Tội nhận hối lộ là một trong những tội phạm đặc biệt nghiêm trọng thuộc nhóm tội về chức vụ. Đây là hành vi lợi dụng quyền lực để nhận lợi ích trái pháp luật, làm suy giảm niềm tin vào sự liêm chính của bộ máy công quyền. Pháp luật hiện hành quy định rất cụ thể về các mức định lượng, tình tiết định khung, hình phạt chính và phân loại tội phạm liên quan đến hành vi nhận hối lộ.
1. Nhận hối lộ bao nhiêu thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự?
Căn cứ Điều 354 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi bởi điểm r khoản 1 Điều 2 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017):
Điều 354. Tội nhận hối lộ
1. Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn trực tiếp hoặc qua trung gian nhận hoặc sẽ nhận bất kỳ lợi ích nào sau đây cho chính bản thân người đó hoặc cho người hoặc tổ chức khác để làm hoặc không làm một việc vì lợi ích hoặc theo yêu cầu của người đưa hối lộ, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
a) Tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm hoặc đã bị kết án về một trong các tội quy định tại Mục 1 Chương này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
b) Lợi ích phi vật chất.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Có tổ chức;
b) Lạm dụng chức vụ, quyền hạn;
c) Của hối lộ là tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
d) Gây thiệt hại về tài sản từ 1.000.000.000 đến dưới 3.000.000.000 đồng;
đ) Phạm tội 02 lần trở lên;
e) Biết rõ của hối lộ là tài sản của Nhà nước;
g) Đòi hối lộ, sách nhiễu hoặc dùng thủ đoạn xảo quyệt.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 15 năm đến 20 năm:
a) Của hối lộ là tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác trị giá từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng;
b) Gây thiệt hại về tài sản từ 3.000.000.000 đồng đến dưới 5.000.000.000 đồng.
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình:
a) Của hối lộ là tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác trị giá 1.000.000.000 đồng trở lên;
b) Gây thiệt hại về tài sản 5.000.000.000 đồng trở lên.
5. Người phạm tội còn bị cấm đảm nhiệm chức vụ nhất định từ 01 năm đến 05 năm, có thể bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
6. Người có chức vụ, quyền hạn trong các doanh nghiệp, tổ chức ngoài Nhà nước mà nhận hối lộ, thì bị xử lý theo quy định tại Điều này.
Theo quy định tại Điều 354 Bộ luật Hình sự, người có chức vụ nếu nhận hối lộ từ 2 triệu đồng trở lên sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Trường hợp nhận dưới 2 triệu đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội phạm chức vụ (chưa được xóa án tích) thì cũng bị truy tố. Hành vi này không chỉ giới hạn ở tiền bạc hay vật chất cụ thể như tài sản, hàng hóa, mà còn bao gồm cả lợi ích phi vật chất như cơ hội thăng chức, hỗ trợ thi cử, bố trí vị trí công tác thuận lợi… Đây là một quy định rất quan trọng nhằm kiểm soát các hành vi trục lợi từ quyền lực công. Cơ quan tiến hành tố tụng có thể dựa vào các chứng cứ như tài khoản chuyển tiền, ghi âm, hình ảnh camera, thư, tin nhắn điện thoại, và cả lời khai của các bên liên quan để xác minh hành vi phạm tội. Việc truy cứu tội nhận hối lộ đóng vai trò quan trọng trong việc răn đe, phòng ngừa và xử lý nghiêm minh các hành vi tham nhũng trong bộ máy nhà nước.
Ví dụ thực tế:
Ba bị cáo lĩnh án tù vì nhận hối lộ, làm giả hồ sơ cải tạo xe cơ giới
Ngày 18/6, TAND TP Đà Nẵng tuyên án ba bị cáo trong vụ án nhận hối lộ liên quan đến việc làm giả hồ sơ cải tạo xe cơ giới để cấp giấy chứng nhận trái phép. Cụ thể, Lương Ngọc Vũ – đăng kiểm viên – bị phạt 13 năm tù, Bùi Văn Tấn – Giám đốc Trung tâm Đăng kiểm xe cơ giới Đà Nẵng – 8 năm tù, và Lương Kim Quang – Giám đốc Công ty Dịch vụ và Kỹ thuật LKQ – 7 năm tù.
