Trong lĩnh vực y tế hiện đại, việc hiến và ghép bộ phận cơ thể người đóng vai trò then chốt trong việc cứu sống và cải thiện chất lượng sống cho nhiều bệnh nhân. Khái niệm “bộ phận cơ thể người” đã được pháp luật quy định cụ thể để xác định rõ phạm vi áp dụng. Bên cạnh đó, hoạt động hiến tặng những bộ phận này phải tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc về đạo đức và pháp lý nhằm đảm bảo tính nhân đạo và minh bạch trong toàn bộ quy trình.
1. Bộ phận cơ thể người được định nghĩa như thế nào theo quy định pháp luật?
Khoản 2 Điều 3 Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác 2006 quy định như sau:
Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác 2006
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
2. Bộ phận cơ thể người là một phần của cơ thể được hình thành từ nhiều loại mô khác nhau để thực hiện các chức năng sinh lý nhất định.
...
Khái niệm “bộ phận cơ thể người” trong luật không chỉ dừng lại ở cấu trúc vật lý, mà còn mang hàm nghĩa về chức năng sinh lý mà các bộ phận này đảm nhiệm. Đó có thể là những cơ quan như gan, tim, thận, phổi, giác mạc... tất cả đều góp phần duy trì sự sống và đảm bảo hoạt động bình thường của con người. Việc định nghĩa rõ ràng giúp phân biệt giữa các loại mô, bộ phận được phép hiến – ghép và các trường hợp không phù hợp về mặt pháp lý hoặc đạo đức.
Tình huống giả định
Anh Trần Quốc Dũng (34 tuổi), trú tại TP. Cần Thơ, không may bị tai nạn giao thông nghiêm trọng và được chẩn đoán chết não hoàn toàn sau nhiều ngày điều trị. Gia đình anh Dũng, sau khi được tư vấn đầy đủ từ bác sĩ tại Bệnh viện Chợ Rẫy, đã đồng ý hiến tạng của anh để cứu người. Trong số các bộ phận được hiến tặng có thận, tim và gan. Sau quá trình kiểm tra và phân tích, các bác sĩ tiến hành ghép thành công cho ba bệnh nhân đang nằm trong danh sách chờ.
Sau đó, một người thân trong gia đình thắc mắc liệu các bộ phận như tim, gan, thận đó có thực sự được xem là “bộ phận cơ thể người” theo quy định pháp luật hay không. Cơ quan y tế địa phương đã trích dẫn khoản 2 Điều 3 của Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác 2006 để giải thích rõ rằng các bộ phận được lấy từ cơ thể người với mục đích cứu chữa người khác hoàn toàn thuộc phạm vi khái niệm “bộ phận cơ thể người” theo luật.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Khi hiến bộ phận cơ thể người thì phải tuân thủ những nguyên tắc nào?
Khoản 1 và Khoản 2 Điều 4 Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác 2006 quy định như sau:
Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác 2006
Điều 4. Các nguyên tắc trong việc hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác
Tự nguyện đối với người hiến, người được ghép.
Vì mục đích nhân đạo, chữa bệnh, giảng dạy hoặc nghiên cứu khoa học.
Không nhằm mục đích thương mại.
Giữ bí mật về các thông tin có liên quan đến người hiến, người được ghép, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác.
Các nguyên tắc được quy định trong luật nhằm bảo vệ quyền con người và đảm bảo tính nhân văn trong hoạt động hiến – ghép bộ phận cơ thể. Trước hết, việc hiến tặng phải xuất phát từ ý chí tự nguyện, không bị ép buộc, dụ dỗ hay trao đổi lợi ích. Bên cạnh đó, mục đích của hoạt động này phải phục vụ y học hoặc giáo dục, hoàn toàn phi lợi nhuận, để tránh biến tướng thành hoạt động mua bán tạng trá hình.
Việc giữ bí mật thông tin người hiến và người nhận cũng là yếu tố then chốt nhằm đảm bảo sự riêng tư, tránh kỳ thị hoặc áp lực xã hội. Thông tin chỉ được công khai khi có thỏa thuận rõ ràng giữa các bên hoặc theo yêu cầu của pháp luật. Bất kỳ hành vi nào vi phạm một trong các nguyên tắc trên đều có thể bị xử lý nghiêm khắc theo quy định.
Tình huống giả định
Bà Nguyễn Thị Lệ, 60 tuổi, trú tại quận 1 – TP.HCM, mắc bệnh hiểm nghèo không thể chữa khỏi. Trước khi qua đời, bà Lệ đã có di nguyện muốn hiến giác mạc để giúp người khác có cơ hội nhìn thấy ánh sáng. Gia đình bà đồng thuận và tiến hành thủ tục hiến tặng tại Bệnh viện Mắt TP.HCM theo đúng quy trình. Tuy nhiên, sau khi ca ghép hoàn tất, một số thành viên trong gia đình người nhận đã công khai thông tin danh tính, hình ảnh và địa chỉ người hiến lên mạng xã hội như một hành động tri ân công khai.
Sự việc nhanh chóng gây tranh cãi. Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia đã có văn bản nhắc nhở bệnh viện và hai bên liên quan, cho rằng hành động trên có thể đã vi phạm nguyên tắc bảo mật thông tin được quy định tại Điều 4 của Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác. Dù thiện chí là điều đáng ghi nhận, nhưng luật yêu cầu thông tin cá nhân phải được giữ kín trừ khi có sự đồng thuận rõ ràng và hợp pháp từ cả hai phía.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc hiến bộ phận cơ thể người không chỉ là một hành động mang ý nghĩa nhân đạo mà còn chịu sự điều chỉnh chặt chẽ của pháp luật. Theo quy định hiện hành, bộ phận cơ thể người là phần cơ thể được hình thành từ nhiều loại mô khác nhau để thực hiện chức năng sinh lý nhất định. Khi thực hiện hoạt động hiến tặng, người hiến và các bên liên quan phải tuân thủ các nguyên tắc như: tự nguyện, phi thương mại, vì mục đích y học hoặc nghiên cứu và giữ bí mật thông tin.
