Trong hệ thống pháp luật thuế Việt Nam, mỗi sắc thuế được xây dựng để thực hiện một hoặc nhiều mục tiêu điều tiết khác nhau: từ việc đảm bảo công bằng xã hội, ổn định ngân sách nhà nước cho đến việc kiểm soát hành vi tiêu dùng. Do đó, một hàng hóa hoặc dịch vụ hoàn toàn có thể cùng lúc chịu nhiều loại thuế khác nhau nếu đáp ứng điều kiện pháp luật.
Một câu hỏi phổ biến đặt ra là: nếu hàng hóa đã phải nộp thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) – một loại thuế có mức suất khá cao, thì có còn phải nộp thuế giá trị gia tăng (GTGT) nữa không? Hay nói cách khác, liệu việc đã nộp một sắc thuế “đặc biệt” có miễn trừ nghĩa vụ thuế GTGT?
Để giải đáp câu hỏi này, cần hiểu rõ bản chất, phạm vi điều tiết của từng loại thuế – từ đó làm rõ nguyên tắc áp dụng đồng thời các sắc thuế trong hoạt động sản xuất và tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ.
1. Thuế tiêu thụ đặc biệt là gì? Mục tiêu điều tiết và phạm vi áp dụng
Căn cứ Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt 2008, đối tượng phải chịu thuế tiêu thụ đặc biệt được quy định như sau:
Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt 2008
Điều 2. Đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt
Hàng hóa:
a) Thuốc lá điếu, xì gà và các chế phẩm khác từ cây thuốc lá dùng để hút, hít, nhai, ngửi, ngậm;
b) Rượu;
c) Bia;
d) Ô tô dưới 24 chỗ ngồi;
đ) Xe mô tô hai bánh, xe mô tô ba bánh có dung tích xi lanh trên 125 cm³;
e) Tàu bay, du thuyền;
g) Xăng các loại;
h) Điều hoà nhiệt độ công suất từ 90.000 BTU trở xuống;
i) Bài lá;
k) Vàng mã, hàng mã.Dịch vụ:
a) Kinh doanh vũ trường;
b) Kinh doanh mát-xa, karaoke;
c) Kinh doanh casino, trò chơi điện tử có thưởng kể cả trò chơi bằng máy jackpot, máy slot và các loại máy tương tự;
d) Kinh doanh đặt cược;
đ) Kinh doanh golf;
e) Kinh doanh xổ số.
Thuế tiêu thụ đặc biệt là một sắc thuế gián thu được thiết kế để điều tiết tiêu dùng đối với các hàng hóa, dịch vụ bị coi là không thiết yếu hoặc gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, môi trường và đạo đức xã hội. Đồng thời, đây cũng là công cụ tài chính giúp tăng thu cho ngân sách nhà nước mà không gây phản ứng mạnh trong dân cư, do được thu gián tiếp thông qua doanh nghiệp.
Đặc điểm quan trọng của thuế TTĐB là đánh vào giai đoạn sản xuất hoặc nhập khẩu đầu vào, trước khi hàng hóa – dịch vụ đến tay người tiêu dùng. Mức thuế suất của thuế này thường khá cao, tùy vào từng mặt hàng, với mục tiêu không chỉ thu ngân sách mà còn hạn chế tiêu dùng những sản phẩm có nguy cơ gây hệ lụy xã hội như rượu, bia, thuốc lá, ô tô nhập khẩu, hoặc các dịch vụ như casino, karaoke, massage...
Không phải bất kỳ hàng hóa – dịch vụ nào cũng phải chịu thuế này. Nhà nước chỉ liệt kê cụ thể những đối tượng phải chịu thuế trong luật. Những hàng hóa, dịch vụ không nằm trong danh mục nêu tại Điều 2 thì sẽ không chịu thuế TTĐB, kể cả có giá trị lớn hay thuộc lĩnh vực giải trí.
Sắc thuế này cũng thường xuyên được điều chỉnh để phù hợp với định hướng phát triển của nền kinh tế, ví dụ như ưu đãi thuế cho xe điện để khuyến khích sản xuất xanh, trong khi giữ mức thuế cao với rượu bia để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Tình huống giả định
Ông Nguyễn Văn An là chủ sở hữu của Công ty TNHH Thương mại và Dịch vụ An Phát, chuyên kinh doanh dịch vụ karaoke tại quận 1, TP.HCM. Nhận thấy nhu cầu giải trí về đêm của giới trẻ ngày càng tăng, ông An đầu tư hai cơ sở karaoke cao cấp với hệ thống phòng cách âm, đèn led và phục vụ đồ uống tại chỗ.
Trước khi khai trương, ông tiến hành đăng ký kinh doanh và tìm hiểu các nghĩa vụ thuế liên quan. Khi tham khảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, ông phát hiện dịch vụ karaoke thuộc đối tượng chịu thuế TTĐB với mức thuế suất 30%. Điều này đồng nghĩa, ngoài thuế giá trị gia tăng 10%, công ty ông còn phải nộp thêm 30% trên doanh thu từ dịch vụ karaoke.
