Trong ngành sản xuất nhựa, nhựa kỹ thuật là một nhóm sản phẩm đặc biệt, có tính ứng dụng cao và quy trình tạo hình khác biệt so với các dòng nhựa gia dụng thông thường. Hiện nay, pháp luật đã có quy định riêng về đặc điểm của nhóm sản phẩm này và việc tuân thủ định mức sử dụng năng lượng khi sản xuất nhựa kỹ thuật cũng là một trong những nghĩa vụ pháp lý quan trọng hiện nay.
1. Nhựa kỹ thuật là gì? Có điểm gì khác với nhựa gia dụng?
Căn cứ theo quy định tại khoản 7, 8 Điều 3 Thông tư 29/2024/TT-BCT Quy định định mức sử dụng năng lượng trong ngành công nghiệp sản xuất nhựa, quy định như sau:
Thông tư 29/2024/TT-BCT
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
7. Nhựa gia dụng: là các sản phẩm nhựa gia dụng sản xuất thông qua quá trình ép phun tạo hình như đồ dùng nhà bếp, đồ dùng phòng tắm, đồ dùng dọn dẹp, hộp đựng đồ, kệ đựng đồ, giỏ nhựa, đồ chơi nhựa, ghế ngồi, xe đẩy trẻ em, ghế, bàn nhựa, chậu cây, bình tưới nước.
8. Nhựa kỹ thuật: là các sản phẩm nhựa kỹ thuật sản xuất thông qua quá trình ép phun tạo hình, trong đó không bao gồm sản phẩm nhựa kỹ thuật là linh kiện trong thiết bị điện – điện tử.
Khái niệm “nhựa kỹ thuật” trong Thông tư 29/2024/TT-BCT không đồng nghĩa với vật liệu nhựa kỹ thuật trong ngành công nghệ cao (như ABS, PC, PA…). Theo thông tư, nhựa kỹ thuật là sản phẩm nhựa được tạo hình bằng công nghệ ép phun, không bao gồm linh kiện trong thiết bị điện – điện tử. Việc loại trừ này nhằm tránh chồng chéo với các quy định chuyên ngành điện tử.
Dù cũng dùng công nghệ ép phun, nhựa gia dụng lại được phân biệt bằng mục đích sử dụng và danh mục sản phẩm cụ thể như bàn ghế nhựa, đồ chơi, chậu cây, bình tưới… Các sản phẩm này phục vụ sinh hoạt thường ngày, khác với nhựa kỹ thuật – thường là chi tiết công nghiệp có tính chịu lực, chịu nhiệt hoặc kết cấu phức tạp.
Sự khác biệt giữa hai nhóm không nằm ở công nghệ sản xuất mà ở đầu ra và mục đích sử dụng. Nhựa kỹ thuật mang tính công nghiệp, còn nhựa gia dụng là hàng tiêu dùng phổ biến. Việc phân định rõ ràng này giúp cơ quan quản lý áp dụng đúng định mức năng lượng, tránh nhầm lẫn hoặc bỏ sót nghĩa vụ của doanh nghiệp.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Duy Phát, 36 tuổi, là quản lý vận hành tại Công ty TNHH Nhựa kỹ thuật Thành Hưng – một cơ sở chuyên gia công các chi tiết nhựa cho ngành nội thất văn phòng. Toàn bộ sản phẩm của công ty như tay vịn ghế, khớp nối chân bàn, gờ lót sàn đều được sản xuất bằng máy ép phun. Dù vậy, từ trước đến nay, anh Phát và ban giám đốc đều cho rằng hoạt động của công ty chỉ ở quy mô trung bình, sản phẩm không thuộc nhóm "nhựa kỹ thuật" nên không bị ràng buộc các quy định năng lượng chuyên ngành.
Tháng 7/2024, trong lúc lập báo cáo định kỳ, anh Phát tình cờ đọc kỹ Thông tư 29/2024/TT-BCT và bắt đầu thấy lo lắng. Khoản 8 Điều 3 định nghĩa nhựa kỹ thuật là các sản phẩm sản xuất qua ép phun tạo hình, không bao gồm linh kiện điện – điện tử. Anh đối chiếu lại sản phẩm bên mình và nhận ra toàn bộ đều không thuộc danh sách nhựa gia dụng, cũng không phải linh kiện điện tử. Điều đó đồng nghĩa với việc công ty đang thuộc nhóm sản xuất nhựa kỹ thuật, và phải tuân thủ định mức sử dụng năng lượng 1,0 kWh/kg như quy định tại Điều 5.
