Giá vàng trong nước liên tục biến động khiến nhiều người đổ xô mua vàng tích trữ. Tuy nhiên, hành vi gom vàng, tạo khan hiếm giả để đẩy giá lên rồi bán kiếm lời là vi phạm pháp luật. Nhà nước đã có quy định rất rõ về việc xử lý hành vi này, từ xử phạt hành chính cho đến truy cứu trách nhiệm hình sự nếu có dấu hiệu nghiêm trọng.
1. Hành vi đầu cơ, tích trữ vàng miếng có vi phạm pháp luật không?
Chính phủ Việt Nam đã giao nhiệm vụ cụ thể cho Ngân hàng Nhà nước trong việc kiểm soát thị trường vàng, đảm bảo bình ổn giá cả và hạn chế việc người dân và doanh nghiệp tích trữ vàng quá mức, dùng vàng thay cho tiền trong giao dịch, khiến nền kinh tế lệ thuộc vào vàng thay vì tiền đồng. Căn cứ tại Mục 4 Phụ lục II Nghị quyết 44/NQ-CP năm 2024 như sau:
Nghị quyết 44/NQ-CP năm 2024
4. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chủ trì, phối hợp với các cơ quan, địa phương:
...
đ) Thực hiện nghiêm túc, đầy đủ, hiệu quả, kịp thời các nhiệm vụ, giải pháp bình ổn thị trường vàng, xử lý tình trạng chênh lệch giá vàng trong nước và quốc tế theo chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ; khẩn trương rà soát, xây dựng Nghị định sửa đổi, bổ sung hoặc thay thế Nghị định số 24/2012/NĐ-CP về quản lý hoạt động thị trường vàng để phát triển thị trường vàng ổn định, lành mạnh, minh bạch, hiệu quả, bền vững, không để tình trạng vàng hóa nền kinh tế.
...
Quy định trên cho thấy việc can thiệp, làm nhiễu loạn thị trường vàng bằng cách gom hàng, giữ vàng với mục đích đẩy giá cao rồi bán ra là hành vi đi ngược lại chủ trương của Chính phủ trong việc kiểm soát thị trường, ổn định giá cả và ngăn chặn tình trạng vàng hóa nền kinh tế. Đây không chỉ là hành vi vi phạm nguyên tắc quản lý thị trường mà còn làm gia tăng bất ổn kinh tế, gây rối loạn cung cầu và tâm lý hoang mang cho người dân. Vì vậy, hành vi đầu cơ vàng miếng không chỉ bị lên án về mặt đạo đức mà còn là hành vi vi phạm pháp luật, có thể bị xử lý nghiêm minh tùy theo mức độ vi phạm, từ phạt hành chính đến truy cứu trách nhiệm hình sự.
Tình huống giả định:
Gom vàng, tạo sốt giá để bán chênh lệch là hành vi vi phạm pháp luật.
Tháng 5/2025, sau khi xuất hiện thông tin giá vàng thế giới có xu hướng tăng mạnh, ông Nguyễn Mạnh Hùng (45 tuổi, ngụ tại quận 3, TP.HCM) – giám đốc Công ty TNHH Vàng Minh Phát – đã chỉ đạo nhân viên đi thu mua lượng lớn vàng miếng từ các tiệm nhỏ lẻ tại TP.HCM, Đồng Nai và Bình Dương.
Trong vòng 3 ngày, công ty của ông Hùng đã thu gom hơn 300 lượng vàng miếng SJC. Đồng thời, ông còn cho lan truyền thông tin trên mạng xã hội rằng “Ngân hàng Nhà nước sắp siết chặt nguồn cung vàng”, khiến nhiều người dân hoảng loạn, xếp hàng đi mua vàng.
Chỉ trong một tuần, giá vàng miếng tại thị trường trong nước bị đẩy lên thêm 5 triệu đồng/lượng so với giá quốc tế. Lợi dụng thời điểm này, ông Hùng bán ra lượng vàng đã tích trữ, thu về lợi nhuận bất chính hơn 10 tỷ đồng.
Hành vi này đã bị Cục Quản lý thị trường TP.HCM phối hợp với Ngân hàng Nhà nước chi nhánh TP.HCM phát hiện thông qua hoạt động giám sát giá và nguồn cung vàng. Cơ quan chức năng đã lập biên bản xử lý vi phạm về đầu cơ vàng, đồng thời chuyển hồ sơ cho Thanh tra Ngân hàng Nhà nước để tiếp tục điều tra và đề xuất biện pháp xử lý.
(Tình huống trên đây là tính huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Đầu cơ vàng miếng có thể bị phạt hành chính như thế nào?