Việc này khiến ông An phải tính toán lại toàn bộ phương án tài chính, điều chỉnh cơ cấu giá thành, chi phí, nhân sự và chiến lược định giá để vừa bảo đảm lợi nhuận vừa không bị thất thu do chi phí thuế cao. Ông cũng phải làm việc chặt chẽ với kế toán để kê khai đúng, tránh sai sót có thể bị truy thu và xử phạt về sau.
(Tình huống trên là giả định, được xây dựng để minh họa cho phạm vi áp dụng và tác động thực tế của thuế tiêu thụ đặc biệt theo quy định pháp luật hiện hành.)
2. Thuế giá trị gia tăng là gì? Cơ chế điều tiết và phạm vi áp dụng
Căn cứ Luật Thuế giá trị gia tăng 2008 (được sửa đổi, bổ sung), đối tượng phải chịu thuế GTGT và người nộp thuế được quy định như sau:
Luật Thuế giá trị gia tăng 2008
Điều 3. Đối tượng chịu thuế
Hàng hóa, dịch vụ sử dụng cho sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng ở Việt Nam là đối tượng chịu thuế giá trị gia tăng, trừ các đối tượng quy định tại Điều 5 của Luật này.Điều 4. Người nộp thuế
Người nộp thuế giá trị gia tăng là tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ chịu thuế giá trị gia tăng (sau đây gọi là cơ sở kinh doanh) và tổ chức, cá nhân nhập khẩu hàng hóa chịu thuế giá trị gia tăng (sau đây gọi là người nhập khẩu).
Thuế giá trị gia tăng là một trong những sắc thuế có phạm vi điều tiết rộng nhất trong hệ thống thuế hiện hành. Đây là loại thuế gián thu, người tiêu dùng cuối cùng là bên chịu thuế, còn tổ chức, cá nhân kinh doanh là người nộp thuế thông qua cơ chế kê khai và nộp thay cho Nhà nước.
Điểm đặc trưng của thuế GTGT là chỉ đánh vào phần giá trị tăng thêm trong mỗi giai đoạn của chuỗi cung ứng hàng hóa – dịch vụ. Khi doanh nghiệp bán hàng, phần thuế GTGT sẽ được cộng vào giá bán và được ghi rõ trên hóa đơn giá trị gia tăng. Doanh nghiệp sau đó có trách nhiệm nộp số thuế này cho cơ quan thuế, đồng thời được quyền khấu trừ thuế GTGT đầu vào nếu đáp ứng điều kiện pháp luật.
Hiện nay, thuế GTGT được áp dụng theo ba mức thuế suất:
-
Mức 0%: áp dụng với hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu
-
Mức 5%: áp dụng với nhóm hàng hóa thiết yếu như nước sạch, thiết bị y tế, sách, thuốc chữa bệnh...
-
Mức 10%: là mức phổ biến với hầu hết hàng hóa – dịch vụ khác
Ngoài ra, Luật cũng quy định một số trường hợp không chịu thuế như: sản phẩm nông nghiệp chưa qua chế biến, dịch vụ giáo dục – y tế công lập, chuyển nhượng quyền sử dụng đất, tín dụng ngân hàng, bảo hiểm nhân thọ...
Bên cạnh vai trò là công cụ thu ngân sách, thuế GTGT còn góp phần quan trọng vào việc quản lý dòng tiền và minh bạch hóa hoạt động kinh doanh. Do được thu theo cơ chế khấu trừ và hoàn thuế, loại thuế này khuyến khích doanh nghiệp xuất hóa đơn đầy đủ, giảm thiểu gian lận thương mại và trốn thuế.
Tình huống giả định
Công ty TNHH Thực phẩm sạch Thiên An chuyên kinh doanh các mặt hàng thực phẩm hữu cơ, cả trong nước và nhập khẩu. Trong tháng 3/2025, công ty ký hợp đồng cung cấp 500 hộp bánh yến mạch, 300 chai nước ép trái cây và 200 túi cà phê hữu cơ cho một siêu thị lớn tại Hà Nội. Đây đều là các mặt hàng thuộc diện chịu thuế GTGT với thuế suất 10%.
Tổng giá trị đơn hàng là 150 triệu đồng. Công ty lập hóa đơn GTGT với phần thuế là 15 triệu đồng, ghi rõ trên hóa đơn. Sau khi thu tiền từ siêu thị, bộ phận kế toán của công ty thực hiện kê khai và nộp phần thuế GTGT cho cơ quan thuế trong kỳ tính thuế tháng 3.
Cùng tháng đó, công ty cũng nhập khẩu một lô máy đóng gói thực phẩm trị giá 300 triệu đồng. Khi thông quan, doanh nghiệp phải nộp thuế GTGT nhập khẩu 10% tương đương 30 triệu đồng. Số thuế này được ghi nhận là thuế đầu vào và sẽ được khấu trừ với thuế GTGT đầu ra của kỳ tính thuế.