Ngay sau đó, anh Phát rà soát lại chỉ số điện 3 tháng gần nhất thì phát hiện: mức tiêu hao trung bình của công ty đang ở mức 1,22 kWh/kg – vượt ngưỡng cho phép. Công ty lại chưa từng lập kế hoạch tiết giảm hay báo cáo giải trình, do trước giờ nghĩ rằng mình không thuộc diện phải tuân thủ.
Anh Phát lập tức báo cáo sự việc với ban giám đốc và thực hiện đối chiếu từng điểm cụ thể theo quy định của pháp luật. Cuối cùng, công ty phải lên kế hoạch điều chỉnh: tắt máy luân phiên giờ cao điểm, bảo trì toàn bộ máy ép phun cũ, cắt bớt sản xuất ban đêm, và thuê đơn vị đo kiểm riêng để lập báo cáo chuẩn bị gửi cơ quan chức năng.
Đây là tình huống giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Cơ sở sản xuất nhựa kỹ thuật có phải tuân thủ định mức sử dụng năng lượng không?
Căn cứ theo khoản 2 Điều 9 Thông tư 29/2024/TT-BCT Quy định định mức sử dụng năng lượng trong ngành công nghiệp sản xuất nhựa, quy định như sau:
Thông tư 29/2024/TT-BCT
Điều 9. Trách nhiệm của các cơ sở sản xuất ngành nhựa
Quản lý, giám sát quá trình sản xuất để xác định lượng năng lượng đã tiêu thụ.
Tuân thủ định mức sử dụng năng lượng quy định tại Điều 5 Thông tư này. Trường hợp có sự thay đổi, biến động trong quá trình sản xuất dẫn đến cơ sở chưa đáp ứng được định mức, cơ sở có trách nhiệm báo cáo giải trình với cơ quan chức năng nguyên nhân và kế hoạch thực hiện để đáp ứng định mức trên cơ sở báo cáo kiểm toán năng lượng.
Thực hiện chế độ báo cáo theo quy định tại Điều 6 của Thông tư này.
Từ năm 2024, việc quản lý năng lượng trong ngành nhựa có bước chuyển mới khi Thông tư 29/2024/TT-BCT có hiệu lực, quy định định mức sử dụng điện cho sản xuất nhựa kỹ thuật ở mức tối đa 1,0 kWh/kg sản phẩm. Theo khoản 2 Điều 9, tất cả cơ sở sản xuất nhựa kỹ thuật – không phân biệt quy mô – đều phải tuân thủ định mức này. Đây là căn cứ để đánh giá hiệu quả năng lượng và kiểm soát phát thải gián tiếp từ công nghiệp.
Đối tượng áp dụng là các cơ sở có quy trình ép phun nhựa kỹ thuật, không bao gồm nhựa gia dụng hay linh kiện điện tử. Định mức này không phải khuyến nghị, mà là ngưỡng bắt buộc – nếu vượt, cơ sở phải lập báo cáo giải trình và kế hoạch điều chỉnh. Không báo cáo hoặc không có lý do chính đáng sẽ bị xử lý theo quy định về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả.
Vượt định mức không đồng nghĩa với vi phạm, nhưng không giải trình hoặc không có kế hoạch khắc phục mới là hành vi bị xử phạt. Một số cơ sở nhỏ vẫn chủ quan, trong khi nếu bị phát hiện vi phạm kéo dài, có thể bị phạt tiền hoặc đình chỉ máy móc tiêu hao điện quá mức. Ngành nhựa kỹ thuật sử dụng máy ép phun công suất lớn, liên tục, nên tiêu hao điện năng rất cao. Nếu không kiểm soát tốt, chi phí vận hành sẽ tăng và ảnh hưởng đến mục tiêu giảm phát thải mà Việt Nam đã cam kết.
