kiểm soát hoặc tâm lý hoang mang của xã hội để trục lợi bị coi là hành vi đặc biệt nguy hiểm. Chỉ cần xác định rõ người phạm tội đã lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh hoặc tình trạng khẩn cấp khi thực hiện hành vi phạm tội thì tình tiết tăng nặng này sẽ được áp dụng, không phụ thuộc vào việc hậu quả xảy ra lớn hay nhỏ.
Tình huống giả định
Ép buộc giao tài sản trong thời gian áp dụng tình trạng khẩn cấp về quốc phòng
-
Ban bố tình trạng khẩn cấp và phát sinh hoàn cảnh đặc biệt
Tháng 4/2025, trước nguy cơ xung đột vũ trang tại khu vực biên giới, Chính phủ ban bố tình trạng khẩn cấp về quốc phòng trên địa bàn tỉnh Quảng Trị. Trong thời gian này, nhiều hoạt động dân sự bị hạn chế, lực lượng chức năng tăng cường kiểm soát an ninh và người dân phải chấp hành các biện pháp quản lý đặc biệt. -
Hành vi lợi dụng hoàn cảnh để gây sức ép
Lợi dụng tâm lý lo lắng và sự hạn chế đi lại của người dân, ông Trần Văn Khánh (45 tuổi), chủ một kho vận tư nhân tại phường Đông Hà, tỉnh Quảng Trị, đã đe dọa ông Nguyễn Văn Hưng (52 tuổi), chủ cửa hàng vật tư xây dựng cùng địa bàn. Ông Khánh yêu cầu ông Hưng phải giao nộp số tiền 300 triệu đồng với lý do “hỗ trợ an ninh khu vực”, nếu không sẽ bị tố giác là không chấp hành mệnh lệnh trong tình trạng khẩn cấp. -
Phát hiện hành vi và xử lý ban đầu
Do lo sợ bị gây khó khăn trong kinh doanh và ảnh hưởng đến gia đình, ông Hưng buộc phải giao tiền theo yêu cầu. Sau đó, ông Hưng đã trình báo sự việc với Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Quảng Trị. Qua xác minh, cơ quan chức năng xác định ông Khánh không có thẩm quyền, hành vi đe dọa nhằm chiếm đoạt tài sản diễn ra trong thời gian áp dụng tình trạng khẩn cấp.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp để cưỡng đoạt tài sản bị xử lý như thế nào?
Điểm b khoản 4 Điều 170 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 170. Tội cưỡng đoạt tài sản
...
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm:
...
b) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp.
...
Hành vi cưỡng đoạt tài sản được xác định là đặc biệt nghiêm trọng khi người phạm tội lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh hoặc tình trạng khẩn cấp để gây áp lực, đe dọa buộc người khác phải giao tài sản. Trong những thời điểm xã hội mất ổn định, người bị hại thường rơi vào trạng thái lo sợ, phụ thuộc vào sự hỗ trợ chung, nên khả năng tự bảo vệ quyền lợi bị hạn chế đáng kể. Vì vậy, việc áp dụng mức hình phạt nghiêm khắc đối với hành vi này nhằm bảo đảm tính răn đe, xử lý nghiêm các hành vi trục lợi trong hoàn cảnh khó khăn của toàn xã hội và bảo vệ trật tự, an toàn trong những giai đoạn đặc biệt nhạy cảm.
Tình huống giả định
Cưỡng đoạt tài sản trong thời gian áp dụng tình trạng khẩn cấp
-
Công bố tình trạng khẩn cấp và hoàn cảnh phát sinh
Tháng 11/2025, trước diễn biến phức tạp về an ninh trật tự tại khu vực biên giới, UBND tỉnh Lạng Sơn ban hành quyết định áp dụng tình trạng khẩn cấp tại một số địa bàn trọng điểm. Hoạt động kinh doanh của người dân bị hạn chế, việc lưu thông hàng hóa phải chịu sự kiểm soát chặt chẽ của lực lượng chức năng. -
Hành vi uy hiếp nhằm chiếm đoạt tài sản
Lợi dụng hoàn cảnh trên, ông Nguyễn Văn Hùng (cư trú tại tỉnh Lạng Sơn) đã tiếp cận nhiều tiểu thương đang kinh doanh tại khu chợ tạm gần cửa khẩu và yêu cầu họ nộp tiền để “được bảo đảm an toàn” trong quá trình buôn bán. Ông Hùng đe dọa sẽ gây cản trở việc kinh doanh và báo cáo sai sự thật với lực lượng kiểm soát nếu các tiểu thương không giao tiền theo yêu cầu. -
Xác định tội danh và khung hình phạt áp dụng
Cơ quan điều tra xác định ông Hùng đã dùng thủ đoạn đe dọa tinh thần nhằm chiếm đoạt tài sản của người khác trong bối cảnh địa phương đang áp dụng tình trạng khẩn cấp. Hành vi này được xác định là tội cưỡng đoạt tài sản với tình tiết lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp, thuộc trường hợp bị xử lý theo khung hình phạt nghiêm khắc quy định tại điểm b khoản 4 Điều 170 Bộ luật Hình sự 2015.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh hoặc tình trạng khẩn cấp để cưỡng đoạt tài sản là hành vi đặc biệt nguy hiểm, bị pháp luật xử lý nghiêm khắc nhằm bảo vệ trật tự, an toàn xã hội. Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp được xác định là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự bởi vì người phạm tội thực hiện hành vi phạm tội trong những điều kiện xã hội đặc biệt khó khăn. Đối với hành vi cưỡng đoạt tài sản được thực hiện trong các hoàn cảnh này, pháp luật quy định khung hình phạt rất nghiêm khắc, với mức phạt tù từ 12 năm đến 20 năm, thể hiện quan điểm xử lý cứng rắn nhằm răn đe và ngăn chặn hành vi trục lợi trên khó khăn của xã hội.