Theo cáo trạng, các bị cáo đã lập hồ sơ khống để hợp thức hóa thủ tục cấp giấy chứng nhận cải tạo cho hàng trăm xe cơ giới mà chủ xe đã tự ý cải tạo từ trước, nhằm tránh bị xử phạt hoặc để hợp pháp hóa việc đăng ký xe. Vũ đứng sau việc thành lập hai công ty “bình phong” – Công ty LKQ và Công ty ô tô Trung Bộ – để sử dụng danh nghĩa pháp nhân thực hiện các thủ tục giả mạo. Tấn, với vai trò giám đốc trung tâm đăng kiểm, đã đồng ý cấp giấy chứng nhận cải tạo cho các xe có hồ sơ giả.
Tổng cộng, nhóm bị cáo đã tiếp nhận 655 bộ hồ sơ và nhận hối lộ hơn 2,78 tỷ đồng từ các chủ xe. Hành vi của họ bị xử lý nghiêm khắc nhằm ngăn chặn tiêu cực trong lĩnh vực đăng kiểm – một mắt xích quan trọng trong công tác quản lý an toàn giao thông.
Nguồn: Báo Tuổi Trẻ
2. Khung hình phạt cao nhất cho tội nhận hối lộ là gì?
Khoản 4 Điều 354 Bộ luật Hình sự 2015:
Điều 354. Tội nhận hối lộ
...
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình:
a) Của hối lộ là tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác trị giá 1.000.000.000 đồng trở lên;
b) Gây thiệt hại về tài sản 5.000.000.000 đồng trở lên.
...
Khi hành vi nhận hối lộ có giá trị đặc biệt lớn (từ 1 tỷ đồng trở lên) hoặc gây thiệt hại cho tài sản nhà nước, tổ chức từ 5 tỷ đồng trở lên thì sẽ bị áp dụng khung hình phạt cao nhất là 20 năm tù, tù chung thân hoặc tử hình. Đây là khung hình phạt đặc biệt nghiêm khắc, thể hiện quyết tâm của pháp luật trong việc bảo vệ tính liêm chính, minh bạch trong hoạt động công vụ. Ngoài hình phạt chính, người phạm tội còn có thể bị tịch thu tài sản, phạt tiền đến 100 triệu đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ từ 1 đến 5 năm. Tòa án sẽ căn cứ vào mức độ vi phạm, động cơ, thái độ khai báo, khắc phục hậu quả để quyết định hình phạt.
Ví dụ thực tế:
Đỗ Thị Nhàn nhận hối lộ 5,2 triệu USD, bị tuyên y án chung thân trong đại án SCB
Ngày 3/12, Tòa án cấp cao tại TP.HCM tuyên y án tù chung thân đối với bị cáo Đỗ Thị Nhàn – cựu Cục trưởng Cục Thanh tra, giám sát ngân hàng II – vì tội nhận hối lộ 5,2 triệu USD từ bị cáo Trương Mỹ Lan thông qua Võ Tấn Hoàng Văn. Trong vai trò Trưởng đoàn thanh tra tại SCB, bị cáo Nhàn đã nhận hối lộ để bỏ qua sai phạm tại SCB, chỉ đạo cấp dưới đưa ra kết luận thanh tra sai lệch, gây thiệt hại đặc biệt nghiêm trọng lên đến hơn 500.000 tỷ đồng.
Dù bị cáo và gia đình đã nộp lại toàn bộ số tiền nhận hối lộ, tự nguyện nộp thêm 1 tỷ đồng và trình bày nhiều tình tiết giảm nhẹ, Hội đồng xét xử nhận định hành vi của bị cáo có tính chất tham nhũng nghiêm trọng, gây ảnh hưởng đến chính sách kinh tế – xã hội, nên bác đơn kháng cáo và giữ nguyên án chung thân.
Trong cùng vụ án, bị cáo Trương Mỹ Lan – người chủ mưu, cầm đầu – bị tuyên án tử hình với ba tội danh: tham ô tài sản, đưa hối lộ và vi phạm quy định cho vay.
