Trong bối cảnh thị trường lao động ngày càng linh hoạt, nhiều người lao động đồng thời ký hợp đồng làm việc với từ hai công ty trở lên. Khi làm việc tại nhiều công ty, người lao động cần hiểu rõ nguyên tắc đóng bảo hiểm xã hội và bảo hiểm thất nghiệp để thực hiện đúng nghĩa vụ theo quy định. Bên cạnh đó, việc tham gia bảo hiểm y tế cũng có những điểm riêng biệt, đặc biệt liên quan đến việc xác định nơi đóng dựa trên mức lương của các hợp đồng lao động.
1. Người lao động làm việc tại nhiều công ty đóng BHXH, BHTN ra sao?
Trong trường hợp làm việc cho nhiều người sử dụng lao động cùng lúc, việc tham gia bảo hiểm xã hội và bảo hiểm thất nghiệp sẽ có quy định riêng nhằm đảm bảo quyền lợi và tránh việc đóng trùng, gây lãng phí. Cụ thể, khoản 4 Điều 85 Luật Bảo hiểm xã hội 2014 quy định:
Điều 85. Phương thức đóng của người lao động
...
4. Người lao động quy định tại điểm a và điểm b khoản 1 Điều 2 của Luật này mà giao kết hợp đồng lao động với nhiều người sử dụng lao động thì chỉ đóng bảo hiểm xã hội theo quy định tại khoản 1 Điều này đối với hợp đồng lao động giao kết đầu tiên.
...
Bên cạnh đó, khoản 2 Điều 43 Luật An toàn vệ sinh lao động 2015 quy định:
Luật An toàn vệ sinh lao động 2015
Điều 43. Đối tượng áp dụng chế độ bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp
...
2. Trường hợp người lao động giao kết hợp đồng lao động với nhiều người sử dụng lao động thì người sử dụng lao động phải đóng bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp theo từng hợp đồng lao động đã giao kết nếu người lao động thuộc đối tượng phải tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc.
...
Theo quy định nêu trên, người lao động ký hợp đồng lao động với nhiều công ty sẽ chỉ phải đóng bảo hiểm xã hội (phần hưu trí, tử tuất) và bảo hiểm thất nghiệp tại công ty mà họ ký hợp đồng lao động đầu tiên. Đây là nguyên tắc nhằm đảm bảo người lao động không phải đóng nhiều lần cho cùng một chế độ bảo hiểm.
Tuy nhiên, đối với bảo hiểm tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, mỗi công ty mà người lao động ký hợp đồng đều phải đóng bảo hiểm này riêng biệt. Bởi lẽ rủi ro về tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp gắn liền với môi trường làm việc cụ thể tại từng doanh nghiệp, nên không thể "gom chung" như BHXH hay BHTN.
Chính vì vậy, người lao động khi làm việc tại nhiều nơi cần xác định rõ:
-
BHXH, BHTN → đóng tại công ty ký hợp đồng đầu tiên.
-
Bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp → đóng ở từng công ty.
Việc phân định như vậy vừa đảm bảo quyền lợi cho người lao động trong trường hợp xảy ra sự cố lao động tại từng môi trường làm việc khác nhau, vừa hạn chế việc trùng lắp, gây thiệt hại tài chính cho cả người lao động và người sử dụng lao động.
Nếu doanh nghiệp hoặc người lao động thực hiện không đúng quy định (ví dụ: bắt người lao động đóng BHXH nhiều lần cho nhiều hợp đồng), cơ quan bảo hiểm xã hội có quyền từ chối giải quyết chế độ, đồng thời xử phạt vi phạm hành chính đối với doanh nghiệp.
Tình huống giả định
Anh Dương là một kỹ sư cơ khí tại TP.HCM. Ngoài công việc chính tại Công ty A (ký hợp đồng lao động không xác định thời hạn), anh còn nhận thêm việc tại Công ty B (ký hợp đồng lao động 1 năm) để kiếm thêm thu nhập.
Theo quy định, Công ty A – nơi anh Dương ký hợp đồng đầu tiên – có trách nhiệm cùng anh Dương đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc và bảo hiểm thất nghiệp. Còn Công ty B, mặc dù cũng ký hợp đồng lao động chính thức, nhưng chỉ cần tham gia đóng bảo hiểm tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp cho anh.
Trong thực tế, kế toán Công ty B ban đầu không nắm rõ quy định, yêu cầu anh Dương phải đóng toàn bộ BHXH, BHTN, BHYT tại Công ty B nữa, dẫn đến việc anh bị đóng trùng các khoản bảo hiểm.
Khi phát hiện, anh Dương đã khiếu nại lên cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố. Sau khi kiểm tra, cơ quan bảo hiểm xác định Công ty B làm sai quy định và yêu cầu điều chỉnh: chỉ đóng bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp cho anh, đồng thời hoàn trả phần BHXH và BHTN đã thu sai. Công ty B cũng bị xử phạt hành chính vì vi phạm nghĩa vụ tham gia bảo hiểm xã hội cho người lao động.
