Bài viết phân tích lịch sử, đặc điểm và sự khác biệt giữa cánh tả, cánh hữu trong phổ chính trị và tư tưởng hiện đại.
“Cánh tả, cánh hữu, cực tả, cực hữu” là những thuật ngữ cơ bản dành cho người muốn bắt đầu tìm hiểu về chính trị. Các thuật ngữ này có thể xa lạ với bạn đọc Việt Nam, tuy nhiên lại khá phổ biến ở những quốc gia tồn tại đa đảng chính trị. Về cơ bản thuật ngữ cánh tả, cánh hữu biểu thị vị trí của các Đảng chính trị ở trên phổ chính trị. Nếu Đảng đó nằm ở bên trái của phổ thì là cánh tả, nếu nằm ở bên phải thì là cánh hữu.
I. Lịch sử ra đời
Thuật ngữ chính trị "Cánh tả" và "Cánh hữu" được đặt ra trong thời kỳ Cách mạng Pháp (1789–1799). Thuật ngữ này chỉ sự sắp xếp chỗ ngồi trong Quốc hội Pháp lúc bấy giờ.
| Những người ngồi bên trái là những người phản đối chế độ quân chủ và ủng hộ cách mạng, thiết lập chế độ cộng hoà và dỡ bỏ các thiết chế của Giáo hội Công giáo |  |
 |
Những người ngồi bên phải ủng hộ các thiết chế của chế độ cũ |
-
Mùa hè năm 1789: các thành viên quốc hội Pháp gặp gỡ để bắt đầu soạn thảo hiến pháp. Tình hình trở nên căng thẳng khi bắt đầu xuất hiện những cuộc tranh cãi lớn giữa các đại biểu, một trong những vấn đề chính là nhà vua Louis XVI nên có bao nhiêu quyền lực? Liệu ông ta có nên có quyền phủ quyết tuyệt đối không (absolute veto)?
-
Trong quá trình tranh luận: những người nghĩ rằng nhà vua nên có quyền tuyệt đối – thường là giới quý tộc – bắt đầu ngồi ở phía bên phải của chủ tịch hội đồng.
-
Ngược lại: những người cho rằng nhà vua không nên có quyền lực như thế, những người có quan điểm cấp tiến hơn – ngồi ở phía bên trái của chủ tịch hội đồng. Nói cách khác, những người muốn giữ vững truyền thống ngồi bên phải và những người muốn thay đổi nhiều hơn ở bên trái.
-
Hệ quả về sau: mẫu hình chỗ ngồi như vậy được lặp lại ở các cơ quan lập pháp và quốc hội khác, và thuật ngữ “cánh tả, cánh hữu” cũng dần trở nên phổ biến.
II. Phổ chính trị
Phổ chính trị (political spectrum) là một hệ thống để mô tả và phân loại các vị trí chính trị khác nhau liên quan đến nhau. Hệ thống này xác định các lập trường chính trị khác nhau dựa trên một hay nhiều trục hình học nằm trong các chiều hướng chính trị độc lập không phụ thuộc nhau.
Phổ chính trị có thể có nhiều loại khác nhau dựa trên số lượng của trục và nội dung phân loại. Phổ chính trị cổ điển và lâu đời nhất chỉ bao gồm một trục nằm ngang phân loại cánh tả, cánh hữu. Phổ chính trị này được hình thành từ mô hình chỗ ngồi của các đại biểu trong quốc hội thời Kỳ Cách mạng Pháp. Một số vị trí quan trọng của phổ như Cực tả, Tả, Trung tâm, Cực hữu và Hữu. Có thể nói, càng nằm xa trung tâm về bên nào thì Đảng đó càng có quan điểm mạnh mẽ về lý tưởng của mình - thậm chí đến mức tiêu cực.
Tuy nhiên, bạn đọc cũng nên lưu ý, mỗi quốc gia có một phổ chính trị khác nhau vì sự khác biệt về hình thức chính thể, chế độ chính trị hay số lượng Đảng phái… Một Đảng có thể được xem là cánh tả ở quốc gia này, nhưng so sánh với các Đảng ở quốc gia khác thì lại được xem là trung dung hay cánh hữu. Ở Mỹ, Đảng Dân chủ thường được gọi là cánh tả, tuy nhiên Đảng Dân chủ so với Đảng Cộng Hòa thì tả hơn chứ không phải vì Đảng Dân chủ là cánh tả thực sự. Nếu so sánh Đảng Dân chủ ở Mỹ với Đảng Cộng sản ở Việt Nam, thì Đảng Dân chủ lại là cánh hữu.
III. Sự khác biệt giữa cánh tả và cánh hữu
| "Cánh tả" coi trọng tự do, là nhóm người cấp tiến, nhấn mạnh bình đẳng xã hội, cải cách, tiến bộ, bảo vệ nhóm yếu thế. | "Cánh hữu" coi trọng trật tự, truyền thống, tự do cá nhân và quyền sở hữu, là nhóm người bảo thủ,. |
| Cánh tả cho rằng con người phải bình đẳng về quyền và cơ hội, do đó nhà nước và xã hội phải can thiệp để sửa chữa bất công. | Cánh hữu thì tin rằng mỗi người có năng lực, khả năng khác nhau, nên bất bình đẳng là điều tự nhiên. |
| Cánh tả ủng hộ sự can thiệp mạnh của nhà nước để điều chỉnh: chống độc quyền, bảo vệ người lao động, cung cấp dịch vụ công, bảo vệ môi trường (ví dụ nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa). | Cánh hữu thì muốn giảm hạn chế hết mức sự can thiệp của nhà nước, thiên về thị trường tự do và khuyến khích cạnh tranh. |
| Cánh tả hoạt động rất tích cực trong việc ủng hộ quyền phụ nữ, hôn nhân đồng giới, bảo vệ môi trường và chống phân biệt chủng tộc. | Cánh hữu bảo vệ giá trị truyền thống, gia đình, tôn giáo và tỏ ra thận trọng với những thay đổi trong xã hội. |
IV. Kết luận
Cánh tả và cánh hữu là những thuật ngữ chính trị có nguồn gốc thú vị, xuất phát từ mô hình chỗ ngồi của các đại biểu trong tòa quốc hội thời cách mạng Pháp. Các đại biểu cấp tiến, muốn thay đổi nhiều hơn ngồi về phía trên trái, các đại biểu thận trọng trước thay đổi, muốn giữ vững truyền thống, ngồi về phía bên phải. Thuật ngữ “cánh tả, cánh hữu” sau đó trở nên phổ biến và được dùng để miêu tả tính chất, vị trí của Đảng phái chính trị.
Sau bài viết này, bạn đọc có lẽ cũng đã hiểu thêm được về nguồn gốc, đặc điểm và sự khác biệt giữa cánh tả và cánh hữu trên phổ chính trị. Vậy nếu trong tương lai bạn trở thành một chính khách, bạn sẽ là chính trị gia phe nào?
