Livestream bán hàng đang trở thành phương thức kinh doanh phổ biến trong thời đại công nghệ phát triển. Dù thực hiện qua mạng xã hội hay sàn thương mại điện tử, hình thức này vẫn được xem là hoạt động kinh doanh trực tuyến và thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật thuế. Việc không đăng ký mã số thuế, không kê khai doanh thu từ livestream có thể bị xem là hành vi trốn thuế và bị xử phạt theo quy định hiện hành.
1. Livestream bán hàng có được coi là hoạt động kinh doanh chịu thuế không?
Quy định này được nêu tại khoản 1 Điều 3 Nghị định 52/2013/NĐ-CP, cụ thể:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
Trong Nghị định này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
1. Hoạt động thương mại điện tử là việc tiến hành một phần hoặc toàn bộ quy trình của hoạt động thương mại bằng phương tiện điện tử có kết nối với mạng Internet, mạng viễn thông di động hoặc các mạng mở khác.
...
Theo đúng quy định của pháp luật, chỉ cần có hoạt động bán hàng, có doanh thu, dù là trực tiếp hay trực tuyến, thì đều được xem là hoạt động kinh doanh. Khoản 1 Điều 3 Nghị định 52/2013/NĐ-CP quy định rõ: thương mại điện tử là việc tiến hành một phần hoặc toàn bộ quy trình thương mại (bao gồm chào hàng, hợp đồng, thanh toán, giao hàng...) bằng phương tiện điện tử. Livestream với mục đích giới thiệu sản phẩm, nhận đơn hàng qua comment, inbox, chốt giá và thanh toán qua ví điện tử hay chuyển khoản là đã thỏa mãn đầy đủ các yếu tố của một hoạt động thương mại điện tử. Và một khi đã là hoạt động kinh doanh hợp pháp, thì cá nhân hay tổ chức thực hiện phải có nghĩa vụ kê khai thuế, đăng ký mã số thuế và nộp thuế tương ứng với doanh thu.
Pháp luật thuế không phân biệt hình thức bán hàng là offline hay online, tại cửa hàng vật lý hay livestream trên mạng. Chỉ cần phát sinh thu nhập từ hoạt động kinh doanh, người làm việc này phải tuân theo các quy định của của Luật Quản lý thuế, Luật Thuế thu nhập cá nhân và các văn bản liên quan.
Ngoài ra, cơ quan thuế hiện nay đã phối hợp với các ngân hàng, nền tảng số và đơn vị vận chuyển để thu thập dữ liệu giao dịch điện tử. Điều này đồng nghĩa với việc người livestream bán hàng không còn “vô hình” trên bản đồ thuế như trước. Việc kiểm tra, đối chiếu tài khoản cá nhân, dòng tiền vào ra trên ví điện tử, thông tin doanh thu từ các nền tảng có thể được sử dụng để xác định nghĩa vụ thuế của người livestream. Việc không khai báo đầy đủ là hành vi vi phạm và có thể bị xử phạt rất nặng nếu bị phát hiện.
Tình huống giả định
Chị Lê Thị Thanh Hương (32 tuổi, Quận 12, TP.HCM) bắt đầu livestream bán mỹ phẩm trên TikTok từ đầu năm 2022 sau khi nghỉ việc tại trung tâm thương mại. Nhờ thu hút 2.000–4.000 người xem mỗi tối, chị bán trung bình 300–600 đơn hàng/đêm, giá từ 120.000–300.000 đồng/sản phẩm, nhận tiền qua tài khoản cá nhân và ví điện tử.
Tổng thu 2023 của chị vượt 4,2 tỷ đồng, nhưng chị không đăng ký kinh doanh, không có mã số thuế, không nộp thuế và cho rằng “làm thêm tại nhà, không đến 100 triệu thì không cần kê khai”.
Đầu 2024, tài khoản cá nhân của chị bị cơ quan thuế phát hiện khi rà soát các giao dịch lớn từ ngân hàng. Dữ liệu TikTok, đơn hàng và dòng tiền được đối chiếu cho thấy mô hình kinh doanh chuyên nghiệp. Cơ quan thuế xác định chị vi phạm quy định thương mại điện tử theo Nghị định 52/2013/NĐ-CP, không nộp thuế dù doanh thu vượt ngưỡng 100 triệu đồng/năm, vi phạm Thông tư 40/2021/TT-BTC.