Theo quy định tại Điều 31 Nghị định 98/2020/NĐ-CP:
Điều 31. Hành vi đầu cơ hàng hóa
- Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với hành vi lợi dụng tình hình khan hiếm hàng hóa hoặc tạo ra sự khan hiếm hàng hóa giả tạo trên thị trường để mua vét, mua gom hàng hóa có giá trị từ 50.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng nhằm bán lại thu lợi bất chính thuộc một trong các trường hợp sau đây mà không bị truy cứu trách nhiệm hình sự:
a) Hàng hóa thuộc danh mục bình ổn giá hoặc danh mục nhà nước định giá theo quy định của pháp luật về giá;
b) Khi thị trường có biến động về cung cầu, giá cả hàng hóa do thiên tai, hỏa hoạn, dịch bệnh, chiến tranh hoặc diễn biến bất thường khác.
Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa có giá trị từ 100.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng.
Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa có giá trị từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.
Phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 80.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa có giá trị từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.
Phạt tiền từ 80.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa có giá trị từ 1.000.000.000 đồng trở lên.
Hình thức xử phạt bổ sung:
a) Tịch thu tang vật đối với hành vi vi phạm quy định tại Điều này;
b) Tước quyền sử dụng giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh, giấy phép kinh doanh, chứng chỉ hành nghề từ 06 tháng đến 12 tháng đối với hành vi vi phạm quy định tại Điều này trong trường hợp vi phạm nhiều lần hoặc tái phạm;
c) Đình chỉ hoạt động kinh doanh hàng hóa vi phạm từ 06 tháng đến 12 tháng đối với hành vi vi phạm quy định tại Điều này trong trường hợp vi phạm nhiều lần hoặc tái phạm.
- Biện pháp khắc phục hậu quả:
Buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm quy định tại Điều này.
Tùy theo giá trị vàng bị đầu cơ, người vi phạm sẽ bị áp dụng các mức xử phạt tiền tương ứng, dao động từ 5 triệu đến 100 triệu đồng theo từng ngưỡng giá trị nắm giữ. Trường hợp vi phạm có tính chất lặp lại, hoặc gây hậu quả nghiêm trọng, người vi phạm còn có thể bị tịch thu tang vật, bị tước giấy phép kinh doanh hoặc đình chỉ hoạt động. Ngoài ra, nếu hành vi do một tổ chức thực hiện thay vì cá nhân, mức phạt tiền sẽ được áp dụng gấp đôi so với cá nhân theo quy định tại Nghị định 98/2020/NĐ-CP.
Tình huống giả định:
Cửa hàng vàng gom hàng đầu cơ, bị cơ quan chức năng xử phạt nặng.
Trong những ngày đầu tháng 4/2025, thị trường vàng trong nước có biến động mạnh khi giá vàng miếng tăng cao bất thường, chênh lệch lớn so với giá thế giới. Lợi dụng tình hình này, ông Trần Văn Minh – chủ cửa hàng kinh doanh vàng bạc “Kim Bảo Minh” tại quận 5, TP.HCM – đã chỉ đạo nhân viên bí mật gom mua vàng miếng từ các tiệm nhỏ lẻ với giá thấp, tổng giá trị lên đến gần 1,2 tỷ đồng chỉ trong vòng 3 ngày. Sau đó, ông Minh tạm ngưng bán ra, chờ giá tiếp tục tăng nhằm bán lại kiếm lời.
Hành vi này khiến thị trường khu vực bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Nhiều người dân hoang mang, đổ xô đi mua vàng, dẫn đến tình trạng khan hiếm giả tạo, đẩy giá lên cao hơn nữa. Phản ánh từ các tiệm vàng lân cận cho biết, họ không còn mua được hàng để bán do một đầu mối lớn đã “ôm sạch”.
Trước sự việc trên, Cục Quản lý thị trường TP.HCM, phối hợp với Ngân hàng Nhà nước chi nhánh TP.HCM đã tiến hành kiểm tra và phát hiện ông Minh vi phạm nghiêm trọng quy định về đầu cơ hàng hóa. Căn cứ theo Điều 31 Nghị định 98/2020/NĐ-CP, hành vi của ông Minh bị xử phạt như sau:
-
Phạt tiền 100.000.000 đồng, do đầu cơ hàng hóa có giá trị từ 1.000.000.000 đồng trở lên.
-
Tịch thu toàn bộ số vàng miếng đang lưu giữ tại cửa hàng (tang vật vi phạm).
-
Tước quyền sử dụng giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh vàng trong 12 tháng, do ông Minh tái phạm hành vi đầu cơ (trước đó đã bị nhắc nhở vào năm 2023).
Ngoài ra, ông Minh còn buộc phải nộp lại toàn bộ số lợi bất chính (khoảng 180 triệu đồng tiền chênh lệch đã thu từ một phần số vàng bán ra trước khi bị phát hiện).
(Tình huống trên đây là tính huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Đầu cơ vàng miếng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?