Tình huống trên cho thấy thuế GTGT áp dụng rộng rãi đối với cả hoạt động mua bán trong nước và nhập khẩu. Doanh nghiệp vừa có trách nhiệm thu hộ Nhà nước, vừa được khấu trừ thuế đầu vào hợp lệ – tạo nên một cơ chế thuế liên hoàn hiệu quả, minh bạch và có tính ổn định cao.
(Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm minh họa cho phạm vi điều tiết và cơ chế vận hành của thuế giá trị gia tăng theo quy định pháp luật hiện hành.)
3. Một hàng hóa có thể đồng thời chịu thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế giá trị gia tăng không?
Trong hệ thống pháp luật thuế hiện hành, mỗi sắc thuế đều có mục tiêu điều tiết riêng biệt. Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) chủ yếu nhằm hạn chế tiêu dùng những hàng hóa, dịch vụ không thiết yếu hoặc gây tác động tiêu cực đến xã hội, sức khỏe cộng đồng. Trong khi đó, thuế giá trị gia tăng (GTGT) là loại thuế đánh vào phần giá trị tăng thêm trong chuỗi sản xuất – tiêu dùng, nhằm điều tiết chung các hoạt động kinh tế.
Cũng vì khác nhau về bản chất và mục tiêu, nên một loại hàng hóa hoặc dịch vụ có thể chịu đồng thời cả hai sắc thuế, nếu nó vừa thuộc danh mục chịu thuế TTĐB, vừa là đối tượng không nằm trong diện được miễn GTGT.
Điểm mấu chốt là trình tự tính thuế: thuế GTGT được tính sau thuế TTĐB, tức là phần thuế GTGT sẽ được tính trên giá bán đã bao gồm thuế TTĐB.
Ví dụ:
Một chai rượu vang nhập khẩu có giá gốc (chưa có thuế) là 500.000 đồng. Khi nhập khẩu, doanh nghiệp phải nộp:
-
Thuế TTĐB: 30% x 500.000 = 150.000 đồng
-
Sau đó, thuế GTGT được tính trên giá cộng thuế TTĐB:
GTGT = 10% x (500.000 + 150.000) = 65.000 đồng
Tổng cộng tiền thuế doanh nghiệp phải nộp cho chai rượu này là 215.000 đồng.
Cách tính như vậy cho thấy: thuế GTGT không loại trừ hàng hóa đã nộp thuế TTĐB. Việc một hàng hóa bị điều tiết bởi nhiều sắc thuế là hoàn toàn bình thường và hợp pháp, miễn là các sắc thuế đó có phạm vi điều chỉnh độc lập nhau.
Tình huống giả định
Công ty TNHH Nhập khẩu và Phân phối Rượu V.L chuyên nhập khẩu các loại rượu cao cấp từ châu Âu để phân phối tại Việt Nam. Trong tháng 6/2025, công ty nhập khẩu một lô 1.000 chai rượu vang đỏ từ Ý, mỗi chai trị giá khai báo hải quan là 600.000 đồng.
Khi làm thủ tục thông quan, doanh nghiệp phải nộp các loại thuế sau:
-
Thuế tiêu thụ đặc biệt: 30% × 600.000 = 180.000 đồng/chai
-
Thuế GTGT: 10% × (600.000 + 180.000) = 78.000 đồng/chai
Tổng tiền thuế cho mỗi chai rượu là 258.000 đồng, chưa kể các loại phí khác. Sau đó, công ty bán lẻ sản phẩm ra thị trường với giá đã bao gồm toàn bộ thuế.
Một khách hàng khi mua chai rượu với giá bán 1.200.000 đồng sẽ không trực tiếp thấy từng sắc thuế, nhưng thực tế đã phải trả đủ cả thuế TTĐB lẫn thuế GTGT thông qua giá mua cuối cùng.
Tình huống trên cho thấy: việc một hàng hóa như rượu vừa phải chịu thuế tiêu thụ đặc biệt do tính chất không thiết yếu, vừa chịu thuế giá trị gia tăng như các hàng hóa khác là hoàn toàn đúng pháp luật. Đây là ví dụ điển hình cho cơ chế điều tiết đa tầng trong hệ thống thuế hiện hành.
(Tình huống trên là giả định, được xây dựng để minh họa cho nguyên tắc áp dụng đồng thời thuế TTĐB và thuế GTGT theo quy định pháp luật.)
Kết luận
Thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế giá trị gia tăng là hai sắc thuế quan trọng, có phạm vi điều tiết và mục tiêu áp dụng hoàn toàn khác nhau. Một loại hàng hóa hoặc dịch vụ hoàn toàn có thể là đối tượng chịu thuế của cả hai sắc thuế này nếu đáp ứng các điều kiện tương ứng.
Việc áp dụng đồng thời nhiều sắc thuế không gây mâu thuẫn pháp lý, mà ngược lại còn giúp Nhà nước đạt được các mục tiêu kép: điều tiết hành vi tiêu dùng và đảm bảo nguồn thu ổn định cho ngân sách. Hiểu rõ bản chất và nguyên tắc vận hành của từng sắc thuế không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ đúng quy định pháp luật mà còn tối ưu được chiến lược giá và kế toán thuế trong hoạt động kinh doanh.