(Tình huống trên hoàn toàn mang tính chất giả định nhằm minh họa thực tế về nguyên tắc đóng BHXH, BHTN, bảo hiểm tai nạn lao động)
2. Người lao động làm việc tại nhiều công ty đóng BHYT như thế nào?
Luật đã có hướng dẫn chi tiết về cách xác định nơi đóng BHYT đối với người lao động ký nhiều hợp đồng lao động cùng lúc. Căn cứ khoản 2 Điều 13 Luật Bảo hiểm y tế 2008 (sửa đổi, bổ sung năm 2014) quy định:
Điều 13. Mức đóng và trách nhiệm đóng bảo hiểm y tế
2. Trường hợp một người đồng thời thuộc nhiều đối tượng tham gia bảo hiểm y tế khác nhau quy định tại Điều 12 của Luật này thì đóng bảo hiểm y tế theo đối tượng đầu tiên mà người đó được xác định theo thứ tự của các đối tượng quy định tại Điều 12 của Luật này.
Trường hợp đối tượng quy định tại điểm a khoản 1 Điều 12 của Luật này có thêm một hoặc nhiều hợp đồng lao động không xác định thời hạn hoặc hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 3 tháng trở lên thì đóng bảo hiểm y tế theo hợp đồng lao động có mức tiền lương cao nhất.
Theo quy định trên, nếu người lao động đồng thời ký nhiều hợp đồng lao động đủ điều kiện tham gia BHYT (hợp đồng không xác định thời hạn hoặc có thời hạn từ đủ 3 tháng trở lên), thì việc đóng BHYT sẽ được căn cứ vào hợp đồng có mức lương cao nhất.
Điều này có nghĩa là, người lao động và người sử dụng lao động ở công ty có hợp đồng lao động có mức tiền lương cao nhất sẽ chịu trách nhiệm tham gia và đóng BHYT. Các công ty còn lại sẽ không phải đóng BHYT cho người lao động đó nữa.
Nguyên tắc này nhằm:
-
Tránh việc người lao động phải đóng nhiều lần bảo hiểm y tế, gây lãng phí.
-
Gắn quyền lợi bảo hiểm y tế của người lao động với mức lương cao nhất, giúp bảo đảm khả năng đóng và mức hưởng tối ưu khi phát sinh các chế độ y tế.
Nếu người lao động và người sử dụng lao động không tuân thủ đúng nguyên tắc này (ví dụ: các công ty đều tự động đăng ký BHYT cho người lao động mà không kiểm tra), dẫn đến trùng đóng, thì cơ quan bảo hiểm xã hội sẽ yêu cầu điều chỉnh, hoàn trả số tiền đóng thừa.
Trường hợp người lao động có nhiều hợp đồng nhưng mức lương ghi trong hợp đồng thấp hơn mức lương tối thiểu vùng, hoặc thời hạn dưới 3 tháng thì không đủ điều kiện tham gia BHYT theo nhóm người lao động, và sẽ đóng theo nhóm khác (nếu có).
Tình huống giả định
Chị Hạnh làm kế toán chính thức tại Công ty TNHH Đại Thành với mức lương 9 triệu đồng/tháng.
Ngoài ra, để tăng thêm thu nhập, chị còn ký thêm một hợp đồng cộng tác viên kinh doanh toàn thời gian với Công ty Cổ phần Thương mại Hòa Phát, hưởng mức lương 12 triệu đồng/tháng.
Theo quy định, chị Hạnh phải tham gia BHYT theo hợp đồng có mức lương cao nhất, tức Công ty Hòa Phát. Tuy nhiên, vì ngại thủ tục rắc rối, đồng thời Công ty Hòa Phát cũng muốn "né" nghĩa vụ đóng bảo hiểm, nên hai bên thỏa thuận miệng: chỉ cần Công ty Đại Thành đóng BHYT cho chị là đủ.
Suốt hai năm liền, chị Hạnh không tham gia BHYT theo đúng quy định, mà chỉ dựa trên hợp đồng có mức lương thấp hơn tại Công ty Đại Thành.
Đến khi chị Hạnh bị bệnh nặng, cần phẫu thuật với chi phí hơn 100 triệu đồng, chị làm hồ sơ yêu cầu cơ quan BHYT thanh toán phần chi phí điều trị. Tuy nhiên, sau khi rà soát, cơ quan bảo hiểm phát hiện hợp đồng tại Công ty Đại Thành không phải hợp đồng có mức lương cao nhất của chị tại thời điểm phát sinh sự kiện bảo hiểm, dẫn đến việc từ chối giải quyết quyền lợi bảo hiểm đúng chế độ.
Chị Hạnh phải tự chi trả phần lớn chi phí điều trị, đồng thời bị yêu cầu điều chỉnh lại thông tin đóng BHYT từ đầu, gây ra rất nhiều thiệt hại và hệ lụy tài chính.
Cả Công ty Hòa Phát lẫn chị Hạnh đều bị lập biên bản nhắc nhở vì hành vi không thực hiện đúng quy định về tham gia BHYT bắt buộc, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của người lao động.
(Tình huống trên hoàn toàn mang tính chất giả định nhằm minh họa thực tế về nguyên tắc tham gia bảo hiểm y tế khi người lao động làm việc tại nhiều công ty)
Kết luận
Khi làm việc tại nhiều công ty cùng lúc, người lao động cần nắm rõ nguyên tắc đóng BHXH, BHTN để thực hiện đúng nghĩa vụ và bảo vệ quyền lợi của mình. Ngoài ra, việc tham gia BHYT cũng phải dựa trên hợp đồng lao động có mức lương cao nhất, tránh trùng đóng hoặc sai nơi đóng, gây rủi ro lớn khi cần hưởng quyền lợi bảo hiểm.