Nguồn: Báo Công Lý
3. Tội nhận hối lộ thuộc loại tội phạm nào?
Căn cứ Điều 9 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017):
Điều 9. Phân loại tội phạm
1. Căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội được quy định trong Bộ luật này, tội phạm được phân thành 04 loại sau đây:
a) Tội phạm ít nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội không lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định đối với tội ấy là phạt tiền, phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù đến 03 năm;
b) Tội phạm nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định đối với tội ấy là từ trên 03 năm tù đến 07 năm tù;
c) Tội phạm rất nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội rất lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định đối với tội ấy là từ trên 07 năm tù đến 15 năm tù;
d) Tội phạm đặc biệt nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội đặc biệt lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định đối với tội ấy là từ trên 15 năm tù đến 20 năm tù, tù chung thân hoặc tử hình.
....
Tội nhận hối lộ có nhiều khung hình phạt khác nhau tùy theo giá trị vật chất nhận được và mức độ nguy hiểm của hành vi. Nếu người phạm tội bị truy tố theo khoản 1 Điều 354 (từ 2 đến 7 năm tù), đây là tội phạm nghiêm trọng. Trường hợp bị truy tố theo khoản 2 hoặc khoản 3 (mức án từ trên 7 đến 20 năm tù), hành vi sẽ được xác định là tội rất nghiêm trọng. Còn nếu hành vi bị xét xử theo khoản 4 (mức hình phạt từ 20 năm tù, tù chung thân hoặc tử hình), thì đây là tội đặc biệt nghiêm trọng. Việc xác định loại tội phạm không chỉ giúp cơ quan điều tra áp dụng đúng biện pháp tố tụng, mà còn liên quan đến thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, biện pháp cưỡng chế và chính sách hình sự áp dụng đối với người phạm tội. Ngoài ra, phân loại tội còn ảnh hưởng đến điều kiện xem xét giảm án, tạm đình chỉ, hoặc miễn trách nhiệm hình sự trong những trường hợp đặc biệt theo quy định pháp luật.
Ví dụ thực tế:
Hai cựu Bộ trưởng lĩnh án tù nặng trong đại án Việt Á: Nguyễn Thanh Long tù chung thân, Chu Ngọc Anh 3 năm tù
Trong đại án Việt Á, ngày 12/1/2024, TAND TP. Hà Nội đã tuyên án sơ thẩm đối với các bị cáo, trong đó hai cựu Bộ trưởng nhận mức án nghiêm khắc:
-
Nguyễn Thanh Long – cựu Bộ trưởng Bộ Y tế – bị tuyên tù chung thân về tội nhận hối lộ với số tiền hơn 51 tỷ đồng từ Phan Quốc Việt để giúp Việt Á hợp thức hóa thủ tục cấp phép và tiêu thụ kit xét nghiệm trên toàn quốc.
-
Chu Ngọc Anh – cựu Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ – bị tuyên 3 năm tù về tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí, liên quan đến việc phê duyệt đề tài nghiên cứu kit xét nghiệm sai quy trình, gây thiệt hại ngân sách.
Ngoài ra, các bị cáo khác trong vụ án, bao gồm nhiều lãnh đạo CDC, Sở Y tế các tỉnh thành và cán bộ bộ ngành, cũng nhận mức án từ cải tạo không giam giữ đến trên 16 năm tù, tùy mức độ vi phạm và số tiền liên quan đến hành vi đưa – nhận hối lộ hoặc thông thầu.
Nguồn: Báo Xây Dựng Chính Sách, Pháp Luật
4. Kết luận
Tội nhận hối lộ là hành vi nguy hiểm bị pháp luật nghiêm cấm và xử lý rất nghiêm khắc. Chỉ cần nhận từ 2 triệu đồng, người có chức vụ đã có thể bị truy cứu hình sự. Mức phạt cao nhất cho hành vi này có thể lên đến tù chung thân hoặc tử hình, đặc biệt khi số tiền nhận hối lộ từ 1 tỷ đồng trở lên hoặc gây thiệt hại lớn cho Nhà nước. Đây là loại tội phạm nghiêm trọng, thậm chí đặc biệt nghiêm trọng.