Kết quả, chị Hương bị truy thu hơn 380 triệu đồng tiền thuế GTGT và TNCN, và bị xử phạt 1,5 lần số thuế trốn theo Điều 17 Nghị định 125/2020/NĐ-CP, tổng cộng phải nộp hơn 950 triệu đồng. Do số thuế trốn vượt 100 triệu đồng và không có tình tiết giảm nhẹ, vụ việc được chuyển sang Công an Quận 12 để xem xét xử lý hình sự theo Điều 200 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) về tội “Trốn thuế”.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ cho việc livestream bán hàng được coi là hoạt động kinh doanh chịu thuế theo quy định của pháp luật thuế)
2. Hành vi trốn thuế trong livestream bán hàng bị xử phạt hành chính như thế nào?
Quy định này được nêu tại Điều 17 Nghị định 125/2020/NĐ-CP, cụ thể
Điều 17. Xử phạt hành vi trốn thuế
1. Phạt tiền 1 lần số thuế trốn đối với người nộp thuế có từ một tình tiết giảm nhẹ trở lên khi thực hiện một trong các hành vi vi phạm sau đây:
a) Không nộp hồ sơ đăng ký thuế; không nộp hồ sơ khai thuế hoặc nộp hồ sơ khai thuế sau 90 ngày, kể từ ngày hết thời hạn nộp hồ sơ khai thuế hoặc kể từ ngày hết thời hạn gia hạn nộp hồ sơ khai thuế, trừ trường hợp quy định tại điểm b, c khoản 4 và khoản 5 Điều 13 Nghị định này;
...
2. Phạt tiền 1,5 lần số tiền thuế trốn đối với người nộp thuế thực hiện một trong các hành vi quy định tại khoản 1 Điều này mà không có tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ.
3. Phạt tiền 2 lần số thuế trốn đối với người nộp thuế thực hiện một trong các hành vi quy định tại khoản 1 Điều này mà có một tình tiết tăng nặng.
4. Phạt tiền 2,5 lần số tiền thuế trốn đối với người nộp thuế thực hiện một trong các hành vi quy định tại khoản 1 Điều này có hai tình tiết tăng nặng.
5. Phạt tiền 3 lần số tiền thuế trốn đối với người nộp thuế thực hiện một trong các hành vi quy định tại khoản 1 Điều này có từ ba tình tiết tăng nặng trở lên.
...
Hành vi trốn thuế không chỉ đơn thuần là không nộp thuế. Nó còn bao gồm các tình huống như: không đăng ký mã số thuế, không nộp hồ sơ khai thuế đúng thời hạn, kê khai sai doanh thu, sử dụng hóa đơn giả hoặc lập hai hệ thống sổ sách kế toán khác nhau. Trong môi trường livestream bán hàng, những hành vi như nhận thanh toán qua tài khoản cá nhân để né tránh sự theo dõi, không ghi nhận đầy đủ các đơn hàng, hoặc sử dụng các ứng dụng không rõ nguồn gốc để xử lý đơn là các biểu hiện phổ biến của việc trốn thuế.
Điều 17 Nghị định 125/2020/NĐ-CP quy định rất rõ các mức xử phạt hành chính đối với hành vi trốn thuế, từ 1 lần đến 3 lần số thuế trốn. Đây là hình phạt chính, mang tính răn đe mạnh mẽ. Cụ thể, nếu người vi phạm có từ một tình tiết giảm nhẹ (như hợp tác tích cực với cơ quan thuế, tự giác khắc phục hậu quả trước khi bị kiểm tra...), thì chỉ bị phạt 1 lần số thuế trốn. Ngược lại, nếu có từ ba tình tiết tăng nặng trở lên (như tái phạm nhiều lần, có tổ chức, gây hậu quả lớn...), thì sẽ bị phạt tới 3 lần số thuế trốn.
Ngoài tiền phạt chính, người vi phạm còn phải nộp lại toàn bộ số tiền thuế đã trốn, cộng với tiền chậm nộp tính theo ngày (hiện nay là 0,03%/ngày trên số tiền nợ thuế). Trong nhiều trường hợp, tổng số tiền phải nộp có thể lên tới hàng trăm triệu hoặc hàng tỷ đồng, việc này gây hậu quả nghiêm trọng về tài chính cho người vi phạm.