.webp)
Căn cứ tại điều 196 Bộ luật Hình sự 2015:
Điều 196. Tội đầu cơ
1. Người nào lợi dụng tình hình khan hiếm hoặc tạo ra sự khan hiếm giả tạo trong tình hình thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh hoặc tình hình khó khăn về kinh tế mua vét hàng hóa thuộc danh mục mặt hàng bình ổn giá hoặc thuộc danh mục hàng hóa được Nhà nước định giá nhằm bán lại để thu lợi bất chính thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Hàng hóa trị giá từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng;
b) Thu lợi bất chính từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:
a) Có tổ chức;
b) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;
c) Lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;
d) Hàng hóa trị giá từ 1.500.000.000 đồng đến dưới 3.000.000.000 đồng;
đ) Thu lợi bất chính từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng;
e) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 1.500.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Hàng hóa trị giá 3.000.000.000 đồng trở lên;
b) Thu lợi bất chính 1.000.000.000 đồng trở lên;
c) Tái phạm nguy hiểm.
4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
5. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị xử phạt như sau:
a) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng;
b) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 4.000.000.000 đồng;
c) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều này, thì bị phạt tiền từ 4.000.000.000 đồng đến 9.000.000.000 đồng;
d) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng, cấm kinh doanh, hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.
Như vậy, nếu cá nhân hoặc tổ chức thực hiện hành vi đầu cơ vàng trong bối cảnh thị trường đang gặp khủng hoảng do thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh hoặc tình trạng khó khăn về kinh tế, và hành vi đó nhằm bán lại để kiếm lời lớn thì sẽ bị coi là vi phạm nghiêm trọng. Khi đó, người vi phạm có thể bị khởi tố và truy tố hình sự theo quy định tại Điều 196 Bộ luật Hình sự 2015. Các mức hình phạt sẽ tăng dần tùy theo giá trị lô hàng vàng bị đầu cơ hoặc số tiền thu lợi bất chính, nhẹ nhất là phạt tiền hoặc phạt tù từ 6 tháng, còn nghiêm trọng hơn có thể bị phạt tù đến 15 năm. Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc bị phạt bổ sung bằng tiền.
Tình huống giả định:
Doanh nghiệp gom vàng, tung tin thất thiệt và cái giá phải trả theo luật hình sự.
Tháng 3/2025, trong bối cảnh thị trường vàng Việt Nam có nhiều biến động sau đợt khủng hoảng kinh tế toàn cầu, ông Phạm Quốc Khang – Giám đốc Công ty TNHH Thịnh Vượng Vàng tại TP.HCM – đã chỉ đạo kế toán trưởng và nhóm nhân viên thân cận đi thu mua số lượng lớn vàng miếng tại nhiều tỉnh thành phía Nam.
Trong vòng 10 ngày, công ty đã thu gom hơn 4.000 lượng vàng SJC, trị giá hơn 300 tỷ đồng, chiếm một tỷ lệ lớn trong tổng lượng vàng đang lưu thông trên thị trường. Không dừng lại ở đó, ông Khang còn sử dụng mạng lưới cộng tác viên đăng tải các bài viết trên mạng xã hội, phát tán tin đồn rằng “Nguồn cung vàng sắp bị siết chặt, chỉ còn vài ngày nữa là hết vàng bán ra”.
Thông tin thất thiệt lan rộng đã khiến người dân đổ xô đi mua vàng, đẩy giá vàng trong nước tăng vọt, chênh lệch với giá thế giới gần 20 triệu đồng/lượng. Lợi dụng thời điểm này, công ty Thịnh Vượng Vàng đã bán ra gần hết lượng vàng đã đầu cơ, thu về khoản lợi nhuận bất chính hơn 65 tỷ đồng.
Vụ việc nhanh chóng bị phát hiện nhờ sự phối hợp của Cục Quản lý thị trường TP.HCM, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước, và Phòng An ninh Kinh tế Công an TP.HCM. Sau quá trình điều tra, cơ quan chức năng xác định đây là hành vi đầu cơ có tổ chức, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến trật tự thị trường vàng trong nước.
Căn cứ theo Điểm a, b Khoản 3 Điều 196 Bộ luật Hình sự 2015, ông Khang bị khởi tố hình sự với mức phạt tù từ 7 năm đến 15 năm vì hành vi đầu cơ hàng hóa trị giá trên 3.000.000.000 đồng và thu lợi bất chính trên 1.000.000.000 đồng. Ngoài ra, công ty Thịnh Vượng Vàng – với tư cách pháp nhân thương mại – cũng bị đề nghị xử phạt từ 4 đến 9 tỷ đồng, kèm theo hình phạt bổ sung cấm huy động vốn trong 3 năm.
(Tình huống trên đây là tính huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
4. Kết luận
Đầu cơ, tích trữ vàng miếng nhằm trục lợi trong thời điểm thị trường khan hiếm là hành vi vi phạm pháp luật. Người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính từ 5 triệu đồng đến 100 triệu đồng tùy theo giá trị hàng hóa. Trong trường hợp nghiêm trọng, hành vi này còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức phạt lên đến 15 năm tù. Các hình thức xử lý này nhằm bảo vệ sự ổn định của thị trường và quyền lợi của người dân.