Thực tế, nhiều cơ sở vẫn theo dõi điện theo hóa đơn tổng mỗi tháng thay vì điện tiêu hao trên từng sản phẩm. Điều này dễ dẫn đến tình trạng một số máy tiêu tốn gấp đôi điện năng mà không được phát hiện kịp thời. Vì vậy, bên cạnh tuân thủ định mức, doanh nghiệp còn cần xây dựng hệ thống đo lường nội bộ, chia tổ sản xuất rõ ràng và lập báo cáo định kỳ.
Tình huống giả định
Công ty TNHH Nhựa An Thái, đặt tại Khu công nghiệp Tân Hương (Tiền Giang), chuyên sản xuất các chi tiết nhựa kỹ thuật cho ngành xe máy và cơ khí. Sản phẩm chủ yếu là vỏ bọc trục, tay cầm nhựa, và khay định hình. Quá trình sản xuất hoàn toàn bằng ép phun, không dính đến linh kiện điện tử hay đồ gia dụng.
Tháng 11/2024, đoàn kiểm tra từ Sở Công Thương tỉnh Tiền Giang đến kiểm tra đột xuất định mức sử dụng năng lượng theo Thông tư 29/2024/TT-BCT. Ngay tại buổi làm việc đầu tiên, đại diện đoàn kiểm tra yêu cầu công ty xuất trình hồ sơ giám sát điện năng theo sản lượng và kế hoạch giảm tiêu thụ nếu có vượt định mức. Lúc này, toàn bộ ban kỹ thuật của công ty lúng túng vì chưa từng theo dõi điện năng theo đơn vị kg sản phẩm, chỉ có báo cáo tiền điện tổng hợp.
Khi đoàn kiểm tra đề nghị đối chiếu nhanh các chỉ số trong quý III/2024, kết quả tính toán cho thấy công ty tiêu hao trung bình tới 1,28 kWh/kg – vượt định mức 1,0 khá xa. Tệ hơn nữa, không có báo cáo kiểm toán năng lượng, không có giải trình, không có kế hoạch khắc phục nào được nộp đúng hạn. Đoàn kiểm tra lập biên bản ban đầu, ghi nhận khả năng vi phạm quy định tại khoản 2 Điều 9 Thông tư 29/2024/TT-BCT và đề nghị công ty chuẩn bị hồ sơ bổ sung trong vòng 10 ngày, nếu không sẽ kiến nghị xử phạt.
Ban giám đốc công ty lúc này có sự bất đồng. Bộ phận kỹ thuật cho rằng mình không được chỉ đạo làm việc này; phòng sản xuất lại khẳng định từ đầu không nhận văn bản yêu cầu. Trưởng phòng sản xuất – chị Trần Thị Kim Hạnh – là người duy nhất từng đọc lướt Thông tư trước đó, nhưng khi ấy chưa hiểu rõ sản phẩm của mình có thuộc diện điều chỉnh hay không.
Ngay trong buổi chiều hôm đó, chị Hạnh chủ động cùng kỹ thuật viên kiểm kê số liệu toàn bộ 6 tháng gần nhất, lập bảng tổng hợp điện năng theo từng loại máy, sản lượng chi tiết theo từng mã sản phẩm, và liên hệ khẩn với một đơn vị kiểm toán năng lượng độc lập để lập báo cáo gộp nhanh trong vòng 3 ngày.
Sau 7 ngày làm việc liên tục, công ty nộp được báo cáo đầy đủ kèm kế hoạch điều chỉnh tiêu thụ điện từng quý trong năm 2025. Đoàn kiểm tra chấp nhận biên bản bổ sung và không xử phạt, nhưng yêu cầu công ty duy trì đầy đủ hệ thống giám sát, báo cáo định kỳ và lập kế hoạch dài hạn để đảm bảo đúng định mức từ năm sau.
Đây là tình huống giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Trong hoạt động sản xuất nhựa, việc phân biệt đúng nhựa kỹ thuật và nhựa gia dụng không chỉ giúp doanh nghiệp xác định sản phẩm, mà còn liên quan trực tiếp đến nghĩa vụ tuân thủ pháp luật. Các cơ sở sản xuất nhựa kỹ thuật bắt buộc phải kiểm soát định mức sử dụng năng lượng ở mức không vượt quá 1,0 kWh/kg sản phẩm, đồng thời có trách nhiệm lập báo cáo và giải trình khi vượt ngưỡng.