Việc xử phạt hành chính này không loại trừ khả năng bị xử lý hình sự. Nếu qua quá trình kiểm tra, cơ quan thuế phát hiện số tiền thuế trốn vượt ngưỡng truy cứu trách nhiệm hình sự (từ 100 triệu đồng trở lên) hoặc có hành vi tinh vi, có tổ chức, thì hồ sơ có thể được chuyển sang cơ quan điều tra theo đúng thẩm quyền.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Minh Trí, sinh năm 1989, hiện sinh sống tại TP. Biên Hòa, Đồng Nai, là chủ kênh bán đồ gia dụng “Gia Dụng Nhà Trí” trên nền tảng TikTok. Kênh của anh chuyên bán các sản phẩm như nồi chiên không dầu, máy xay sinh tố, nồi cơm điện nhập khẩu từ Thái Lan và Hàn Quốc. Mỗi tối, anh Trí tổ chức livestream từ 20h đến 22h với lượng tương tác rất cao, trung bình hơn 5.000 người xem cùng lúc. Sản phẩm được chốt đơn qua comment hoặc tin nhắn riêng, và được giao qua các đơn vị vận chuyển trung gian như Giao hàng tiết kiệm và Shopee Xpress.
Do sản phẩm có biên lợi nhuận cao và tần suất bán hàng liên tục, doanh thu mỗi tháng của kênh vào khoảng 450 – 600 triệu đồng. Tuy nhiên, để tránh sự chú ý từ cơ quan thuế, anh Trí chia nhỏ các khoản thanh toán vào 3 tài khoản cá nhân khác nhau đứng tên vợ, em trai và bạn thân. Anh cũng không đăng ký hộ kinh doanh hay mã số thuế, lý do được anh giải thích là “chưa rảnh làm thủ tục”.
Cuối năm 2024, sau một đợt rà soát theo chuyên đề về thu thuế thương mại điện tử do Cục Thuế tỉnh Đồng Nai triển khai, thông tin tài khoản cá nhân của người nhà anh Trí có dấu hiệu bất thường: tổng dòng tiền trong năm đạt hơn 7 tỷ đồng nhưng không có bất kỳ tờ khai thuế nào. Khi bị mời làm việc, ban đầu anh Trí giải thích và cho rằng đó là “tiền chuyển nhầm” hoặc “chỉ bán đồ thanh lý không thường xuyên”, nhưng cơ quan thuế đã có đầy đủ chứng cứ từ dữ liệu TikTok, đơn vị vận chuyển, cũng như nhật ký livestream.
Sau khi làm việc, cơ quan thuế xác định số tiền trốn thuế của anh Trí là hơn 670 triệu đồng (bao gồm thuế GTGT và TNCN). Do không có tình tiết giảm nhẹ, hành vi rõ ràng là cố tình trốn thuế có tổ chức (chia tài khoản, ẩn dòng tiền, sử dụng người khác đứng tên), nên anh bị áp dụng mức xử phạt hành chính 2 lần số thuế trốn, tương đương hơn 1,34 tỷ đồng. Ngoài ra, anh còn bị tính tiền chậm nộp theo ngày trong gần một năm, nâng tổng số tiền anh phải nộp lên hơn 1,5 tỷ đồng.
Cơ quan thuế cũng chuyển hồ sơ sang Công an tỉnh Đồng Nai để điều tra xem có dấu hiệu của tội “Trốn thuế” theo Điều 200 Bộ luật Hình sự hay không.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ cho quy định tại Điều 17 Nghị định 125/2020/NĐ-CP)
Kết luận
Livestream bán hàng là một hình thức kinh doanh chính thức và phải tuân thủ đầy đủ nghĩa vụ thuế. Việc không kê khai hoặc trốn thuế từ hoạt động này có thể dẫn đến xử phạt hành chính nghiêm khắc hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu vi phạm nghiêm trọng. Kinh doanh minh bạch không chỉ là tuân thủ pháp luật mà còn là cách xây dựng uy tín và phát triển bền vững trong môi trường số.
